Tις πρώτες γραπτές μαρτυρίες για τα μουσικά όργανα στην Ήπειρο τις βρίσκουμε σε κείμενα ξένων περιηγητών, οι οποίοι δυστυχώς δεν καταγράφουν λεπτομέρειες ούτε προχωρούν σε αναλύσεις. Από μια χαρακτηριστική αναφορά του Άγγλου περιηγητή W.M. Leake που επισκέφτηκε την Ήπειρο στις αρχές του 19ου αι. αντλούμε χρήσιμες πληροφορίες για τα όργανα της εποχής στην περιοχή μας. Αναφερόμενος σε μια λαική ορχήστρα Γύφτων μουσικών που άκουσε στα Τζουμέρκα, σημειώνει πως “…….τραγουδούσαν δυνατά και άσχημα”. Δυστυχώς η αδυναμία του να κατανοήσει ξένα για το δικό του κόσμο μουσικά ιδιώματα και όργανα, τον οδηγεί πολύ συχνά σε παρανοήσεις. Μια τυπική ορχήστρα της εποχής φαίνεται να μετρά δυο νταούλια, δυο βιολιά, δυο ζουρνάδες, κάποιο άλλο πνευστό, που ο περιηγητής αδυνατεί να το ονοματίσει, και ένα fifre. Προφανώς ο Leake δεν γνώριζε τη τζαμάρα ή το νέι, όργανα κοινά την εποχή εκείνη στην ευρύτερη περιοχή. Φαίνεται όμως πως τόσο το σχήμα όσο και ο τρόπος εκτέλεσης του οργάνου ( ο εκτελεστής το κρατά πλαγίως) τον ώθησαν να τα ταυτίσει με το fifre, όργανο με ξύλινο ή μεταλλικό σώμα, που ανήκει στην κατηγορία του “πλαγίαυλου” και το συναντάμε συνήθως στις στρατιωτικές μπάντες της κεντρικής Ευρώπης. Για το πνευστό αυτό ο περιηγητής σημειώνει ότι “……. έπαιζε και τις πιο διαπεραστικές νότες”.
(Πηγή : W. M. Leake, TRAVELS IN NORTHERN GREECE IV, Άμστερνταμ,1967)
Στη φωτο Καγκελάρι στους Μελισσουργούς την εποχή του Μεσοπολέμου (Φωτο από συλλογή Ε.Κ.)
