Με ευκαιρία τον εορτασμό της πολιούχου της πόλης Αγίας Θεοδώρας, έρχεται αυτές τις μέρες στο μυαλό μας η εποχή που η Άρτα ήταν η πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου, μια εποχή για την οποία είναι ελάχιστες οι μαρτυρίες που αφορούν την κοινωνική ζωή των κατοίκων και των ευγενών που ζούσαν στην περιοχή.
Το πορτραίτο μια οικογένειας ευγενών, από την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου, της οικογένειας Θεριανού, που μας δίνει αρκετές πληροφορίες για τα ενδύματα των ευγενών εκείνη την εποχή, βρίσκεται στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής στο Βίκο, του οποίου ο Θεριανός ήταν κτίτορας.
“….Οι τοιχογραφίες της Αγίας Παρασκευής με τις προγενέστερες της Κόκκινης Εκκλησιάς κοντά στο Βουργαρέλι της Άρτας, πιθανότατα του έτους 1295/9631, είναι οι μοναδικές στη βυζαντινή μνημειακή ζωγραφική της Ηπείρου που μπορούν να χρονολογηθούν με ακρίβεια χάρη στην κτιτορική επιγραφή τους.
Είναι οι μόνες, επίσης, που σώζουν κτιτορική παράσταση με πολλαπλό ενδιαφέρον για τα πράγματα του Δεσποτάτου. Στην τοιχογραφία της μονής του Βίκου, ο Μιχαήλ Θεριανός και οι οικείοι του εικονίζονται «έμορφα φορεμένοι», όπως θα έλεγε ο σύγχρονος στιχουργός του Χρονικού των Τόκκων· με ρούχα ακριβά και καλά, τα αλλάξιμα των Βυζαντινών, προορισμένα για τις εορτές και επίσημες, όπως αυτή, περιστάσεις. Η φορεσιά του Μιχαήλ αποτελείται από μακρύ χειριδωτό φόρεμα, καμίσιον, με διακριτική της θέσης του ζώνη και μανδύα. Το φόρεμα, σε φωτεινό κόκκινο χρώμα, κοσμούν δύο σειρές μαργαριτάρια κατά μήκος στο μέσον όπου κλείνει με χρυσά στρογγυλά κομβία ανά τρία, επιρράμματα στα χέρια ψηλά, σφιχτά χρυσόνημα επιμανίκια και καστανή παρυφή κάτω, χρυσοκέντητη με λεπτούς ελικοειδείς βλαστούς, όπως τα περικάρπια.Φθάνοντας λίγο επάνω από τα σφυρά, αφήνει να φαίνονται οι φαιές κάλτσες και τα μαύρα, χαμηλά και μακρυμύτικα υποδήματα. Η ζώνη είναι γαλάζια με χρυσά άνθινα σχέδια, κομψά φορεμένη χαμηλά στη μέση, με τακτοποιημένες αριστερά τις μακριές άκρες σε τρίγωνο. Ο πολυτελής μανδύας, κοντύτερος από το καμίσιο και με στρογγυλεμένα άκρα, είναι καστανός χρυσοκέντητος ή χρυσοΰφαντος με ελικοειδείς βλαστούς και με σειρά μαργαριτάρια στις περικλείσεις. Συνδέεται χαμηλά στο λαιμό με στρογγυλή πόρπη από μαργαριτάρια και γαλάζια πέτρα στο κέντρο, σκεπάζει τους ώμους και ανοίγει σύμμετρα πίσω δείχνοντας την ωχρόλευκη εσωτερική όψη, κεντημένη με μικρά, αραιά, κόκκινα σχέδια.
Ο γιός του Γεώργιος έχει ευρύχωρο, στο ίδιο του πατέρα του μάκρος, δίχρωμο φόρεμα, κατά δυτικό συρμό του καιρού, με ενωμένα στο μέσον το γαλάζιο αριστερά και κόκκινο δεξιά μέρος του, χρυσοπάρυφο, με καστανό, ανοικτό στο λαιμό όρθιο γιακά. Πέφτει σε κατακόρυφες πτυχές άνετο και ελαφρά σφιγμένο στη μέση, με στενή λευκή ζώνη χαμηλά σε χαλαρό κόμπο πλεγμένη και με ελεύθερες τις άκρες μπροστά. Τα φαρδιά μανίκια αναγυρίζουν και φαίνονται η ανοικτόχρωμη εσωτερική πλευρά με χρυσό, λοξό σαν της παρυφής γραμμωτό σχέδιο και οι στενές χειρίδες από το καστανό υποκάμισο με χρυσόνημα επιμάνικα. Οι κάλτσες είναι κόκκινες, τα μαύρα υποδήματα σαν του Μιχαήλ. Πατέρας και γιος είναι ασκεπείς. Ηγεμονικός ο πρώτος, στα χαρακτηριστικά του τραχύς και κοκκινοπρόσωπος, ψημένος στην ύπαιθρο, και τρυφερός νιος λεβέντης ο δεύτερος, έχουν την ίδια κόμμωση, μύστακα και κοντό περιποιημένο γένι…….
