Άρτα, 1949 – Αγέλη λυκόπουλων Άρτης με τους βαθμοφόρους προσκόπους σε αναμνηστική φωτογραφία μπροστά στην Παρηγορήτισσα τον Μάιο του 1949. Διακρίνονται από αριστερά οι βαθμοφόροι Ιωάννης Παπανικολάου, Κων/νος Τσιλιγιάννης, Γρηγόριος Μανόπουλος και Χρήστος Σακκάς. (Φωτο από αρχείο Κ. Τσιλιγιάννη)
Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος. Έλληνες χωρικοί επιστρέφουν στα χωριά τους. Φωτογραφία Rhomaides – Zeitz (Πηγή : http://eliaserver.elia.org.gr/)
1912-13 : “Υμπέρ Περνό / Φωτο Νο 4 – Σέρβοι τραυματίες του Α’ Βαλκανικού πολέμου 1912 στην Κέρκυρα”. (Πηγή : Συλλογή Ηubert Pernot, ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, Φωτογραφίες 1898 – 1913, Από το Νεοελληνικό Ινστιτούτο της Σορβόννης, Εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, Αθήνα, 2007)
Εθελόντριες του Ερυθρού Σταυρού περιποιούνται ελαφρά τραυματισμένους διαφόρων εθνικοτήτων στη Φιλιππιάδα. /Helpers of many different nationalities from the Red Cross moved out during the Balkan War. (Πηγή : The War Museum of Thessaloniki)
….και η ίδια φωτογραφία επιχρωματισμένη από τον Χρήστο Καπλάνη.
Ηπειρώτης αντάρτης πάνω σε πλοίο στον πόλεμο του 1912-13, φορώντας την κάπα του. (Φωτο από προσωπική συλλογή)
“……Η προέλαση του στρατού της Ηπείρου προχωρούσε σταθερά όπου ο Τουρκικός στρατός νικούµενος προέβαινε σε φοβερά αντίποινα, µε σοβαρότερο την πυρκαγιά του Μετσόβου. Παρά τις παρουσιαζόμενες δυσκολίες ο Ελληνικός στρατός κατέλαβε και άλλα σημεία των Τουρκικών γραµµών και απελευθέρωσε το χωριό Ανώγι βορειοδυτικά των Πέντε Πηγαδιών.
Το επίσηµο τηλεγράφηµα έλεγε:
Υπουργείον Στρατιωτικών Αθήνας
ΑΡΤΑ 18 ώρα 7.20
Χθες απόσπασµα ηµετέρου στρατού κατέλαβεν χωρίον Ανώγι βορειοδυτικώς των Πέντε Πηγαδιών. Το χωρίον τούτο κατά την έφοδον του ηµετέρου αποσπάσµατος ευρέθη καιόµενον. Έτερα τµήµατα ηµετέρου στρατού καταλαµβάνουν επικαίρους θέσεις.
Αντιστράτηγος Κ. Σαπουτζάκης
Στις 19 Οκτώβρη τα Ελληνικά τµήµατα της Ηπείρου συγκεντρώθηκαν στο χωριό Λούρος και βάδισαν κάτω από ραγδαία βροχή προς την Πρέβεζα και έφτασαν στην περιφέρεια της πόλης στις 3 το απόγευµα. Την νύχτα που ακολούθησε αναγκάστηκαν να διανυκτερεύσουν στην τοποθεσία Άγιοι Απόστολοι και έµειναν άγρυπνοι λόγω της συνεχιζόµενης βροχής και του κρύου.
Η πορεία προς την Πρέβεζα συνεχίστηκε την άλλη ηµέρα στις 4 το πρωί απ’ το δρόµο Πρέβεζας – Ιωαννίνων µε σχετική διάταξη µάχης των σωµάτων, όπου οι προφυλακές του Ελληνικού στρατού συναντήθηκαν στις 7 µ.µ. ηµέρα Σάββατο µε τις προφυλακές των Τούρκων σε λόφους µπροστά στα ερείπια της Νικόπολης στα οποία οι Τούρκοι είχαν οχυρωθεί. Στα υψώµατα του Ελαιώνα (πίσω από την Πρέβεζα) είχαν αναπτύξει το πυροβολικό τους. Κάτω από αυτά τα υψώµατα στη θάλασσα ενέδρευαν δύο Τούρκικες κανονιοφόροι απαρατήρητοι.
