Ένα από τα κτίρια που είχαν απομείνει στο λιμάνι της Κόπραινας στις αρχές του 1980. (Φωτογραφία Volker Möller)

Ένα από τα κτίρια που είχαν απομείνει στο λιμάνι της Κόπραινας στις αρχές του 1980. (Φωτογραφία Volker Möller)
Άποψη της ανατολικής εσωτερικής πλευράς του καθολικού της Κόκκινης Εκκλησιάς ή Παναγιάς της Βελλάς. Η φωτογραφία είναι από την προσωπική συλλογή του κ. Νίκου Μανούση, όπως δημοσιεύτηκε στο https://www.archaiologia.gr/
Σχετικά με την κατάσταση και τα ευρήματα στην Παναγία της Βελλάς ή Κόκκινη εκκλησία, αρκετά ενδιαφέροντα και μάλλον θλιβερά στοιχεία μας δίνει ο Κ. Πετρονικολός στο βιβλίο του, μόλις το 1977:
“….Και τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει. Ημείς σε κάποια επίσκεψή μας τη βρήκαμε αποθήκη τριφυλλιού! Δεν θα συγκινηθεί επιτέλους κανένας απ’ το κατάντημα αυτό; Υπάρχει καμιά Υπηρεσία, που πρέπει να φροντίζει τα κειμήλια αυτά; Για όνομα της Παναγίας!
Δεν ξέρω αν βρέθηκαν ποτέ και ποια αντικείμενα στην Κόκκινη εκκλησιά και τι απέγιναν….Οι Βουργαρελιώτες για να προστατέψουν μια αριστουργηματική ξυλόγλυπτη θύρα, την πήραν και την απόθεσαν στην ενοριακή τους εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Ο Γ. Παπαδημητρίου θέλησε να την στείλει στην Αθήνα για εξέταση. Η Μητρόπολη Άρτας την κράτησε λίγον καιρόν και την επέστρεψεν. Τότε την απόθεσαν στο Ναό του Άι Νικόλα. Που να προβλέψουν οι άνθρωποι τον βομπαρδισμό απ’ τους Γερμανούς και την πυρκαγιά, που αφάνισε τα πάντα και μαζί την αριστουργηματική θύρα της Κόκκινης εκκλησιάς! Μιλάνε εδώ για κάποιο αντιμήνσιο χρυσοκέντητο που υπήρχε εκεί κάποτε. Πού βρίσκεται τώρα; Ποιος ξέρει τι απέγινε;
Σώθηκε ένα Ευαγγέλιο παλιό, που φέρει την ένδειξη : “Θείον και ιερόν Ευαγγέλιον, αφιερωθέν μεν τω πότε Μακαριωτάτω και σοφοτάτω Πατριάρχη Ιεροσολύμων κ.κ. Χρυσάνθω τω Νοταρά παρά Νικολάου Γλυκέος εξ Ιωαννίνων – Ενετίησιν 1811″. Το χρησιμοποιεί ο Εφημέριος Βουργαρελίου όταν ιερουργεί στην Κόκκινη Εκκλησιά. Πρέπeι όμως να φυλαχτή σαν κειμήλιο για να μη φθαρή και χαθή…”
Ο Κ. Πετρoνικολός αναφέρεται και σε τέσσερα ακόμη παλιά βιβλία, λέγοντας : “….Σημειώνω εδώ ότι και τα 4 αυτά βιβλία παραδόθηκαν για φύλαξη με απόδειξη στον εφημέριο Βουργαρελίου Γ. Γούλα από το δάσκαλο Γ. Παπαγεωργίου στις 13 Αυγούστου 1976. Κάτι πρέπει όμως να γίνει. Μια αιθουσούλα που να κλείνει και ασφαλίζεται καλά, θα μπορούσε να περιλάβει κι αυτά, αλλά και τόσα άλλα αντικείμενα της περιοχής, που ίσως βρίσκονται τώρα στα χέρια ιδιωτών και θα μπορούσαν να συναχτούν. Είναι θυμητάρια της ιστορίας μας αυτά, που έχουν μεγάλη αξία και δεν πρέπει να αφεθούν να χαθούν….”
