Δόξες Αγήραντες του Δεσποτάτου

Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας “ΝΙΚΗ” στις 8 Μαρτίου 1941, με φωτογραφικό υλικό από το Αλβανικό μέτωπο, κυρίως του Λάζαρου Ακερμανίδη. (Φωτο από προσωπική συλλογή)

Το φθινόπωρο του 1941, ο ποιητής Γιώργος Κοτζιούλας, για να σωθεί από την πείνα που όλοι έβλεπαν να έρχεται στην Αθήνα, παίρνει τη σωτήρια όσο και προφανή απόφαση να επιστρέψει στη γενέτειρά του, την Πλατανούσα, χωριό των Τζουμέρκων στην Ήπειρο. Καθώς όλα αυτά τα χρόνια ζούσε στην πρωτεύουσα ανάμεσα στην ανέχεια και στην αρρώστια (ήταν φυματικός), είχε οχτώ χρόνια να επισκεφτεί το χωριό του και να δει τους γονείς του. Τώρα όμως η απόφαση ήταν εύκολη, αφού στην Αθήνα της Κατοχής οι προοπτικές επιβίωσης ενός μεροκαματιάρη γραφιά (και μάλιστα φιλάσθενου) θα ήταν ζοφερές. Έτσι, τον Νοέμβριο του 1941 γυρίζει στην Πλατανούσα, όπου θα περάσει τα πρώτα χρόνια της Κατοχής, ίσαμε να προσχωρήσει στους αντάρτες του Άρη και να δημιουργήσει το περίφημο Θέατρο του Βουνού.

Με το που φτάνει ο Κοτζιούλας στο χωριό του, αρχίζει να κρατάει ημερολόγιο, πάνω στις άγραφες σελίδες του ημερολογίου που είχε τυπώσει κάποια φαρμακευτική εταιρεία ίσως, και που το είχε για σημειωματάριο. Οι καταγραφές του είναι πολύ λεπτομερειακές: για τους δυόμισι μήνες από τις 26.11.1941 έως τις 11.2.1942 (εκεί σταματάει το ημερολόγιο) το κείμενο φτάνει τις 190 χειρόγραφες σελίδες, πυκνογραμμένες με τα μικρούτσικα αλλά ευκολοδιάβαστα γράμματά του, ή αλλιως κάπου 40.000 λέξεις. Υπάρχουν και άλλα κατοχικά ημερολόγια του Κοτζιούλα, αλλά από το 1944, όταν πια βρισκόταν με τους αντάρτες. Όλα μαζί τα ημερολόγια βρίσκονται στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, όπου τα εμπιστεύθηκε ο γιος του ποιητή, Κώστας Κοτζιούλας………(Πηγή : https://sarantakos.wordpress.com/)

Η πρώτη σελίδα από το ημερολόγιο του Γ. Κοτζιούλα στα φύλλα της φαρμακευτικής εταιρείας που είχε για σημειωματάριο…

“…….Την Πρωτοχρονιά του 1943 πέρασε από την Πλατανούσα το πρώτο αντάρτικο τμήμα του ΕΛΑΣ με αρχηγό τον ανθυπομοίραρχο Φάνη Τσάκα. Ο Κοτζιούλας είναι αφάνταστα συγκλονισμένος και καταγράφει την πρώτη εντύπωσή του με ένταση σεισμικής δόνησης: «…Τρεμούλα μ’ έπιασε ιερή κι έσφιξε η γνώμη αντρίκεια: την κλεφτουριά θυμήθηκα μ’ όλα τ’ αρματολίκια». Ακολουθεί το τμήμα Τσάκα σε περιοδεία στα χωριά βορειοδυτικά των Τζουμέρκων.

Ας σταματήσουμε για λίγο στο μεγαλοχώρι Άγναντα. Χτυπάνε οι καμπάνες. Γεμίζει η πάνω πλατεία από μικρούς και μεγάλους να ιδούν και ν’ ακούσουν τους αντάρτες. Μιλάνε οι αρχηγοί.  Σε μια στιγμή ο αδελφός του Φάνη, ο Νίκος Τσάκας, δικηγόρος, καλεί τον Κοτζιούλα να πει κι εκείνος δυο λόγια. Ο Κοτζιούλας ξαφνιάζεται. Δεν πιστεύει πως είναι λεύτερος…..” (Πηγή : Απόσπασμα από το Γιάννης Παπανικολάου, «Από τη ζωή και τη δράση του Γιώργου Κοτζιούλα. Προσωπικές αναμνήσεις», Ελεύθερο Πνεύμα 53 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1984)

