Δόξες Αγήραντες του Δεσποτάτου

– «Μπάρμπα Λάμπη, να με πάρεις κι εμένα στα πρόβατα όποτε πας.

– Τι γυρεύς, μωρέ παιδί μ’ εσύ στα πρόβατα, δεν τρας εδώ στο χωριό τα γράμματα σ’ και τα παιγνίδια σ’ μόν’ θελς πρόβατα. Στα πρόβατα είν’ φόβος, είν’ κλέφτες……………….

Εικοσιπέντε ολόκληρες μέρες έζησα εκεί.Έμαθα όλους τους τόπους, όλα τα ζακόνια των, όλες των τις δουλιές. Τον κουρον, τ’ άρμεγμα, το στόλισμα, τον σάλαγον, την ποτιάν, τον σκάρον. Έμαθα τα ονόματα των σκυλιών: Γκεσούλης, Κολοβός, Γιαταγάνας, Μπάλιος, Ραχήλης.

Έμαθα την γλώσσαν των και την μίλαγα και δεν μ έτρωγαν. Εσυνήθισα στην ζωήν των τόσο που όταν έφυγα εδάκρυσα». (Απόσπασμα από το διήγημα του Κ. Κρυστάλλη ΕΙΣ ΤΗΝ ΣΤΑΝΗΝ ΤΟΥ ΜΠΑΡΜΠΑ ΜΟΥ* – Κ. Κρυστάλλης, Άπαντα, Ιστορ. Εκδόσεις 1821, τ. Γ’, Αθήνα 1958, σελ. 188 – 191)

*Μπορείτε να διαβάσετε το διήγημα στο λινκ https://apeirosgaia.wordpress.com/2012/04/17/%ce%b5%ce%b9%cf%82-%cf%84%ce%b7%ce%bd-%cf%83%cf%84%ce%ac%ce%bd%ce%b7%ce%bd-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%bc%cf%80%ce%ac%cf%81%ce%bc%cf%80%ce%b1-%ce%bc%ce%bf%cf%85/#more-3549

“1928 – 31, Τσοπανόπουλο”. Φωτογραφία της Έλλης Παπαδημητρίου (Πηγή : Λεύκωμα  ΠΑΛΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Ήπειρο – Μακεδονία, Αθήνα, 1977)

“….Μετά την κατοχή, που ο Κάμπος για πολλούς  έγινε μόνιμο χειμαδιό, εκτός απ’ τα τουρλωτά αχυροκάλυβα, άρχισαν σιγά σιγά να εμφανίζονται και τα σπιτοκάλυβα. Αυτά ήταν ένα είδος σπιτιού με τοίχους από τσατμά με καλάμια και λάσπη. Άλειφαν την καλύβα με λάσπη περίπου στο 1,5 μέτρο . Με τον τρόπο αυτό την έκαναν πιο ζεστή και πιο στέρεη. Επίσης άνοιγαν μικρά παραθυράκια για να βγαίνει ο καπνός γιατί την ώρα της γάστρας έσταζε μέσα και το κουνάβι που λέει ο λόγος…..” (Πηγή : Λεύκωμα ΣΥΡΡΑΚΟ, ΠΕΤΡΑ – ΜΝΗΜΗ – ΦΩΣ, Συρράκο, 2004)

Στη φωτογραφία του Κ. Μπαλάφα “Σπιτοκάλυβο στον κάμπο της Άρτας” (Πηγή : Λεύκωμα ΗΠΕΙΡΟΣ, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003)

