“Σύμφωνα με τον Α. Μανσόλα (1867) οι εμποροπανηγύρεις στο νεοδρυθέν ελληνικό κράτος ήταν «…….εμπορικαί συναθροίσεις εντός πόλεων ή αγροτικών δήμων τελούμεναι κατ’ έτος εις ωρισμένην εποχήν, εις ας συρρέουσιν εκ των παρακειμένων πόλεων έμποροι προς πώλησιν των εμπορευμάτων των, ή έτεροι προς αγοράν ετέρων της πόλεως ή του δήμου εν των οποίω τελείται η πανήγυρις….». Οι πανηγύρεις αυτές καθιερώθηκαν με Βασιλικό Διάταγμα και διαρκούσαν από 3 έως 8 ημέρες.
Οι πιο πολλές από αυτές ήταν μικτού τύπου : πανηγύρεις εκθέσεως και πωλήσεως ζώων ή ζωοπανηγύρεις και πανηγύρεις εκθέσεως και πωλήσεως παντός άλλου είδους προϊόντος γεωργικής, βιοτεχνικής, βιομηχανικής και χειροτεχνικής παραγωγής. «….Ακόμη, είναι και πανηγύρεις διασκεδάσεως. Συγκεντρούνται εκεί παντός είδους θεαματικαί και διασκεδαστικαί ομάδες, πλανόδιοι θίασοι, κινηματογράφοι, καφέ σαντάν, ακροβάται και παντός είδους θαυματοποιοί, προσπαθούντες να προσελκύσουν την πελατείαν της Εμποροπανηγύρεως». (Λέκκας, 1935).
Στο βιβλίο του «Ελληνική Χωρογραφία (1901) ο Ιωάννης Νουχάκης καταγράφει στις αρχές του 20ου αιώνα 139 εμπορικές πανηγύρεις στην ελληνική επικράτεια. Σκοπός του νεοσύστατου κράτους είναι προφανώς η τόνωση του εμπορίου και η οικονομική ενίσχυση των αγροτικών περιοχών και οικογενειών. Στα πλαίσια αυτά, σχεδόν αμέσως μετά την απελευθέρωση της Άρτας το 1881, καθορίζονται στην περιοχή, με βασιλικά διατάγματα, ο χρόνος και ο τόπος 4 εμποροπανηγύρεων :
1.Μουχούστι Άρτης (14 – 21 Σεπτεμβρίου) σύμφωνα με Β.Δ. στις 18 Αυγούστου 1884.
2.Πλάκας Δήμου Αγνάντων (6 – 11 Σεπτεμβρίου) σύμφωνα με Β.Δ. στις 20 Φεβρουαρίου 1885
3.Τετραφυλλίας εις θέσιν Αγία Παρασκευή (26 – 28 Ιουλίου) σύμφωνα με Β.Δ. στις 29 Αυγούστου 1885
4.Καλεντίνης εις θέσιν Φάγκου (20 – 25 Αυγούστου) με Β. Δ. στις 20 Νοεμβρίου 1885
Είναι φανερό ότι με αυτό τον τρόπο γίνεται μια προσπάθεια να τονωθούν οικονομικά οι ορεινές περιοχές των Τζουμέρκων και του Ραδοβιζίου, όπου η κατάσταση του πληθυσμού στα χωριά, μετά από την άγρια φορολογία των τούρκων και τις τόσες πολεμικές συρράξεις, έφτανε σε σημείο εξαθλίωσης.
Σχετικά με το Μουχούστι της Άρτας, στα τέλη του 19ου αιώνα ο τόπος διεξαγωγής της εμποροπανήγυρης φαίνεται πως είναι η περιοχή του Μουχουστίου, στην είσοδο της πόλης, από τις 14 μέχρι τις 18 Σεπτεμβρίου. Αργότερα, με Β.Δ. του 1908, η διοργάνωσή της μεταφέρεται λίγο αργότερα, από τις 27 Σεπτεμβρίου μέχρι της 5 Οκτωβρίου, στο δε βιβλίο του Λέκκα(1935) καταγράφεται ως «Από εκατονταετίας και πλέον….» και διενεργείται κοντά στην εκκλησία της Οδηγήτριας. «….Τελείται κατ’ έτος εν υπαίθρω από 27 Σεπτεμβρίου μέχρι 5 Οκτωβρίου, πράγματι όμως διαρκείας 4 μόνον ημερών, εις θέσιν «Οδηγήτρια», εκτός της πόλεως Άρτης. Αι συναλλαγαί γίνονται επί ζώων, μεγάλων κυρίως αλλά και μικρών, και φθάνουν τας 3.000.000 δραχμών περίπου, του Δήμου εισπράττοντος εκ φορολογιών περί τας 65.000 δραχμών. Η πανήγυρις αύτη επισημοποιήθη διά Β.Δ. κατά το έτος 1908, πράγματι όμως ετελείτο ως ζωοπανήγυρις από μακρού χρόνου, εκατονταετίας και πλέον κατ’ έθιμον».
Μαζί με την εμποροπανήγυρη της Άρτας ο Λέκκας μας δίνει και κάποια στοιχεία και για την εμποροπανήγυρη της Φιλιππιάδας : «Η αρχή αυτής ανάγεται εις το έτος 1884. Και ετελείτο τακτικώς την 14ην – 20ην Σεπτεμβρίου εκάστου έτους, μέχρι του έτους 1913, ήτοι μέχρι της καταλήψεως της Φιλιππιάδος υπό της Ελλάδος, οπότε ήρχισεν να χαλαρούται λόγω της συμπτώσεώς της με την της Άρτης. Κατά το έτος 1924 συνεστήθη εκ νέου, ορισθείσα να τελήται έκτοτε την 26ην – 31ην Οκτωβρίου εις την θέσιν «Νταβέλια», τοποθεσίαν λοφώδη. Κατ’ αυτήν γίνονται πωλήσεις διαφόρων ζώων ιδία μεγάλων και πολλών εγχωρίας κατασκευής υφασμάτων και άλλων εμπορευμάτων. Αι συναλλαγαί ανέρχονται εις 1.000.000 και πλέον, η δε Κοινότης εισπράττει ετησίως 20.000 – 25.000 δραχμάς. Μόνιμα παραπήγματα δεν υπάρχουν αλλ’ ανεγείρονται τοιαύτα υπό των πωλητών». (Πηγή : ΟΙ ΕΜΠΟΡΟΠΑΝΗΓΥΡΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ, Α. Καρρά, Άρτα, 2025)
Στη φωτογραφία μια σκηνή από την αγορά της Φιλιππιάδας το 1912 – 13, ενδεικτική της ατμόσφαιρας του παζαριού στις αρχές του 20ου αιώνα. (Αγορά Φιλιππιάδας, 1912/1913. Neg. Nr. 1.107.110. Φωτογράφος άγνωστος. Bildarchiv Foto Marburg, Bildindex der Kunst und Architektur).
