———————-
Ιούνιος του 1821. Η Ελλάδα απ’ άκρη σ’ άκρη σήκωσε κεφάλι. Στην Ήπειρο ο Χουρσίτ ερημώνει τον τόπο και τροχάει τα χατζάρια του για να κόψει το κεφάλι του πασά των Ιωαννίνων και όλων των Χριστιανών. Ο Βαρνακιώτης πολιορκεί την Άρτα. Κλείνει τον Πλιάσα στο κάστρο της πόλης. Ο Στουρνάρας και ο Καραΐσκος των Αγράφων κατεβαίνουν στο Μακρυνόρος. Ο Ίσκος κι ο Λεπενιώτης, συνεχίζοντας την παράδοση του θείου τους, του Κατσαντώνη, ενώνονται με τον Γώγο Μπακόλα στα Τζουμέρκα.
Οι φωτιές των επαναστατημένων Αθαμάνων φαίνονται από το στρατόπεδο του Χουρσίτ: “Το πυρ των επαναστατημένων Αθαμανών εφαίνετο απ’ το στρατόπεδο του Χουρσίτ- Πασά, του οποίου ο Μάρκος Μπότσαρης απήγαγε τους ίππους εις Βρυάδες, χωρίον έξι λεύγας απέχον των Ιωαννίνων….” γράφει ο Πουκεβίλ.
Τετρακόσιοι ογδόντα Τούρκοι βρισκόταν στις Καλαρρύτες, προασπίζοντας τις διαβάσεις της Πίνδου. Στα Άγναντα τουρκικό απόσπασμα, οχυρωμένο στα σπίτια των προυχόντων, υπερασπίζονταν το χωριό και κατόπτευε τις κινήσεις των αρματολών.
Πάνω στη Στάρνα των Αγνάντων πολυάριθμοι επαναστάτες ύψωσαν την σημαία του Σταυρού. Σχορτσιανίτες και Αγναντίτες ενώθηκαν με τους άλλους Έλληνες και πέρασαν κρυφά μέσα στα Άγναντα διακόσιους επαναστάτες.
Στα χαράματα της 5ης Ιουνίου αρχίζει το τουφεκίδι. Δέκα μέρες βάσταξε η μάχη. Οι Τούρκοι, εξαντλημένοι, ζητούν ανακωχή και δίνουν τη μπέσα τους.
Σωριάζονται στη μέση της πλατείας των Αγνάντων τα όπλα και τα πυρομαχικά των Τούρκων. Αυτά χρειάζονται περισσότερο από τα κεφάλια τους, τα προσκυνημένα. “Απεφασίσθη επί του ζητήματος τούτου να παραχωρηθεί τοις Τούρκοις φρουρά…..” και να επιστρέψουν στο στρατόπεδό τους.. Τους δίνουν για φρουρά τον σεβάσμιο παπά του χωριού και οκτώ προκρίτους να τους συνοδεύσουν ως τα πρόθυρα του στρατοπέδου του Χουρσίτ. Ελεεινοί κατηφορίζουν τις πλαγιές των Αγνάντων. Διαβαίνουν το ποτάμι στην Πλάκα και ανηφορίζουν στις πλαγιές του Ξηροβουνίου.
Στα κοντινά υψώματα διακρίνουν στρατοπεδευμένους δύο χιλιάδες Τούρκους, αποσταλμένους του Χουρσίτ για ενίσχυση των φρουρών των Αγνάντων και των Καλαρρυτών. Τα κακούργα ανατολίτικα ένστικτα ξυπνούν. Γράφει ο Πουκεβίλ : « Απομακρύνθηκαν, αλλά μόλις κατέβησαν το όρος Πολύανον, συνήντησαν δύο χιλιάδας Τούρκων, ους ο Χουρσίτ έστελλε προς βοήθειαν της φρουράς των Καλαρρυτών. Τότε ουδαμώς λαβόντες υπ’ όψει την ην ωρκισθήσαν πίστιν, εδολοφόνησαν τον σεβάσμιο ιερέα μετά πέντε επιτετραμμένων να επαγρυπνώσιν επί της ασφαλείας αυτών. Είτα εξακολουθήσαντες την πορείαν αυτών (οι Τούρκοι) και αναβάντες τα όρη, ενώ οι αρματωλοί, οίτινες είχον διακινδυνεύσει τους κατοίκους, έφευγον επί τη προσελεύσει αυτών, αφίκοντο εις Καλαρύτας. Έβαλλον κραυγάς μανίας, εις τας οποίας οι κάτοικοι εγκαταλειφθέντες εν τη απελπισία, απεκρίθησαν διά πυροβολισμών. Εξήκοντα δε Έλληνες εν τινί τόπω κειμένω κατά τους κρημνούς προς μεσημβρίαν της πόλεως, εμπόδισαν τον εχθρόν επί μακρόν, ίνα ούτω κατορθώσωσιν οι κάτοικοι να μεταβώσιν εις τα απόκρημνα του Βάρου. Επωφελήθησαν ακολούθως την νύκτα ίν’ αποσυρθώσι τρεις χιλιάδες χριστιανών ανδρών και γυναικοπαίδων, και απήλθον της πατρίδος αυτών διερχόμενοι τους αποκρήμνους τόπους μετά δαδών ανά χείρας, μέχρι της κοιλάδος του Αχελώου….
(Πηγή : Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως : ήτοι η Αναγέννησις της Ελλάδος, F. Pouqueville, Μεταφρασθείσα υπό Ξενοφώντος Δ. Ζύγουρα καθηγητού. Εκδίδοται υπό Αντωνίου Στ. Γεωργίου και Παναγιώτου Τζελάτου, 1890-91)
Στη φωτογραφία «Εσείς Τζουμέρκα κι Άγραφα, παλληκαριών λημέρια….» – Τα Τζουμέρκα σε φωτογραφία του Σ. Μελετζή το 1938.