Δόξες Αγήραντες του Δεσποτάτου

Τα σημεία ελέγχου (posto di blocco) στην διάρκεια της Ιταλο – γερμανικής κατοχής, ήταν ένας σταθμός ή ένας χώρος όπου οι περαστικοί και τα οχήματα σταματούσαν υποχρεωτικά για ελέγχους από τις δυνάμεις επιβολής του νόμου ή τις στρατιωτικές δυνάμεις κατοχής. Συνήθως βρίσκονταν στην είσοδο και την έξοδο των πόλεων και σε δρόμους ευρείας κυκλοφορίας.

Στη φωτογραφία “Δίπλα στον Έλληνα χωροφύλακα στο “μπλόκο”, ο Γερμανός στρατιώτης, σε κάποιο νομό της Ελλάδας. Τέτοια “μπλόκα” υπήρχαν σε όλες τις πόλεις” από το Λεύκωμα ΚΑΤΟΧΗ του Κώστα Παράσχου, Αθήνα, 1974)

Μιά απ’ τίς πρώτες ενέργειες των Γερμανών, καί τυπικά πλέον, κατακτητών, ήταν ή μετονομασία  κεντρικών δρόμων των πόλεων της Ελλάδας. Διαβάζουμε σχετικά, για την πόλη της Άρτας, σε άρθρο του Γ. Μ. Καρατσιώλη στο περιοδικό ΣΚΟΥΦΑΣ :

«Γράφω τις πρόχειρες (αρχικές) γραμμές αύτού εδώ του κειμένου, κάποιες σημειώσεις στό τραπέζι του καφενείου « Ό Κακαβάς», έχοντας άκριβώς απέναντι μου τό χώρο του σπιτιού μας, τού σπιτιού τών γονέων μου, όπου γεννήθηκα καί ό όποιος βρίσκεται στήν κεντρικό οδό «Σκουφά» καί Νόρμαν, εντελώς δέ πλάι μου τήν οδό Καραϊσκάκη, δυό δρόμους τής μικρής μας -τότε- πόλης με ιστορικά ονόματα πρωτεργατών καί ήρώων τής Μεγάλης Ελληνικής Επανάστασης · δυό δρόμους πού σημάδεψαν ολόκληρη τήν παιδική μας ζωή.

Αυτοί οί δύο δρόμοι είναι οί μόνοι απ’ ολόκληρη τήν πόλη τής Άρτας, πού στά χρόνια τής πικρής σκλαβιάς καί πιό συγκεκριμένα στά χρόνια τής γερμανικής κατοχής, άλλαξαν όνομα καί μετονομάστηκαν απ’ τούς κατακτητές σέ Wienerstrasse (οδός Βιέννης) ό πρώτος καί σέ Kolnstrasse (οδός Κολωνίας) ό δεύτερος αμέσως μέ τήν είσοδό τους στήν Άρτα τό φθινόπωρο του ’43.

Μαζί μέ τούς δρόμους αυτούς απόχτησαν ένα όνομα, μέχρι καί τήν άπελευθέρωση, δηλ. ενα άκριβώς χρόνο μετά (τό φθινόπωρο του ’44) καί δύο άκόμη, ανώνυμες ώς τότε -άν καί πολύ κεντρικές- πλατείες· ή πλατεία του «Κακαβά» πού ονομάστηκε Schillerplatz (Σίλλερπλάτς, πλατεία Σίλλερ, από τό όνομα του μεγάλου ποιητή), καί ή πλατεία δίπλα στό «Μονοπλειό» μπροστά στό κτίριο όπου ή σημερινή «Τράπεζα Πίστεως» – οικία Μάτσου, στήν οποία έδωσαν το όνομα Goetheplatz (Γκαίτεπλάτς, πλατεία Γκαΐτε) γιά νά τιμήσουν, καί πάλι, ένα άλλο κορυφαίο Γερμανό ποιητή· τόν Γκαΐτε.

Όλα αυτά έγιναν, προφανέστατα μέ σκοπό τέτοιο, ώστε τίποτε νά μήν θυμίζει τόν μεγάλο ξεσηκωμό του ’21, στόν όποιο πρωτοστάτησαν δύο μεγάλοι αρτινοί αγωνιστές· ό πρωτεργάτης τής Επανάστασης Νικόλαος Σκουφάς (γεννημένος στό Κομπότι) καί ό πολέμαρχος Γεώργιος Καραϊσκάκης (γεννημένος στήν Σκουληκαριά). Γι’ αυτό κι’ ήταν δυό δρόμοι (καί μόνο αυτοί καί κανείς άλλος, όπως καί καμιά άλλη πλατεία σ’ ολόκληρη τήν πόλη), πού άλλαξαν όνομα ή άπόκτησαν, γιά πρώτη φορά καί γιά λίγο, κάποια ονομασία….” (Πηγή : Άρθρο του Γ. Μ. Καρατσιώλη με τίτλο Η WIENERSTRASSE ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ, Περιοδικό ΣΚΟΥΦΑΣ, τχ. 97, Άρτα, 2004)