“Η ζωή των κτηνοτρόφων στα χειμαδιά ήταν σκληρή, ανυπόφορη. «….Θυμάμαι ζωή φρικτά μίζερη. Σε άθλιες αχυρένιες καλύβες που σε περόνιαζε το κρύο, αφού έμπαζαν από παντού. Που σε λιάνιζε η υγρασία, όταν για στρώμα υπήρχε μια σάπια ψάθα σε βρεγμένο χώμα. Που σε έπνιγε ο καπνός, αφού το κωνοειδές κατασκεύασμα των 10 τ.μ. ήταν και χώρος ύπνου και τόπος μαγειρέματος και «αίθουσα υποδοχής». Που σε τύφλωνε το λιγοστό τρεμάμενο φως του λυχναριού τα βράδια, αφού η λάμπα είχε καταργηθεί, γιατί τ γυαλί της δεν άντεχε τις στάλες της βροχής! Ζωή που και το νερό λειψό κι αμφίβολης ποιότητας. Ζωή μοναξιάς θανάσιμης. Δεν την αντέχαμε αυτή τη μοναξιά. Μας τσάκιζε. Σκορπισμένοι ήμασταν. Μοναχικές οι καλύβες μας.

Κοντά σ’ αυτά και κάτι άλλο. Ο κάμπος! Μας τρόμαζε ο κάμπος. Ο κάμπος του καλοκαιριού. Παραμονή σε καλύβα το καλοκαίρι, χωρίς κανένα στοιχειώδες μέσο, παραδομένοι στο έλεος της μύγας και των κουνουπιών, σε εποχές που θέριζε η ελονοσία, ισοδυναμούσε με κατάρα. Σήμαινε καταδίκη. Έμοιαζε παιγνίδι με το θάνατο……”  (Μαρτυρία Μ. Β. Αυδίκου στο Λεύκωμα ΣΥΡΡΑΚΟ, ΠΕΤΡΑ – ΜΝΗΜΗ – ΦΩΣ, Συρράκο, 2004)

“1958 – Γάμος στον Κακόβατο Άρτης το 1958. Αριστερά ο Γιάννης Γκαρτζονίκας και δεξιά ο Δημήτριος Συγκούνας. Η βιομηχανική επανάσταση εισβάλλει στα κονάκια των κτηνοτρόφων. Το τρακτέρ και η μοτοσυκλέτα δίπλα στις παραδοσιακές βλάχικες καλύβες”. (Φωτο από το αρχείο Γιάννη Γκαρτζονίκα όπως δημοσιεύτηκε στο Λεύκωμα ΣΥΡΡΑΚΟ, ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ, Ι. Ζιώγας, Ιωάννινα, 2006)

….Κι ενώ πλησιάζουν προς τον κάμπο, μετά από ένα κουραστικό ταξίδι, έχουν να αντιμετωπίσουν έναν εφιάλτη, τη στέγη και μετά από λίγες μέρες που θα αρχίσει ο γένος, τα μαντριά. «Αν πρόκειται για τσελιγκάτο, όπως παλιότερα, γράφει ο Ευάγγελος Ι. Ντόντης, ο τσέλιγκας θ’ αποφασίσει που θα στηθεί το κονάκι, όχι βέβαια στην ίδια περσινή θέση γιατί εκεί είναι «παλιοκόπρια» και θα είναι καλή «αμαλαιά» για τα πρόβατα. Στη αρχή θα συγκεντρωθούν τα απαραίτητα υλικά : λούρες, καλάμια, άχυρα από το βάλτο του Λούρου, βούρλα, φτέρη κι ό’τι άλλο χρειάζεται». Εκεί αρχίζουν να στήνουν τα αχυροκαλύβια τους με καλάμια και άχυρα,  σε σχήμα τρούλου (τούρλας), γι’ αυτό τις έλεγαν και τουρλωτές  ή τουρλοκαλύβες. Εκεί, σε ένα χώρο 12-15 τετραγωνικών μέτρων ζούσαν πολύτεκνες οικογένειες των 8 και παραπάνω ατόμων.(Πηγή : Λεύκωμα ΣΥΡΡΑΚΟ, ΠΕΤΡΑ – ΜΝΗΜΗ – ΦΩΣ, Συρράκο, 2004)

Στη φωτογραφία της Έλλης Παπαδημητρίου “Καλύβια Σαρακατσιάνων” 1928-1931. (Πηγή : Λεύκωμα ΠΑΛΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Ήπειρο – Μακεδονία, Αθήνα, 1977)