“Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι πρωτογενείς λόγιες πηγές που υιοθέτησαν την ονομασία «Μουχούστι» ως χώρο εμποροπανήγυρης είναι ο Ιωσήφ Στεφανίνις και ο μητροπολίτης Σεραφείμ Ξενόπουλος. Η ονομασία «Μουχούστι», με την οποία είναι γνωστή η παραδοσιακή εμποροπανήγυρη της Άρτας ακόμη και σήμερα, έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών ερμηνευτικών προσπαθειών. Η πολυπλοκότητα της λέξης, σε συνδυασμό με την απουσία σαφούς λεξικογραφικής καταγραφής, άφησε χώρο σε διαφορετικές εκδοχές που συνδέουν το όνομα είτε με ιστορικά τοπωνύμια, είτε με γλωσσικά δάνεια.
5.2.1. Ιστορικές μαρτυρίες
Πέρα από τις ήδη προαναφερθείσες μαρτυρίες περί του ονόματος στους Στεφανίνι και Ξενόπουλο, μια ακόμη αναφορά στον όνομα βρίσκεται στα Απομνημονεύματα του Στρατηγού Ιωάννη Μακρυγιάννη (1829–1850), όπου ο συγγραφέας μνημονεύει την τοποθεσία «Μουχούστι» κοντά στους μύλους της Άρτας : «……Της 16 ήρθαν από το Μαράτι εις τον Αγηλιάν, οπού ’μαστε εμείς, ήρθε ο Φωτομάρας, ο Καραϊσκάκης, ο Άγος κι’ άλλοι Tούρκοι δικοί μας και κάμαν συνφώνως σκέδιον μ’ εμάς να διορίσουνε από το Μαράτι τρακόσους να πιάσουνε τους Μύλους της Άρτας, οπού ’ναι απόξω από την Άρτα, εις την άκρη την χώρα, και το ονομαζόμενον Μουχούστι, οπού ’ναι πλησίον εις τους Μύλους». Πρόκειται για μια ακόμη καταγραφή που δείχνει ότι το τοπωνύμιο ήταν ήδη ευρέως γνωστό στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα.
Στη συνέχεια, ο Σεραφείμ Ξενόπουλος, στην πραγματεία του για την Άρτα επί τουρκοκρατίας (1884), όπου εντάσσει το «Μουχούστι» στις ενορίες της πόλης, αναφέρει ότι το όνομα ίσως προήλθε από τη Μονή της Θεοτόκου «Μουχούστιον» στους Ραφταναίους, η οποία διέθετε κτήματα στην περιοχή : «”Οσο γιά τό όνομά της, ίσως έκλήθη ούτως έκ τής έπωνυμίας τής έν τω χωρίω τών Τζουμέρκων Ραφταναΐοι κειμένης Ιεράς Μονής τής Θεοτόκου Μουχούστιον έπονομαζομένης καί ήτις είχε πάλαι, ώς λέγεται, μοναστηριακά κτήματα έν τή θέσει ταύτη…».
5.2.2. Η τουρκοαραβική εκδοχή
Ο Ευάγγελος Αθ. Μπόγκας, στη μελέτη του «Τα γλωσσικά ιδιώματα της Ηπείρου» (1964), υποστηρίζει ότι η λέξη «μ’χούστ’» προέρχεται από παραφθορά του τουρκοαραβικού medhuseua, όρος που –σύμφωνα με τον ίδιο– σήμαινε πανηγυρισμό ή ζωοπανήγυρη. Ο Μπόγκας παραπέμπει και στον Νικόλαο Πολίτη (1904), ο οποίος φαίνεται να υιοθετεί την ίδια κατεύθυνση. Ωστόσο, σε καμία άλλη πηγή –ούτε σε έγκυρα αραβικά λεξικά– δεν κατέστη δυνατό να εντοπιστεί ο τύπος medhuseua. Στα αραβικά η καθιερωμένη λέξη για το «ζωοπάζαρο» είναι sūq al-mawāšī (سوق المواشي), ενώ στα τουρκικά χρησιμοποιούνται οι όροι panayır (πανηγύρι) και hayvan pazarı (ζωοπάζαρο). Συνεπώς, η λεγόμενη «αραβική» εκδοχή δεν φαίνεται να διαθέτει τεκμηρίωση και πιθανότερα οφείλεται σε εσφαλμένη αναπαραγωγή ή σε παρανόηση στη βιβλιογραφία.
5.2.3. Η ερμηνεία από το «μπουχός»
Μια πιο «λαϊκή» αλλά εύγλωττη εξήγηση προτείνει ο Δ. Παπαδημητρίου στο βιβλίο του «Οι Ραφταναίοι» (1998). Κατά τον ίδιο, το «Μουχούστι» προέρχεται από τη λέξη «μπουχός», δηλαδή την πυκνή σκόνη που σηκώνεται όταν μαζεύεται πολύς κόσμος. Το σχήμα που δίνει είναι το εξής: «μπουχός – μπουχούστι – μουχούστι». Η ερμηνεία αυτή αντανακλά την ατμόσφαιρα των παραδοσιακών παζαριών, όπου οι άνθρωποι και τα ζώα που συνωστίζονταν προκαλούσαν νέφη σκόνης.