Ενώ οι Έλληνες µαχητές βάδιζαν, αιφνιδιάστηκαν από τις βολές των κανονιοφόρων του εχθρού, και η πρώτη οβίδα εξερράγη κοντά στη θέση των Ανθυπολοχαγών Τρίποδη και Λάκα. Παρ’ όλα αυτά οι στρατιώτες δεν έχασαν την ψυχραιµία τους και αναπτύχθηκαν σε θέση µάχης µε κατεύθυνση προς τις δεξιότερες λοφοσειρές, ώσπου το πυροβολικό µε ταχύτητα ανταπάντησε στις Τούρκικες κανονιοφόρους. Σε λίγα λεπτά, η µία από τις κανονιοφόρους βυθίστηκε από τα Ελληνικά πυρά του πυροβολικού και η άλλη πρόφτασε να αποσυρθεί καιγόµενη στην ακτή. Από τη στιγµή εκείνη η µάχη γενικεύτηκε µε πολύ πείσµα καθ’ ότι οι Τούρκοι ήσαν οχυρωµένοι πίσω από τα αρχαία ερείπια της Νικόπολης που είχε κτιστεί σε ανάµνηση της µάχης που έγινε µεταξύ Οκτάβιου και Αντωνίου.
Στην ψηλότερη κορυφή την µάχη διηύθυνε έφιππος ο Σπηλιάδης του οποίου το άλογο εφονεύθη και αναγκάστηκε να αναζητήσει άλλο, χωρίς να αλλάξει θέση. Και το άλογο του Ανθυπολοχαγού Μελά εφονεύθη και κατά το πέσιµό του ο αναβάτης τραυµατίστηκε ελαφρά. Άλλη οβίδα εξερράγη κοντά στον ταγµατάρχη Ντούλη και το άλογό του αναπήδησε τροµαγµένο. Κατά τη µάχη αυτή έπαιξε σηµαντικό ρόλο και ο εκφοβισµός του ναυτικού που έβαζε πυρά από τη θάλασσα µε πολύ ευστοχία εναντίον των οχυρωµάτων του εχθρού. Ο αγώνας εξακολούθησε σκληρός. Οι Τούρκοι καλυµµένοι πίσω από τα ερείπια έβαζαν συνέχεια στα Ελληνικά τµήµατα τα οποία προχωρούσαν αποφασιστικά. Οι Κρήτες πολεµούσαν τους εχθρούς κατά µέτωπο, ο στρατός τους ξεσηκώνει από τα χαρακώµατα, και δεξιά µάχονται οι Ηπειρώτες αντάρτες. Ο Τουρκικός στρατός αναγκάστηκε να αλλάξει θέσεις σε νέα χαρακώµατα όπου καλυµµένοι αµύνονταν µε ασφάλεια ενώ τα Ελληνικά τµήµατα λόγω του εδάφους ήταν αδύνατο να καλυφθούν.
Στο σηµείο αυτό έγινε η σκληρότερη µάχη η οποία διήρκησε µέχρι τις 4.30 µ.µ. οπότε ο ελληνικός στρατός καταδίωξε τους Τούρκους οι οποίοι µέσα από τους πυκνούς ελαιώνες έφτασαν στην Πρέβεζα και κλείστηκαν εκεί. Μετά την κατάληψη των πιο πάνω υψωµάτων Ελληνικά τµήµατα προχώρησαν στην πολιορκία της πόλης, µέσα στην οποία βρίσκονταν συγκεντρωµένοι 500 Τούρκοι ταχτικοί στρατιώτες και άλλοι τόσοι Τουρκαλβανοί. Αποτέλεσµα της πολιορκίας ήταν οι Τούρκοι να υψώσουν λευκή σηµαία στην πόλη.
Τα Ελληνικά τµήµατα που έλαβαν µέρος στη µάχη ήσαν το 3ο τάγµα του 15ου πεζικού Συντάγµατος µε διοικητή τον ταγµατάρχη Ντούλη, δύο ανεξάρτητα τµήµατα πεζικού ως ενίσχυση µε τον έφεδρο Ανθυπολοχαγό Α. Λάκκα και Χρ. Λαζαράκη. Ήσαν επίσης δύο πεδινές πυροβολαρχίες και ανάλογο Ιππικό, ένα εθελοντικό σώµα Κρητών µε αρχηγό τον Μάνο καθώς και το σώµα Ηπειρωτών ανταρτών µε επικεφαλής τον δικηγόρο από την Πρέβεζα Γερογιάννη και άλλους οπλαρχηγούς.