Στη φωτογραφία “Ο Γιώργος Κοτζιούλας στον ΕΛΑΣ – Αρχείο Γ. Σαμαρά (Φωτογραφία από το βιβλίο του Γιώργου Κοτζιούλα «Αντάρτες» (επιμέλεια, εισαγωγή, σημειώσεις: Σωτηρία Μελετίου), των εκδόσεων «Ασίνη»”

1-1-43

ΜΟΛΙΣ ΣΗΚΩΘΗΚΑ ΕΙΧΑ ΜΙΑ ΠΡΟΑΙΣΘΗΣΙ ΟΤΙ ΚΑΤΙ ΜΑΣ ΣΥΜΒΗΚΕ ΚΑΙ Ο ΝΟΥΣ ΜΟΥ ΠΗΓΕ ΑΜΕΣΩΣ ΣΤΑ ΛΕΠΤΑ (200 ΧΡΥΣΕΣ ΛΙΡΕΣ) ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΙΧΑΜΕ ΣΤΟ ΒΑΛΙΤΣΑΚΙ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ. ΤΟΥ ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΑ ΝΑ ΚΟΙΤΑΞΗ ΓΙΑ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΕΑΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΜΕΣΑ ΤΑ ΛΕΠΤΑ. ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΔΕΝ ΕΔΩΣΕ ΣΗΜΑΣΙΑ ΑΛΛΑ ΕΠΕΙΤΑ ΚΟΙΤΑΞΕ ΚΑΙ ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΤΑ ΛΕΠΤΑ ΕΛΛΕΙΠΑΝ ΟΛΑ ΑΠΟ ΜΕΣΑ. ΕΙΧΑΝ ΚΛΑΠΕΙ ΕΚΕΙΝΟ ΤΟ ΒΡΑΔΥ ΚΑΘ ΟΤΙ Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΕΙΧΕ ΑΦΗΣΕΙ ΞΕΚΛΕΙΔΩΤΟ ΤΟ ΒΑΛΙΤΣΑΚΙ. ΔΙΑΤΑΣΣΕΤΑΙ ΑΜΕΣΩΣ Η ΚΡΑΤΗΣΙΣ ΤΟΥ ΤΣΟΧΑΝΤΑΡΗ ΔΗΜΟΣ. ΚΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ ΩΣ ΥΠΟΠΤΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΙΖΕΙ Η ΕΡΕΥΝΑ, Η ΑΝΑΚΡΙΣΙΣ ΧΩΡΙΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ. ΦΕΡΟΝΤΑΙ ΥΠΟΝΟΙΑΙ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟΝ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ. Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΖΕΤΑΙ ΟΛΑ ΤΑ ΤΕΧΝΑΣΜΑΤΑ,ΑΛΛΑ ΕΙΣ ΜΑΤΗΝ. ΔΙΑΤΑΣΣΕΤΑΙ ΝΑ ΕΤΟΙΜΑΣΘΟΥΝ 2 ΑΓΧΟΝΑΙ ΠΡΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΝ ΤΟΥ ΤΣΟΧΑΝΤΑΡΗ ΚΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ. ΜΕΤΑ ΠΟΛΛΩΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΩΝ Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΚΑΤΩΡΘΩΝΕΙ ΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΙΧΕΝ ΚΛΕΨΕΙ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΤΣΟΧΑΝΤΑΡΗ ΚΑΙ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΜΑΡΤΥΡΗΣΕ ΚΑΤΟΠΙΝ ΤΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ ΟΤΙ ΘΑ ΠΑΙΡΝΑΜΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΤΗΣ.  ΕΝ ΤΩ ΜΕΤΑΞΥ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΡΟΒΕΛΙΤΣΑ ΚΑΙ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΔΙΑ ΚΛΕΙΔΙ ΟΠΟΥ ΜΑΣ ΕΠΕΦΥΛΑΧΘΗ ΘΕΡΜΗ ΥΠΟΔΟΧΗ ΥΠΟ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ. ΚΑΤΑΛΥΣΑΜΕΝ ΕΙΣ ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΒΑΣΙΛΑΚΗ. ΒΑΡΥΣ ΧΕΙΜΩΝ._

2-1-43

ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΚΑΚΟΚΑΙΡΙΑΣ ΗΝΑΓΚΑΣΘΗΜΕΝ ΝΑ ΠΑΡΑΜΕΙΝΟΜΕΝ ΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙ. ΤΟ ΑΠΟΓΕΥΜΑ ΗΛΘΕΝ Ο Λ/ΓΟΣ ΚΑΛΑΜΠΟΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ. ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΚΑΛΟΣ ΠΑΤΡΙΩΤΗΣ ΚΑΙ ΚΑΛΟΣ ΑΞ/ΚΟΣ. ΜΕΤΑ ΜΑΚΡΑΝ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑΝ ΜΕ ΑΡΧΗΓΟΝ ΤΟΥ ΑΝΕΤΕΘΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΕΤΑ ΚΑΙ ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ._