Αναρωτιόμαστε αν γνωρίζει κάποιος την τύχη αυτών των κειμηλίων σήμερα! (Πηγή : ΤΟ ΒΟΥΡΓΑΡΕΛΙ ΤΖΟΥΜΕΡΚΩΝ. Κ. Πετρινικολός, Αθήνα, 1977)
Στη φωτογραφία του Σ. Μελετζή του 1937, τα εσωτερικά θυρόφυλλα της Κόκκινης Εκκλησίας που καταστράφηκαν στον βομβαρδισμό από τους Γερμανούς. Τη φωτογραφία την έχουμε αναρτήσει ξανά. Μπορείτε να διαβάσετε σχετικά στο λινκ https://doxesdespotatou.com/ta-esoterika-thyrofylla-tis-kokkinis-e/
“….Εν Παλαιοχωρίω Βουργαρελίου παρά την εκκλησίαν Παναγίας ευρέθη εντός λάκκου σερβίτσιο οιονεί πλουσίου ανθρώπου ωσάν του καφέ, του σιγάρου κτλ. μετάλλινον.
Ναός Παναγίας εν Βουργαρελίω κατά την επιγραφήν κτίσμα δεσπότου της Ηπείρου…….των δυτικών φρουρίων Νικηφόρου Άννης……(Κ)ομνηνοφυών δεσποτών αοιδίμων……ινδ. θ. Εικόνες σχεδόν όλως κατεστραμμέναι.
Νυχτερίδες και σκορπιοί.
Τρούλλος εν τω μέσω.
‘Αλλοτε μολυβδοσκέπαστος. Περί το 1840 ο μόλυβδος απεκομίσθη υπό των Τούρκων.
Πλίνθων συνδυασμός εν τη εξωτερική τειχοδομία.
Τάφος εκ γύψου με βυζαντ. κοσμήματα κατεστραμμένος εν τινί γωνία.
Από δυσμών τρίλοβον παράθυρον, ου το μέσον μέγα άνοιγμα έλεγον ότι έμενεν ανοικτόν και εχρησίμευεν, όπως ο εν τη Τσούκα οικών βασιλεύς εισέρχηται έφιππος. . (Πηγή : ΝΕΟΣ ΕΛΛΗΝΟΜΝΗΜΩΝ, τεύχος Α’, Αθήνησιν, 1923)
Στη φωτογραφία “Το παράθυρο του Ιερού της Κόκκινης Εκκλησιάς” Αναπαράσταση από τον Α. Ορλάνδο.
Γράψαμε χτες για τον Σπυρίδωνα Λάμπρο και το ταξίδι του στα Τζουμέρκα. Ο κ. Χρήστος Μακρυγιάννης, σύμφωνα με όσα του διηγήθηκαν οι παλαιότεροι, το τοποθετεί στο βιβλίο του, στα 1905 – 1906. Ίσως πρόκειται για ένα δεύτερο ταξίδι του Σ. Λάμπρου, καθώς τα “Σημειώματα ποικίλα εκ Τζουμέρκων” στον Νέο Ελληνομνήμονα, όπου και δημοσιεύτηκαν, φέρουν ημερομηνία “Περιοδεία 1885”.
Στα σημειώματα αυτά ο Σ. Λάμπρος μας δίνει πληροφορίες για δημοτικά τραγούδια, αρχαιολογικά ευρήματα, τοπωνύμια, λεξιλόγιο της περιοχής, ιστορικά γεγονότα κ.α. Εν καιρώ θα αναφερθούμε σε αυτά ξεκινώντας από το Βουργαρέλι….
“Το Βουργαρέλι κείται επί ράχεως εν μέσω ορέων, άτινα επεκτεινόμενα επί ¾ της ώρας περίπου μέχρι της Τσούκας αφίνουσιν εν τω μέσω κοιλάδα εύφορον καταλληλοτάτην διά πόλιν. Εν αυτή ο ναός της Παναγίας ολίγον τι απώτερον ημισείας ώρας από του χωρίου.