Παράδοση της πόλης της Πρέβεζας (21/10)
Για την παράδοση της Πρέβεζας απ’ τους Τούρκους στον Ελληνικό στρατό χρειάστηκε η επέµβαση των προξένων της πόλης (Αυστρίας, Ρωσίας, Αγγλίας) όπου υπέβαλαν 3 όρους.
1) Παράδοσης της Φρουράς εις τον Ελληνικό τακτικό στρατό.
2) Προστασία των κατοίκων, αξιωµατικών, οπλιτών και των οικογενειών τους, και
3) Να µη θιγεί η φιλοτιµία των Κυβερνητικών υπαλλήλων και αξιωµατικών.
Στη συνέχεια παρεδόθησαν 450 αιχµάλωτοι του τακτικού στρατού αφού παρέδωσαν τα όπλα, από τους οποίους οι 40 ήσαν αξιωµατικοί και τους επετράπη να φέρουν τα ξίφη τους µέχρι την επιβίβασή τους στο πλοίο. Παραδόθηκαν επίσης 150 τουρκαλβανοί που πολέµησαν µε τον Τουρκικό στρατό. Κατά τη µάχη οι Τούρκοι είχαν µεγάλες απώλειες. Έλληνες, σκοτώθηκαν 10 και τραυµατίστηκαν 56. Τα επίσηµα τηλεγραφήµατα ανέφεραν:
Υπουργείον Στρατιωτικών ΑΘΗΝΑΣ
ΑΡΤΑ 20 Οκτωβρίου, ώρα 7.50
Σήµερον ήρξατο επίθεσις κατά του εν Νεαπόλι οχυρωµένου Τουρκικού στρατού Πρεβέζης. Ηµέτεροι εντεταλµένοι επιχειρίσωσι κατάλαβον υψώµατα Νικοπόλεως. Τουρκικόν πυροβολείον εν Νικοπόλη αντετάχθη. Τούρκοι στρατιώται και αντάρται απεχώρησαν εκ των θέσεων των διωκόµενοι παρά των ηµετέρων. Εν Τουρκικόν τορπιλλικόν αναφλέγει εν τω Αµβρακικώ.
Αντιστράτηγος Κ. Σαπουτζάκης
Υπουργείον Στρατιωτικών Αθήνας
ΑΡΤΑ 21 – ώρα 12.30
Κατόπιν του χθεσινού τηλεγραφήµατός µου περί του εν Νικοπόλει αγώνος µεταξύ ηµετέρου µικτού αποσπάσµατος και εχθρικού σας αναγγέλω ότι η Πρέβεζα παρεδόθη ηµίν σήµερον. Μεταβαίνω εκεί ένθα θέλω τηλεγραφήσει λεπτοµερείας. Σήµερον αιχµάλωτοι 450 περίπου και υλικόν.
Αρχηγός Επιτελείου Στρατού Κ. ΣΑΠΟΥΤΖΑΚΗΣ
Το επόµενο τηλεγράφηµα σχετικό µε την κατάληψη της Πρέβεζας αναφέρει τα εξής:
Υπουργείον Στρατιωτικών Αθήνας
ΑΡΤΑ 22 Οκτωβρίου ώρα 8 µ.µ.
Κατόπιν χθεσινού µου τηλεγραφήµατος περί αιχµαλώτων Πρεβέζης, όντος µέχρι επιβιβάσεώς των εις ατµόπλοιον ανήλθον εις 810 εξ ων αξιωµατικοί 58, στρατιώται 600 και 152 Αλβανοί αντάρτες. Συµπλοκαί συνεχίζονται προς υψώµατα Ανώγι.
