——————————–
Χαρακτηριστικό γνώρισμα μιας οθωμανικής πόλης είναι η λειτουργική οργάνωσή της. Σύμφωνα με την οθωμανική πρακτική, η πόλη (και κατ’ επέκταση η πολεοδομική συγκρότηση) οργανωνόταν σε επιμέρους συνοικίες, τους μαχαλάδες (βλ. τούρκικη λέξη: mahalle), οι οποίες αποτελούσαν τη βάση για τη διοικητική, εμπορική και θρησκευτική διάταξη της πόλης. Οι κοινωνικές ομάδες συνιστούσαν έκαστη μία γειτονιά, η οργάνωση της οποίας είχε θρησκευτικό γνώμονα. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός είχε συνήθως εξέχουσα θέση στις πόλεις και κατ’ επέκταση τις «καλύτερες» γειτονιές, τα πιο κεντρικά καταστήματα. Το κέντρο της συνοικίας οργανωνόταν με την κατασκευή βασικών κτιρίων, όπως τζαμιά, ιεροσπουδαστήρια, φιλανθρωπικά ιδρύματα, λουτρά, κρήνες, υπαίθριες αγορές κ.ά.. Και ενώ πλήθος του εγχώριου πληθυσμού της εκάστοτε πόλης υπέπεσε στο καθεστώς των σκλάβων, ο σουλτάνος δεν αποσκοπούσε (συνήθως) στην εξάλειψη του χριστιανικού στοιχείου, καθώς μια τέτοια πρακτική θα ήταν επιζήμια για την πόλη, ιδιαίτερα οικονομικά. Τα ήδη υπάρχοντα κτίρια κάθε πόλης εξυπηρετούσαν τις βασικές ανάγκες της, με τις απαραίτητες προσθήκες (π.χ. οι μιναρέδες στα τζαμιά) ή χτίζονταν νέα. Τα οικοδομικά προγράμματα εκτελούνταν ταχύτατα, ένδειξη της αποτελεσματικής οργάνωσης και της αφθονίας σε υλικά και εργατικό δυναμικό.
Όσον αφορά την Άρτα, στο σύνολο της η πόλη διαθέτει 6 τζαμιά, τούρκικο τεκέ Δερβίσηδων, πύργο με ρολόι,26 χριστιανικούς ναούς, ενώ αποτελεί έδρα μητρόπολης. Η πόλη συνεχίζει να διατηρεί την οργάνωση του μεσαιωνικού Δεσποτάτου ( Κάστρο-Εμποριό) αλλά από την στιγμή που η Ήπειρος ορίζεται πασαλίκι με έδρα τα Ιωάννινα, η Άρτα χάνει τη δύναμή της. Μια ενδιαφέρουσα προσπάθεια απεικόνισης της Άρτας των αρχών του 19ου αιώνα είναι ο πίνακας του Παναγιώτη Ζωγράφου, έργο πιστό στην περιγραφή του Στρατηγού Μακρυγιάννη που έζησε στην Άρτα και συμμετείχε στη μάχη του 1821. Στον πίνακα του Παναγιώτη Ζωγράφου εντοπίζεται η θέση του κάστρου και η ανάπτυξη της πόλης από τα τείχη προς τον νότο. Εντός του κάστρου διακρίνονται οι κατοικίες των Οθωμανών και ξεχωρίζουν οι μιναρέδες των τζαμιών. Από την θέση τους στον πίνακα μπορούν να αναγνωριστούν το τέμενος του Σουλτάν Αχμέτ και εκείνα του Σουλτάν Βαγιαζήτ και Κιλίτς Βέη. Στο νότιο άκρο της πόλης διακρίνεται ο ναός της Παρηγορήτισσας που χρησιμοποιήθηκε ως οχυρωματικό μέσο από τους Οθωμανούς, ενώ στα αριστερά του εντοπίζεται το σεράγι. Μεταξύ της πόλης και το ποταμού εντοπίζεται ένα ακόμα τέμενος το οποίο ενδεχομένως είναι ο τεκές της πόλης με το οθωμανικό νεκροταφείο. Στην άλλη πλευρά του Αράχθου εντοπίζεται το τέμενος του Φαϊκ πασά με το Ιμαρέτ. Και στα αριστερά του πίνακα εντοπίζεται και η ομώνυμη γέφυρα της Άρτας. Εκτός των τειχών η πόλη οργανώνεται γύρω από το κάστρο έως την μονή της Παρηγορήτισσας και οι συνοικίες της Άρτας σύμφωνα με το ιστοριοδίφη Μητροπολίτη Άρτας Σεραφείμ Ξενόπουλου είναι:
1.Της Περιληφτής, από τον ομώνυμο ναό της Περιβλέπτου,
2.Ταμπακιάδων(των βυρσοδεψών) ή της Δάφνης,
3.Τουρκοπάζαρο,
4.Αγίας Θεοδώρας ή Λούκενας ή Καραπάνου,
5.Μουχούστι,
6.Μονοπ(ώ)λειο,
7.Πλάτανος,
8.Αλμπαναριά,
9.Ρωμιοπάζαρο,
10.Οβραϊκα.
Ο πυρήνας της πόλης ταυτίζεται με εκείνο του Μεσαιωνικού Εμποριό. Οι υπόλοιπες γειτονιές της πόλης οργανώνονται γύρω από το κάστρο. Από εκείνο το σημείο η πόλη αναπτύσσεται κατά μήκος των δυο εμπορικών αξόνων (Ρωμιοπάζαρο και Τουρκοπάζαρο) προς την μονή της Παρηγορήτισσας. Κάθε γειτονιά οργανώνεται κοντά στους εμπορικούς δρόμους με κέντρο το κτήριο λατρείας κάθε θρησκευτικής κοινότητας. Σύνηθες είναι μέσα στην ίδια συνοικία να εντοπίζονται επιμέρους ενότητες με διαφορετικό θρήσκευμα, στοιχείο αρμονικής συνύπαρξης χριστιανών, μουσουλμάνων και εβραίων. Στο εσωτερικό της πόλης παρατηρείται η ανέγερση πιο προσεγμένων κατοικιών, ενώ όσο ο επισκέπτης μεταφέρεται προς τις παρυφές της, εντοπίζει κυρίως ισόγεια και ευτελέστερα σπίτια. Ωστόσο η συγκρότηση της πόλης δεν γίνεται με γνώμονα την οικονομική και κοινωνική θέση των κατοίκων της. Εξαίρεση ίσως αποτελούν οι γειτονιές των μπέηδων και των προξενείων.(Πηγές 1. “ΙΜΑΡΕΤ – Στη σκιά του ρολογιού” Ιμαρέτ-Φεϋζούλ: Επαναερμηνεύοντας τα τεμένη της Άρτας, Διπλωματική εργασία του Ε. Κοντογιάννη, Αθήνα,2014)
Στη φωτογραφία “Οι εικόνες του Μακρυγιάννη – Μάχαι της Άρτας” : Πρόκειται περί της εικόνας Νο. 9 του Λευκώματος της Εθνικής Τραπέζης με αντικείμενο την μάχη της Άρτας. Ζωγραφίστηκε από τον Παναγιώτη Ζωγράφο καθ΄υπόδειξη του Μακρυγιάννη μεταξύ 1836-1839.
