“……Οι ευρισκόµενοι στο Μέτσοβο έλληνες ερυθροχίτωνες µε αρχηγό τον Ρώµα περίµεναν διαταγή από τον αρχηγό του στρατού της Ηπείρου Σαπουτζάκη για να κατευθυνθούν προς το ∆ρίσκο να προσβάλλουν τους εκεί Τούρκους. Η προσβολή αυτή είχε σκοπό να απασχολήσουν όσο το δυνατό περισσότερη δύναµη Τούρκων, προκειµένου να γίνει η επίθεση κατά του Μπιζανίου. Ο Δρίσκος είναι ορεινή δρυοσκέπαστη θέση σε ύψος 945 μ. περίπου 15 χιλ. ανατολικά από την πόλη των Ιωαννίνων (ανάμεσα στον ποταμό Άραχθο και στη λίμνη των Ιωαννίνων).
Οι Γαριβαλδινοί µετά δύο µέρες πορεία έφθασαν στο χάνι του Κοµπέρ αγά και µετά από συµβούλιο αποφασίστηκε όπως τη νύχτα επιδιωχθεί αιφνιδιαστική επίθεση κατά των Τούρκων που κατέφυγαν στο λόφο Βίγκλας και της Τουφεκήθρας. Για τον αιφνιδιασµό επιλέχθηκαν από όλους τους λόχους 60 άνδρες µε διοικητή τον ανθυπολοχαγό Παλιούρα οι οποίοι λίγο µετά τα µεσάνυχτα θα άρχιζαν την επιχείρηση µε την υποστήριξη επίσης 300 άλλων ανδρών µε τον ταγµατάρχη Μπαρδόπουλο και άλλους 3 λόχους µε το Ρώµα ως εφεδρεία. Οι Τούρκοι ήσαν περί τους 800 µε δύο ταχυβόλα.
Στη µία µετά τα µεσάνυχτα έγινε η επαφή µεταξύ των αντιµαχόµενων τµηµάτων µε σφοδρότατους πυροβολισµούς όπου µετά από τη σύγκρουση των εµπροσθοφυλακών άρχισε τροµερή µάχη σε όλη τη γραµµή του µετώπου. Κατά τις 5 το πρωί το τάγµα του Μπαρδόπουλου βρισκόταν στο χωριό Ριωβουρτζά και ο λοχαγός Θ. Ματζουράνης στη στενωπό των Λαγγάδων. Την ώρα εκείνη ο Μπαρδόπουλος έφιππος διέταξε σάλπισµα γενικής εφόδου και µέσα στο σκοτάδι οι Γαριβαλδινοί επετέθησαν απ’ όλα τα σηµεία µε τροµαχτικά πυρά.
Τέσσερες ολόκληρες ώρες διήρκησε η αιµατηρή µάχη και την 10.30 π.µ. στη Βίγκλα και στην Τουφεκήθρα υψώθηκε η Ελληνική σηµαία και οι Τούρκοι έφυγαν προς την πεδιάδα, καταδιωκόµενοι απ’ το τµήµα του Ρώµα. Η καταδίωξη έγινε µέχρι το χάνι της Λεύκας και φόνευσαν περί τους 200 Τούρκους και κυρίευσαν 45 σκηνές.
Το βράδυ της ίδιας ηµέρας έφθασε στη Βίγκλα σώµα Κρητών µε τον Καπετάν Μακρή και Κριάρη. Οι Τούρκοι όµως την άλλη ηµέρα επιχείρησαν να καταλάβουν τις θέσεις τους αλλά οι Γαριβαλδινοί που κατείχαν τις θέσεις βοηθούµενοι και από τους Κρήτες τους αντιµετώπισαν µε φονικά πυρά. Οι αξιωµατικοί όρθιοι έτρεχαν σε όλα τα τµήµατα και διηύθυναν την άµυνα. Ο Παπαφώτης που έφτασε έφιππος ευλογούσε τα Ελληνικά όπλα. Τη στιγµή εκείνη, µία σφαίρα βρήκε τον Μπαρδόπουλο στο χέρι. Ο Ρώµας του σύστησε να αποσυρθεί αλλά εκείνος δεν εδέχθη. ∆έχτηκε µόνο το γιατρό επί τόπου και του έδεσε την πληγή.
Η µάχη τελείωσε το βράδυ χωρίς οι Τούρκοι να προχωρήσουν προς τις Ελληνικές θέσεις. Την άλλη ηµέρα το πρωί αφού οι Τούρκοι ενισχύθηκαν µε 7 χιλιάδες στρατό απ’ τα Γιάννενα επετέθησαν πάλι. Κατά τη µάχη µία σφαίρα βρήκε ξανά τον Μπαρδόπουλο κάτω από το γόνατο και άλλη τραυµάτισε το Ρώµα.
Τη διεύθυνση του Ελληνικού στρατού ανάλαβε ο Πιπίνος Γαριβάλδης, αλλά η άµυνα ήταν αδύνατη και το σώµα αναγκάστηκε να αποµακρυνθεί λίγα χιλιόµετρα απ’ τις κατεχόµενες θέσεις.
Στη µάχη του ∆ρίσκου (28-11-1912) έλαβε µέρος και ο ποιητής Λορέτζος Μαβίλης, ο οποίος είχε καταταγεί εθελοντής στο σώµα των Γαριβαλδινών, ως λοχαγός, επικεφαλής λόχου υπό τον Ρώµα.
Τα χαράµατα της ίδιας ηµέρας, ο Λορέτζος Μαβίλης µε το τµήµα του επιτίθεται εναντίον των τουρκικών τµηµάτων, τα οποία και αντιτάχθηκαν σθεναρά. Κατά τη διάρκεια της µάχης και ενώ τα Ελληνικά τµήµατα προχωρούσαν προς καταδίωξη του εχθρού, µια σφαίρα τρυπά τα δύο µάγουλα του µαχόµενου ποιητή ο οποίος χαµογελαστός “δεν είναι τίποτε” είπε, και εξακολουθούσε να προχωρεί ενθαρρύνοντας τους στρατιώτες.
Τα αίµατα έτρεχαν από τις πληγές του. Ένας συµπολεµιστής τον έσυρε λίγο προς τα πίσω, προσπαθώντας να τον πείσει να µεταβεί προς το χειρουργείο. Εκείνος όµως ξεφεύγει και δίδοντας διαταγές προχωρούσε. Μόλις έφτασε στο ξωκλήσι του ∆ρίσκου γύρισε να κοιτάξει για τελευταία φορά τα Γιάννενα, αλλά άλλη σφαίρα τον κτυπά στο λαιµό. Τη στιγµή εκείνη έφθασε και ο στρατηγός Γαριβάλδης λέγοντας “Εβίβα Μαβίλη, Εβίβα νικήσαµεν”. Ο Μαβίλης µόλις επρόφθασε να σταθεί προσοχή και να χαιρετήσει στρατιωτικά. Έπεσε κάτω στη γη. Τελευταία του λόγια ήσαν: “Όλες τις δόξες τις περίµενα, όχι και να πεθάνω για την πατρίδα”. Άφησε την τελευταία του πνοή στο ∆ρίσκο. Στη µάχη αυτή τέθηκαν εκτός µάχης 200 Γαριβαλδινοί, και από το σώµα του Ρώµα άλλοι 200, µαζί µε τον ήρωα ποιητή…..” (Πηγή : ΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΟΥ 1912-1913, Βύρων Δάβος, Αθήνα)
Στη φωτογραφία “Η Μάχη του Δρίσκου” – Φωτοκάρτα άγνωστου δημιουργού.
