“Αποκριές στην Άρτα χωρίς τον «Πανάρατο», δεν ήταν Αποκριές. Ο «Πανάρατος» ήταν ένα σκετς, που παίζονταν στους δρόμους της πόλης, με θλιβερό περιεχόμενο, αλλά με δυναμικούς χαρακτήρες και έντονη πλοκή. Άλλοι λένε ότι ήρθε από τα Επτάνησα, άλλοι ότι ήταν εκφυλισμένη αρχαία τραγωδία, άλλοι ότι ήταν παραλλαγή της «Ερωφίλης». Λένε ότι άρχισε να παίζεται από το 1600, ίσως και αργότερα. Αυτό το έθιμο ήρθε από την Ζάκυνθο και έχει ρίζες από την Βενετία. Τα μέλη του θιάσου ήταν περίπου είκοσι. Κύρια πρόσωπα ήταν ο Βασιλιάς, ο Χάρος, η Βασιλοπούλα, ένας ή δυο σαλπιγκτές και πέντε αξιωματικοί.
Το έργο ξεκινάει με τον μονόλογο του Χάρου σαν επισήμανση για το πολύ θανατικό που κυριαρχεί στο δράμα. Ο Βασιλιάς στέλνει τον Πανάρατο για να αναγγείλει στην κόρη του πως θέλει να την παντρέψει κι αυτός εκτελεί την διαταγή παρόλο που έχει ερωτική σχέση με την Βασιλοπούλα. Ένας αντίζηλός του, ο Καρποφόρος, τον προδίδει στο Βασιλιά κι εκείνος οργισμένος στέλνει τον Αρχιστράτηγο να συλλάβει τον Πανάρατο. Ο άτυχος νέος καταλήγει στον δήμιο και ο αδίσταχτος πατέρας δείχνει το κεφάλι του Πανάρετου μέσα σε ένα κασελάκι στη Βασιλοπούλα κι αυτή πέφτει νεκρή. Τέλος ο υπασπιστής του Βασιλιά, που ήταν κι αυτός ερωτευμένος με τη Βασιλοπούλα, σκοτώνει τον Βασιλιά. Κι όλα αυτά γίνονται μέσα σε 109 στίχους.
Παραπέμπουμε σε λίγους διαλόγους από το έργο:
Βασιλιάς: Πανάρατε …παιδί μου , έλα εμπρός μου να σου πω, δυο λόγια να σου κρίνω.
Πανάρατος: Τους ορισμούς Σας γροίκησα της υψηλότητός Σας, ήθελα μάθω βασιλιά ποιο είν’ το πρόσταγμά Σας.
Βασιλιάς: Θέλω να πεις στη κόρη μου την πολυαγαπημένη… να της πεις να παντρευτεί θα κάνουμε τους γάμους…
Θέατρο του δρόμου, παιζόταν χωρίς σκηνικά σε δρόμους, πλατείες, σταυροδρόμια. Παιζόταν σε ένα μέρος της πόλης και μόλις τέλειωνε μεταφερόταν σε άλλο για να παιχτεί ξανά. Ο Βασιλιάς φορούσε κορόνα, χρωματιστές κορδέλες, περικνημίδες από άσπρο πανί και μπότες. Ο Χάρος μια προσωπίδα μαύρη, προβιά , δυο φτερά από χήνα και κρατούσε μια κοσιά στα χέρια του για ρομφαία. Οι αξιωματικοί φορούσαν χάρτινες περικεφαλαίες και χρωματιστές στολές. Οι στρατιώτες κουβαλούσαν μια πολυθρόνα για να κάθεται ο βασιλιάς.. Παρόλη την απλοϊκότητά του το δρώμενο αυτό είχε μεγάλη απήχηση στον κόσμο. Οι γυναίκες έκλαιγαν, τα παιδιά τρόμαζαν και δεν εννοούνταν Αποκριά χωρίς Πανάρατο. Το έθιμο παιζόταν από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο”…… (Πληροφορίες από το άρθρο του κ. Σωτήρη Σαρλή « Ο ήχος και η εικόνα στα αποκριάτικα δρώμενα της Άρτας», Περιοδικό Πρόταση, τχ. 4, 1998)
Στη φωτο “Ο Πανάρατος”, μια από τις ελάχιστες φωτογραφίες που έχουν διασωθεί, από το αρχείο Ι. Έξαρχου, σε βελτιωμένη έκδοση.
….κι εδώ μερικοί από τους ήρωες του δρώμενου. Η φωτογραφία είναι «Από το υπαίθριο θεατρικό λαϊκό έργο “Ο ΠΑΝΑΡΑΤΟΣ”». (Πηγή : ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΑ – ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑΤΑ. Κ. Δ. Τσακτσίρας, Άρτα)