Στη φωτογραφία “Πινακίδα με την γερμανική μετονομασία του κεντρικού δρόμου της Βέροιας” από το Λεύκωμα ΚΑΤΟΧΗ του Κώστα Παράσχου, Αθήνα, 1974)

Όπως διαβάσαμε στο ημερολόγιο του Παντελή Κωτσάκη, στις 11 Φεβρουαρίου του 1943, μια επιτροπή του ΕΑΜ Τζουμέρκων, αποτελούμενη από τους Παπαδήμο, Αναγνωστάκη και Μαλτέζο  μαζί με   100 άντρες, έφτασαν στο Μεσόπυργο για να συναντήσουν τους Άγγλους και να συζητήσουν τα πλαίσια μιας συνεργασίας των δυο απελευθερωτικών ομάδων στην περιοχή : του ΕΑΜ και του ΕΔΕΣ.

Η συζήτηση δεν κατέληξε πουθενά κι έτσι χάθηκε μια πολύτιμη ευκαιρία οι δυο οργανώσεις να συνεργαστούν για την απελευθέρωση από τους κατακτητές. Το γεγονός αυτό της συνεργασίας του ΕΑΜ με τον ΕΔΕΣ στην περιοχή της Άρτας έχει μάλλον υποβαθμιστεί στις διηγήσεις όσων έλαβαν μέρος στη σχετική συζήτηση παρ’ όλο που αν, κατά την ταπεινή μας άποψη, είχε ευοδωθεί η συνεργασία, η περιοχή μας δεν θα είχε υποφέρει από τις συνέπειες που όλοι γνωρίζουμε. Θεωρήσαμε ιδιαίτερα σημαντικό να αναφέρουμε κάποιες από τις  μαρτυρίες σχετικά με το γεγονός : του Γ. Αναγνωστάκη που ήταν μέλος της επιτροπής, του Ν. Κοσσυβάκη και του Α. Κουτσούκαλη ο οποίος κάνει αναφορές και στα γραφόμενα των  Πυρομάγλου, Έντυ Μάγιερς και Κρις Γουντχάουζ σχετικά με το γεγονός. Νομίζουμε ότι διαβάζοντάς τες, ο καθένας μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματά του…..(Πηγές : 1. 40 ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΕΛΑΣ, Γ. Αναγνωστάκης, Αθήνα, 1980 – 2. Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΑΡΤΑΣ, 1940 – 1945, Α. Κουτσούκαλης, Αθήνα, 1983  και 3. Η ΤΡΙΤΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, Ν. Κοσσυβάκης, Αθήνα, 2001)

Στις φωτογραφίες τα σχετικά αποσπάσματα  από τα βιβλία του Γ. Αναγνωστάκη (Φωτο 1, 2) και Ν. Κοσσυβάκη (Φωτο 3).

Το απόσπασμα από το βιβλίο του Α. Κουτσούκαλη μπορείτε να το διαβάσετε στο λινκ https://doxesdespotatou.com/wp-content/uploads/2024/05/ΜΑΡΤΥΡΙΑ-ΚΟΥΤΣΟΥΚΑΛΗ-ΓΙΑ-ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ-ΕΑΜ-ΜΑΓΙΕΡΣ-11-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ-1943.pdf

Μαρτυρία Ν. Κοσσυβάκη…

12-2-43

ΤΟ ΠΡΩΙ ΑΝΑΧΩΡΕΙ Η ΟΜΑΣ ΤΟΥ ΑΓΟΡΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΒΟΥΛΓΑΡΕΛΙ ΠΑΡΑΜΕΙΝΑΝΤΟΣ ΤΟΥ ΑΓΟΡΟΥ ΙΝΑ ΛΑΒΗ ΟΔΗΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΝΤΟΛΑΣ. ΤΟ ΑΠΟΓΕΥΜΑ ΕΡΧΕΤΑΙ ΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΕΛΑΣ ΤΖΟΥΜΕΡΚΩΝ ΠΡΟ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΠΕΤΑΝΕΟΙ ΕΠΙΣΚΕΠΤΟΝΤΑΙ ΤΟΝ EDDIE ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΡΟΣΚΑΛΟΥΝ ΝΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΣ,ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΕΓΙΝΕ. ΜΕΤΑ ΕΠΗΚΟΛΟΥΘΗΣΕ ΜΑΚΡΟΤΑΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΙΣ ΑΥΤΩΝ ΜΕΤΑ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΑΞΙΩΣΑΝ ΙΝΑ ΤΟΥΣ ΧΟΡΗΓΗΘΗ ΟΠΛΙΣΜΟΣ, ΙΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΝ ΓΕΝΕΙ ΕΝΙΣΧΥΣΙΣ. ΠΟΛΥΩΡΟΣ ΦΛΥΑΡΙΑ. ΔΗΛΟΥΝ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΔΥΝΑΤΟΣ Η ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΖΕΡΒΑΝ ΚΛΠ. ΜΕΤΑ ΕΠΙΣΚΕΠΤΟΝΤΑΙ ΤΟΝ ΑΡΧΗΓΟΝ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΤΟΥΣ ΕΚΑΜΕ ΔΡΙΜΥΤΑΤΗΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΙΝ ΔΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΔΕΙΧΘΕΙΣΑΝ ΑΣΕΒΕΙΑΝ ΤΩΝ ΝΑ ΜΗΝ ΤΟΝ ΕΠΙΣΚΕΥΤΟΥΝ ΠΡΩΤΟΝ ΩΣ ΕΡΧΟΜΕΝΟΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΔΡΑΝ ΤΟΥ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟΥΣ ΑΓΓΛΟΥΣ. ΕΠΗΚΟΛΟΥΘΗΣΕ ΜΑΚΡΑ ΣΥΖΗΤΗΣΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑΝ Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ ΩΜΟΛΟΓΗΣΕΝ ΟΤΙ ΤΟ Ε.Α.Μ. ΕΙΝΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ. ΠΑΡΙΣΤΑΝΤΟ ΕΙΣ ΤΗΝ ΣΥΖΗΤΗΣΙΝ Ο ΜΑΤΖΟΥΚΗΣ ΚΑΙ Ο ΑΓΟΡΟΣ.