Είναι δε η Τσούκα λόφος πυραμιδοειδής. Εν τη κορυφή λείψανα τειχών νεωτέρου τινός πιθανώς κτιρίου. Επί της βορείου αυτής κλιτύος προς το Παλμοχώρι θέσις “Μνήματα”. Το αυτό όνομα “Μνήματα” φέρει και θέσις τις κατά το Σημαδοτόπι πλησίον της Τσούκας, δυτικώς. Κατά την ανατολικήν υπωρείαν της Τσούκας θέσις “Κτίρια” ουδέν περισώζουσα. Αλλ’ ευρίσκονται και εκεί τάφοι, εν τινι δε τούτων εν θέσει αγίου Μηνά ευρέθη επιγραφή επί λίθου εις τρεις στίχους ΦΙΛΕ ΧΡΗΣΤΕ ΧΑΙΡΕ, ην είδον σωζομένην τω 1885 εν τη οικία Κωστούλα Κυρίτζη. Ευρίσκονται δε και νομίσματα συνήθως και λαγήνια. Ευρέθη δε και πίθος με νομίσματα λεπτότατα (φραγκικά?) 4-5 οκάδων με ίχνη αποτυπώσεων λέοντος, σταυρού, ανθρώπου κατά τα λεχθέντα μοι. (Πηγή : ΝΕΟΣ ΕΛΛΗΝΟΜΝΗΜΩΝ, τεύχος Α’, Αθήνησιν, 1923)
Μπορείτε να διαβάσετε για την Τσούκα και στο λινκ https://doxesdespotatou.com/tsoyka-voyrgarelioy/
Στη φωτογραφία “Πουρνάρια στον Άγιο Δημήτριο Βουργαρελίου και στο βάθος η Τσούκα” (Φωτογραφία Κ. Πετρονικολός)
“Οι παλιοί Έλληνες πέθαιναν ο ένας κοντά στον άλλο, γιατί τους τσίµπαγαν κάτι κουνούπια µεγάλα, θεοκούνουπα, πόστειλε ο Θεός για να τους καταστρέψει. Πολλοί από αυτούς, για να γλιτώσουν, τρύπωναν µέσα στους λόγγου, στις σπηλιές κι όπου πρόφταιναν.
Ένας τυφλώθηκε, κι ύστερ’ από καιρό βγήκ’ από το σπήλιο που ‘ταν κρυµµένος, κι εκεί ήβρηκε έναν ζευγίτη απ’ τη νέα πλάση και του ζήτησε να του δώκει το χέρι του. Ήθελε να δοκιµάσει τι δύναµη έχουν οι άνθρωποι από τη νέα γενιά. Ο ζευγίτης φοβήθηκε κι αυτός να του δώκει το χέρι του. Τόδωκε το υνί απ’ τ’ αλέτρι. Ο Έλληνας το ‘πιασε µε τη χερούκλα του, το χεράκωσε και το ‘σφιξε τόσο πολύ που το ‘καµε σαν προζύµι µαλακό, και το υνί έβγαλε νερό. Τότε ο Έλληνας είπε:
– Και σείς είστε γεροί, όχι όµως σαν εµάς. Εµείς ήµασταν δυνατότεροι!”
(Πηγή : ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ, Ι. Κακριδής, Αθήνα, 1978)
Στη φωτογραφία “Τμήμα αρχαίου τείχους στη θέση Παλαιοκάτουνου Άρτας, όπως σώζεται σήμερα στο χώρο. Προσωπική συλλογή Άγγελου Σινάνη. (https://www.archaiologia.gr/)
Εκτός των άλλων δραστηριοτήτων του, ο Σπυρίδων Λάμπρος υπήρξε πρόεδρος του Σ.Ε.Α.Γ.Σ, από το 1897 έως το 1906 (στη διάρκεια της θητείας του θεσπίστηκαν το 1897 και διοργανώθηκαν το 1901, οι πρώτοι Πανελλήνιοι Αγώνες) και γενικός γραμματέας της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων, [Ε.Ο.Α.], όταν ανασυστάθηκε το 1901 και το 1906 και συμμετείχε στη διοργάνωση της Μεσολυμπιάδας. Παρέμεινε στη θέση του έως το 1917, τη χρονιά που σημαδεύεται από την έκπτωση του από όλα τα δημόσια αξιώματα που κατείχε. Ο ένας δε από τους 28 Συλλόγους, που πήραν μέρος στο συνέδριο ίδρυσης του Σ.Ε.Α.Γ.Σ. (σημερινού Σ.Ε.Γ.Α.Σ.), τον Ιανουάριο του 1897, ήταν και ο Σύλλογος “ΣΚΟΥΦΑΣ” Άρτης.
Στη φωτογραφία τα μέλη της διοργανωτικής επιτροπής των Ολυμπιακών αγώνων του 1906: Αλέξανδρος Μερκάτης, Μιλτιάδης Νεγρεπόντης, Σπυρίδων Στάης, Σπυρίδων Λάμπρος, Γεώργιος Στρέιτ, Γεώργιος, Πέτρος Καλλιγάς, Παύλος Σκουζές, Κωνσταντίνος Μηλιώτης Κομνηνός, Νικόλαος Θων. (Πηγή : https://www.hellenicaworld.com/)