3-1-42

ΤΗΝ 10ην ΩΡΑΝ ΜΕΤΕΒΗΜΕΝ ΕΙΣ ΑΓΙΟΝ ΓΕΩΡΓΙΟΝ ΚΛΕΙΔΙΟΥ ΟΠΟΥ ΕΓΕΝΕΤΟ ΤΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ ΤΩΝ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΜΑΧΗΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ ΕΙΣ ΣΚΟΥΛΗΚΑΡΙΑΝ ΔΗΜΗΤΡ .ΚΑΡΑΜΠΙΝΑ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓ. ΑΝΤΩΝΙΟΥ. Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΩΜΙΛΗΣΕ ΜΕ ΒΑΘΕΙΑΝ ΣΥΓΚΙΝΗΣΙΝ ΔΙΑ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑΝ ΤΩΝ ΠΑΛΗΚΑΡΙΩΝ ΑΥΤΩΝ. ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΝΑ ΠΙΠΤΗ ΡΑΓΔΑΙΑ ΒΡΟΧΗ. ΤΗΝ 15ην ΩΡΑΝ ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΜΕΝ ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΒΡΟΧΗΝ ΝΑ ΑΝΑΧΩΡΗΣΩΜΕΝ,ΑΝΑΓΚΑΣΘΗΚΑΜΕ ΟΜΩΣ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΩΜΕΝ ΜΕΤΑ ΠΟΡΕΙΑΝ 30΄(ΛΕΠΤΩΝ). ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΟΜΕΝ ΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΜΠΙΝΑ ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΤΟ ΣΠΙΤΙ._

4-1-42

ΜΕΤΑ ΤΟ ΣΥΣΣΙΤΙΟΝ ΤΗΝ 13ην ΩΡΑΝ ΟΠΟΤΕ ΕΙΧΕΝ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΙ Η ΒΡΟΧΗ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΔΙΑ ΦΛΩΡΙΑΔΑ. ΚΟΠΙΩΔΗΣ ΠΟΡΕΙΑ ΛΟΓΩ ΥΠΕΡΧΕΙΛΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ. ΤΗΝ 16,30΄ ΦΘΑΝΟΜΕΝ ΕΙΣ ΦΛΩΡΙΑΔΑ. ΚΑΤΑΛΥΟΜΕΝ ΕΙΣ ΟΙΚΙΑΝ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ. Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΔΕΧΕΤΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΥΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ._

5-1-42

ΤΟ ΠΡΩΙ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΣΥΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡ. ΕΘΝ. ΑΓΩΝΟΣ ΦΛΩΡΙΑΔΟΣ ΟΡΚΙΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΜΕΤΑ Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΟΥΣ ΩΜΙΛΗΣΕΝ ΕΠΙ ΜΑΚΡΟΝ ΔΙΑ ΘΕΡΜΩΝ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΩΝ ΛΟΓΩΝ, ΤΟΥΣ ΕΔΩΣΕ ΟΔΗΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΝΤΟΛΑΣ, ΤΟΥΣ ΥΠΕΔΕΙΞΕ ΤΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΑΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΟΣ. ΤΗΝ 10ην ΩΡΑΝ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΔΙΑ ΘΕΡΙΑΚΗΣΙΟΝ ΟΠΟΥ ΦΘΑΝΟΜΕΝ ΤΗΝ 12,30΄. ΘΕΡΜΗ ΥΠΟΔΟΧΗ. ΜΕΤΑ ΤΟ ΦΑΓΗΤΟΝ ΤΗΝ16ην ΩΡΑΝ Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΩΜΙΛΗΣΕ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΘΕΝΤΑΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΕΠΗΚΟΛΟΥΘΗΣΕ Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΙΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΟΣ ΘΕΡΙΑΚΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠ.ΕΘ.ΑΓ.. ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΟΜΕΝ ΕΙΣ ΟΙΚΙΑΝ ΓΕΩΡ. ΑΛΠΟΥ._

Στη φωτογραφία «Στο Κλειδί της Άρτας το 1943. Ο οπλαρχηγός του Ε.Δ.Ε.Σ. Σπύρος Καραμπίνας και η γυναίκα του – Από το αρχείο του Σταύρου Κωτσάκη (γιού του Παντελή Κωτσάκη ο οποίος και καθαρόγραψε το ημερολόγιο του πατέρα του) όπως δημοσιεύτηκε στην ομάδα ΟΡΕΙΝΟΣ ΒΑΛΤΟΣ – ΙΣΤΟΡΙΑ. Επεξεργασία φωτογραφίας από τους αδελφούς Παππά.