13-2-43

ΤΗΝ 9ην ΩΡΑΝ ΑΝΑΧΩΡΕΙ ΤΟ ΤΜΗΜΑ Ε.Α.Μ. ΑΡΤΗΣ. ΤΗΝ 11,30΄ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΔΙΑ ΤΟΝ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΝ ΚΟΛΟΒΑΙΩΝ, ΟΠΟΥ ΕΙΜΕΘΑ ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΟΙ. ΕΚΕΙ ΕΡΧΕΤΑΙ ΚΑΙ Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΣΑΛΑΜΟΥΡΑΣ -ΤΟΠΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ ΤΗΣ ΑΝΩ ΚΑΛΕΝΤΙΝΗΣ. ΕΠΙΣΗΣ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΕΘΕΛΟΝΤΑΙ ΑΝΤΑΡΤΑΙ ΠΡΟΣ ΚΑΤΑΤΑΞΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΤΑΝ ΚΑΙ ΜΑΖΥ ΤΟΥΣ ΗΤΟ ΚΑΙ ΕΝΑΣ ΑΥΤΟΜΟΛΟΣ ΙΤΑΛΟΣ. Ο ΚΟΛΟΒΟΣ ΜΑΣ ΠΕΡΙΠΟΙΗΘΗΚΕ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ._

14-2-43

ΤΗΝ 10ην ΩΡΑΝ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΑΠΟ ΚΟΛΟΒΟΝ ΓΕΩΡ. ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΜΕΝ ΕΙΣ ΤΟΝ ΜΕΣΟΠΥΡΓΟΝ ΤΗΝ 11,30΄ ΩΡΑΝ.ΤΗΝ 13,10΄ ΕΡΧΕΤΑΙ Ο ΕΡΜΗΣ (πρόκειται για τον Βασίλη Πριόβολο) ΤΟΥ Ε.Α.Μ. ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΣΥΝΟΜΙΛΕΙ ΕΩΣ ΤΗΝ 18,00΄ ΩΡΑΝ ΕΠΙ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΥΝΑΤΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΚΑΤΑΛΗΞΟΥΝ ΣΕ ΚΑΜΜΙΑΝ ΑΠΟΦΑΣΙΝ._

15-2-43

ΤΗΝ 12,10΄ ΕΡΧΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΚΑΡΕΤΣΙ ΟΤΙ ΙΤΑΛΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΝΑ ΑΝΕΒΟΥΝ ΣΤΙΣ ΟΡΕΙΝΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ. ΑΜΕΣΩΣ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΔΙ ΑΥΛΑΚΙ ΟΠΟΥ ΦΘΑΝΟΜΕΝ ΤΗΝ 16,15΄.ΕΚΕΙΘΕΝ ΔΙΑ ΒΡΟΒΙΑΝΑ ΟΠΟΥ ΦΘΑΝΟΜΕΝ ΤΗΝ 20,30΄ ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΟΜΕΝ ΓΙΑ ΝΑ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΣΩΜΕΝ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑΝ ΜΑΣ ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗΝ. ΤΗΝ 23,30΄ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΝ ΟΤΙ Η ΜΕΤΑΔΟΘΕΙΣΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΑΝΟΔΟΥ ΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ ΗΤΟ ΑΝΑΚΡΙΒΗΣ._

Στη φωτογραφία “Από αριστερά Αρ. Γερακιανάκης, Ν. Χατζηδάκης, Μ. Μυριδάκης, Δ. Γαλάνης, Ι. Παπαδάκης, Π. Κωτσάκης, Χρ. Αντωνογιαννάκης” από το σπουδαίο αρχείο του κ. Γιώργου Σιούλα.