5.2.4. Η εκδοχή της «Αμμοχώστης»
Σύμφωνα με πιο πρόσφατη υπόθεση σε άρθρο του Φ. Βράκα (2019), η λέξη θα μπορούσε να αποτελεί παραφθορά της ελληνικής «Αμμοχώστης», που σημαίνει τόπος σκεπασμένος με άμμο. Με την πάροδο του χρόνου, και λόγω της δυσκολίας προφοράς των πολυσύλλαβων λέξεων στις τοπικές κοινωνίες, το «Αμμοχώστης» πιθανόν μετατράπηκε σε «Μοχώστης», στη συνέχεια σε «Μχούστης» και τελικά σε «Μχουστ(ς)». Η εξήγηση αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι παρόμοια τοπωνύμια («Αμμοχώστης», «Αμμόχωστος») συναντώνται και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και της Κύπρου.
5.2.5. Τοπωνυμική τεκμηρίωση
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το οθωμανικό κατάστιχο του 1530, όπου, στο υπ’ αριθμ. 126, σημειώνεται η ένδειξη «Nehost k., Narda kz», που φαίνεται να αποτελεί εσφαλμένη μεταγραφή του χωριού Nehust, δηλαδή του σημερινού Μουχούστι των Ραφταναίων (Καρρά, 2024). Υπάρχει η πιθανότητα, κατά τη μεταγραφή, το γράμμα M να αποδόθηκε λανθασμένα ως N. Όπως επισήμανε σε επικοινωνία μου ο ερευνητής κ. Μιχάλης Ντινόπουλος, κάτι τέτοιο είναι απολύτως πιθανό, καθώς το κατάστιχο από το οποίο αντλήθηκαν τα στοιχεία δεν είναι καλής ποιότητας· επιπλέον, το αυθεντικό και λεπτομερές κατάστιχο, πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η μεταγραφή, δεν έχει σωθεί (ή τουλάχιστον δεν έχει εντοπιστεί ακόμη), ώστε να υπάρχει δυνατότητα σύγκρισης.
Αν η ονομασία «Νεχόστ» ή «Μεχόστ» πράγματι καταγράφεται ήδη από το 1530, δηλαδή πολύ πριν από την ίδρυση του Μοναστηριού της Παναγίας της Μουχουστιώτισσας, τότε πρόκειται αναμφίβολα για παλαιό τοπωνύμιο. Το τοπωνύμιο αυτό έδωσε στη συνέχεια το όνομά του στη ζωοπανήγυρη που τελούνταν κάθε χρόνο στις αρχές Σεπτεμβρίου, στο χώρο του μοναστηριού, προς τιμήν της Παναγίας. Επειδή δε τα ζώα και τα εμπορεύματα μεταφέρονταν λίγες ημέρες αργότερα στη μεγάλη ζωοπανήγυρη της Άρτας, το όνομα «ακολούθησε» αυτή τη μετακίνηση, συνδέοντας το χωριό με την εμπορική ζωή της περιοχής.
Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, η ονομασία «Μουχούστι» φαίνεται να αποτελεί τοπωνύμιο με βαθιές ρίζες στην περιοχή της Άρτας και των Ραφταναίων. Σταδιακά, το όνομα συνδέθηκε με τη μεγάλη ζωοπανήγυρη που γινόταν τον Σεπτέμβριο στη γιορτή της Παναγίας και τελικά, στόμα με το στόμα, καθιερώθηκε και για την εμποροπανήγυρη της Άρτας. Η εκδοχή της αρβανίτικης ή αραβικής προέλευσης δεν έχει επαρκή γλωσσολογική τεκμηρίωση, ενώ η ερμηνεία από τον «μπουχό» ή η παραφθορά της «Αμμοχώστης» δείχνουν να βασίζονται περισσότερο σε λαϊκές παρατηρήσεις και τοπικές αφηγήσεις. Η ασφαλέστερη προσέγγιση θεωρώ πως είναι ότι το «Μουχούστι» ξεκίνησε ως τοπωνύμιο ήδη από τον 16ο αιώνα και από εκεί πέρασε, ως όνομα, στη ζωοπανήγυρη της Άρτας.”. (Πηγή : ΟΙ ΕΜΠΟΡΟΠΑΝΗΓΥΡΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ, Α. Καρρά, Άρτα, 20215)
Στη φωτογραφία “Το Β.Δ.335/22-8-1884, «Περί συστάσεως εμπορικής πανηγύρεως εν τη θέσει «Μουχούστι» της πόλεως Άρτης”.