Η αρχόντισσα Θεοδώρα έχει καλυμμένη την κεφαλή και φορεί ποδήρη χειριδωτό επενδύτη σε ωραία γραμμή που στενεύει ψηλά. Εξεμπλωτός, φαιογάλανος με λευκό ρομβωτό σχέδιο -διαδοχικά ορθογώνια συνδεόμενα κατά κορυφή με μικρό οκτάφυλλο ρόδακα που περικλείουν τετράφυλλο άνθος και, εναλλάξ, μικρά φυτικά σχέδια-, ο κατάκλειστος επενδύτης έχει στο μέσον χρυσόχρωμα κομβία ίσαμε κάτω και άλλα μικρότερα που στολίζουν ολόκληρη τη μία πλευρά στα στενά μανίκια και τα χρυσά επιμάνικα, και τελειώνει με ωχροκάστανη γούνα. Ο ωχρόλευκος κεφαλόδεσμος τυλίγεται περίτεχνα και σκεπάζει τους στενούς ώμους. Κάτω από τη γούνα της παρυφής προβάλλουν μαύρα κλειστά, μακρυμύτικα υποδήματα. Λεπτή και αριστοκρατική στην εμφάνιση, η Θεοδώρα, με μικρό απαλό και χλωμό πρόσωπο, σαν που δεν το έβλεπε ο ήλιος, στέκεται λίγο μπροστά από τον Γεώργιο. Το κορίτσι, πλάι του, έχει μακρύ κόκκινο φόρεμα με στενές χειρίδες, ψηλή μέση και ανοικτό λαιμό, σχιστό στο μέσον με χρυσόχρωμα κομβία ως κάτω- χρυσόνημη τραχηλιά με λεπτό σχέδιο και μαργαριτάρια σαν περιδέραιο χαμηλά στην περίκλειση, χρυσογραμμένα επιμάνικα με κομβία και πλατιά γαλάζια παρυφή με γραμμωτό σχέδιο όπως του Γεωργίου, που μπορεί να ανήκει σε μακρύτερο εσωτερικό φόρεμα. Τα υποδήματα είναι όμοια με της μητέρας. Παιδί ακόμη, με ροδαλό, φεγγερό πρόσωπο και καστανόξανθα, μακριά στους ώμους μαλλιά, η κόρη είναι καταστόλιστη με μαργαριτάρια, σε δύο σειρές στο μέτωπο, κρεμασμένα από κρίκους σε μακριά σχολαρίκια-κατάσειστα και πλεγμένα στην κόμη. Και όπως παιδί, κρατεί το μανδύα του Μιχαήλ αποζητώντας την προστασία του, σα φοβισμένη από την επισημότητα της στιγμής, μα και σα να θέλει να τραβήξειτην προσοχή του.
Καθώς οι άλλες παραστάσεις του είδους, η κτιτορική τοιχογραφία της Αγίας Παρασκευής φέρνει με τη δική της αυθεντική μαρτυρία και αλήθεια μία πολύτιμη εικόνα, ένα αντιφέγγισμα, από την πραγματικότητα του καιρού της. Σημαντική για ζητήματα βίου στο Δεσποτάτο της Ηπείρου αυτούς τους έσχατους χρόνους του κατά τις αρχές του 15ου αιώνα, έχει αρκετά να δείξει για τους τρόπους ένδυσης και κόμμωσης, για τη νοοτροπία, τα ήθη και τα φερσίματα της κοινωνικής τάξης στην οποία ανήκε η οικογένεια Θεριανού. Οι πλούσιες, αστικές φορεσιές, όπως αυτές που θα φορούσαn οι ευγενείς «καστρηνοί Ίωαννινιώται» στο κοσμοπολίτικο περιβάλλον της ηπειρωτικής πρωτεύουσας «έπί της βασιλείας του πανυψηλοτάτου δεσπότου… Κάρουλα του δουκός», δείχνουν την υιοθέτηση τάσεων και στοιχείων του δυτικού συρμού στα εντόπια, βυζαντινά ενδύματα των αρχόντων, που σε πολλά προσομοιάζουν με εκείνα στις βορειότερες περιοχές. Από πρώτη όψη, αφομοιωμένα στοιχεία ιταλικής και γαλλικής καλαισθησίας στους τύπους αμφίεσης προδίδουν με την ιδιαίτερη κομψότητα τους τα γυναικεία φορέματα με την ψηλή μέση και, καθώς της μικρής κόρης, με ανοικτό λαιμό που τονίζεται με την τραχηλιά και τα μαργαριτάρια, και με την επιτήδευση των κοσμητικοί λεπτομερειών, όπως η μακριά σειρά των κομβίων με θηλιές στις χειρίδες του επενδύτη της Θεοδώρας. Όμοια το μαρτυρούν το δίχρωμο ρούχο του Γεωργίου και οι κατακόρυφες, πυκνές και τακτοποιημένες πτυχές του, ίσως και τα ανθάκια σε σχέδιο γαλλικού ή φλωρεντινού κρινάνθεμου στο μανδύα του Μιχαήλ. Ξενοφέρνει επίσης στον τύπο της η κόμμωση πατέρα και γιου….”. [Πηγή : Η κτιτορική παράσταση της μονής της Αγίας Παρασκευής στο Μονοδέντρι της Ηπείρου (1414), Μυρτάλη Αχείμαστου-Ποταμιάνου, Δελτίον ΧΑΕ 24, 2003]
Μπορείτε να δείτε μια ακόμη σχετική ανάρτηση στο λινκ https://doxesdespotatou.com/i-gynaikeia-endymasia-sta-chronia-toy-d/