Αρχηγός Στρατού Ηπείρου Κ. Σαπουτζάκης…….” (Πηγή : ΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΟΥ 1912-1913, Βύρων Δάβος, Αθήνα)
1912-13 : “Υμπέρ Περνό / Φωτο Νο 4 – Tούρκοι αιχμάλωτοι από το μέτωπο της Ηπείρου στην Σπινιάδα της Κέρκυρας”. (Πηγή : Συλλογή Ηubert Pernot, ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, Φωτογραφίες 1898 – 1913, Από το Νεοελληνικό Ινστιτούτο της Σορβόννης, Εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, Αθήνα, 2007)
“Στη δύσβατη και ορεινή αυτή διαδρομή, σε μεγάλο μέρος της, ακόμη και μέχρι το 1950 περίπου, η συγκοινωνία με την Άρτα γίνονταν με τα πόδια και όχι και με την μεγαλύτερη ασφάλεια καθώς υπήρχαν ληστές. Η διαδρομή ‘Άρτα – Θεοδώριανα διαρκούσε περίπου 15 ώρες με διανυκτέρευση σ’ ένα από τα γνωστά χάνια ή στην ύπαιθρο με μεταφορικό μέσο τα μουλάρια. Βέβαια και οι άνθρωποι κουβαλούσαν πράγματα, οι άντρες στον ώμο και οι γυναίκες ζαλιγκωμένες με φορτίο 40 οκάδες περίπου. Όσοι συνέχιζαν προς τη Θεσσαλία ακολουθούσαν το δρόμο μέσω Νεράιδας. Το 1933 επί της εθνικής οδού Άρτης – Τρικάλων είχε ήδη κατασκευασθεί η από το Βουργαρέλι μέχρι του τέρματος (24ον χιλιόμετρον, Χάνι Τυρολόγου) αμαξιτή οδός και η Γέφυρα Κοντοδήμα ή Παλιουρή………..
Αργότερα “…… η στρατηγική σημασία της περιοχής κατά τον εμφύλιο, οδήγησε το στρατό στην απόφαση να διανοίξει δρόμο από το Βουργαρέλι στα Θοδώριανα. Ο δρόμος αυτός, ανάμεσα από Βουργαρέλι και Αθαμάνιο, έστριβε αριστερά προς τις Σπάθες, περνούσε από τη ράχη του Σταυρού πιο ψηλά από το εικόνισμα, συνέχιζε προς τα Αηδίνια και κατέβαινε στα Θεοδώριανα από το Κουτσοχέρι, από εκεί που ήταν το παλιό εικόνισμα.” (Πηγή : ΟΙ ΟΡΕΙΝΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ & ΤΑ ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ*, Α. Καρρά, Άρτα, 2021)
*Μπορείτε να διαβάσετε την εργασία στο λινκ https://doxesdespotatou.com/wp-content/uploads/2022/10/ΑΓΡΟΤΙΚΑ-ΧΑΝΙΑ-ΑΡΤΗΣ.pdf
Ο παλιός δρομοδείκτης και το οίκημα στο Χάνι Κοντοδήμα που φιλοξενούσε τους ταξιδιώτες στη διαδρομή Άρτα – Βουργαρέλι, όπως είναι σήμερα (Φωτο Αφροδίτης Κοντοδήμα)
Η μονή Αγίου Γεωργίου στο Βουργαρέλι σε φωτογραφία του Απόστολου Βερτόδουλου την δεκαετία του ’60. Ιδρύθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 1714 από τον ηγούμενο Χριστόφορο και τους μοναχούς Σεραφείμ Γρηγόριο και Άνθιμο. (Πηγή : Λεύκωμα ΗΠΕΙΡΟΣ, Α. Βερτόδουλος, Γιάννινα, 1995)
Συνεχίζουμε με την ανάρτηση του Μητρώου του Δήμου Θεοδωρίας για τα έτη 1874, 1875 και 1876. (Πηγή : https://anemi.lib.uoc.gr/)
Έτoς Γέννησης 1874
Έτoς Γέννησης 1875
Έτoς Γέννησης 1876
Αριστερά : Γ. Κατωπόδης, Μ. Παπάζογλου, Κ. Τζαχρήστας, Γ. Μανόπουλος, Α. Ζάχος, Ν. Παπαγεωργίου, Θ. Μποτσώλης, Αθανασιάδης, Β. Σακκάς, Π. Σακκάς, Κ. Λυμούρης, Ν. Πανούτσος, Μ. Τσαντούκλας, Κ. Κοντογεώργος, Γ. Κυρίτσης, Χρ. Βάρδιας, Γ. Κίκης, Κ. Λέτσος, Ν. Πριόβολος, Κ. Κλίτσης*. (Φωτο & Παρουσίαση Κ. Μπανιάς)
*Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερες λεπτομέρειες για τους παίκτες στον σχολιασμό του κ. Μπανιά
