Κατά τον ύστερο 17ο αιώνα, η δυτική Ελλάδα βρέθηκε για πρώτη φορά έπειτα από αιώνες στο επίκεντρο ενός μεγάλου ευρωπαϊκού πολέμου.
Μετά τη συντριβή των Οθωμανών στη Βιέννη (1683), η Βενετία εκμεταλλεύτηκε τη συγκυρία και ξεκίνησε την εκστρατεία της εναντίον της Πύλης.
Ο πόλεμος αυτός —ο Έκτος Βενετοτουρκικός ή Πόλεμος του Μοριά (1684–1699)— ήταν το μοναδικό από τους βενετοτουρκικούς πολέμους όπου ο Αμβρακικός κόλπος αποτέλεσε ενεργό θέατρο επιχειρήσεων.
Το νέο μέτωπο της Δυτικής Ελλάδας
Ο στόλος του Φραγκίσκου Μοροζίνι, ξεκινώντας από τα Ιόνια νησιά, κατευθύνθηκε προς την είσοδο του Αμβρακικού, επιδιώκοντας να ελέγξει τα φρούρια της Πρέβεζας και της Βόνιτσας.
Στην αφήγησή του ο Alessandro Locatelli, στο έργο Racconto historico della veneta guerra in Levante (Βενετία, 1691), παρουσιάζει τον κόλπο ως κλειστή “εσωτερική θάλασσα”, κρίσιμη για τον έλεγχο της δυτικής Ελλάδας.
«…Preveſa e Boniça alla bocca del golfo…»
(Prima parte, σσ. 275–276)«…le operazioni per assicurar la bocca del golfo, con sbarco di truppe e manovre della squadra…»
(σσ. 294 και 304)
Οι σελίδες του Locatelli αποτυπώνουν τις ναυτικές αποβάσεις και τις πολιορκίες των φρουρίων, αλλά και την προσπάθεια των Βενετών να καταστήσουν τον Αμβρακικό ασφαλή βενετική βάση.
Για πρώτη φορά η Πρέβεζα και η Βόνιτσα εμφανίζονται ως δίδυμη «πύλη» προς την Ήπειρο.
Η Άρτα ως ενδοχώρα και σκηνικό
Αν και ο συγγραφέας δεν αφιερώνει ξεχωριστό κεφάλαιο στην Άρτα (αναφέρεται παροδικά ως Narda), η πόλη λειτουργεί ως φυσικό οπίσθιο του θεάτρου επιχειρήσεων.
Ο εύφορος κάμπος της γίνεται τόπος διελεύσεων και επιδρομών:
κατά το 1684 αποσπάσματα Ελλήνων συμμάχων των Βενετών προχώρησαν ως εκεί, ενώ το 1696 ο Λιμπεράκης Γερακάρης επανέλαβε επίθεση στην ίδια περιοχή.
Έτσι, η Άρτα εμφανίζεται όχι ως φρούριο μάχης, αλλά ως τοπίο που βιώνει άγρια τον πόλεμο.
Το ιστορικό αποτύπωμα
Μετά το 1690 ο Locatelli περιγράφει διοικητικές ρυθμίσεις στα φρούρια του στομίου, με τη Βόνιτσα ως κλειδί για τη «guardia del passo del golfo» (Seconde parte, σ. 20).
Οι επιχειρήσεις της περιόδου αυτής χάραξαν το όνομα του Αμβρακικού στον χάρτη των βενετικών αφηγήσεων, πράγμα που δεν είχε συμβεί στους παλαιότερους πολέμους (1463–1479, 1499–1503 κ.ά.), όπου η Ήπειρος παρέμενε εκτός των ναυτικών τους σχεδίων.
Οπτική μαρτυρία της ίδιας εποχής
Δύο μόλις χρόνια μετά τις πρώτες επιχειρήσεις του 1684, ο γερμανός χαράκτης Jacob Enderlin εξέδωσε στην Άουγκσμπουργκ την εντυπωσιακή χαλκογραφία «Castel le-Arte», στον τόμο Archipelagus Turbatus… (1686).
Το έργο, ταξινομημένο σήμερα ως Imaginary representation / Reconstruction, δεν αποτελεί ακριβή τοπογραφική απεικόνιση, αλλά αναπαράσταση της Άρτας ως φρουριακής πολιτείας — ενός τόπου που μόλις είχε έρθει στο προσκήνιο της βενετοτουρκικής σύγκρουσης.
Το χαρακτικό μπορεί να ιδωθεί ως εικαστική αντήχηση των περιγραφών του Locatelli· ο λόγος και η εικόνα συμπληρώνουν ο ένας τον άλλον: ο συγγραφέας καταγράφει τα γεγονότα, ο χαράκτης αποδίδει την ατμόσφαιρα.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι ο Αμβρακικός κόλπος εισέρχεται στην ιστορική σκηνή του 17ου αιώνα ως στρατηγικός κόμβος της βενετικής εκστρατείας.
Οι αναφορές του Locatelli και η εικονική μαρτυρία του Enderlin αποκαλύπτουν πώς η Δύση άρχισε να βλέπει την Ήπειρο όχι μόνο ως ενδοχώρα, αλλά και ως πεδίο πολέμου.
Η Πρέβεζα, η Βόνιτσα και η Άρτα συνθέτουν, από το 1684 και εξής, την πρώτη ενότητα όπου η ιστορία και η εικόνα του Αμβρακικού συναντώνται.
Πηγές
- Alessandro Locatelli, Racconto historico della veneta guerra in Levante, Venezia (“Colonia”): Girolamo Albrizzi, 1691. Prima parte, σσ. 275–276, 294, 304· Seconde parte, σσ. 20, 151. Εικονογράφηση V. M. Coronelli.
- Jacob Enderlin, Archipelagus Turbatus… (Augsburg, 1686), χαλκογραφία «Castel le-Arte».
Wikimedia Commons · Travelogues – Ίδρυμα Αικ. Λασκαρίδη
Στη φωτογραφία χαρακτικό του Jacob Enderlin, “Castel le-Arte” (Άποψη του κάστρου της Άρτας), Augsburg 1686.
Χαλκογραφία από τον τόμο Archipelagus Turbatus… (Augsburg, 1686).
Αναπαράσταση / ανακατασκευή – όχι επιτόπιο σχέδιο.
Πηγή: Wikimedia Commons · Travelogues – Ίδρυμα Αικ. Λασκαρίδη
