Η «θαλάσσια Άρτα» του Jacob Enderlin και το βλέμμα της Ευρώπης προς τον Αμβρακικό.
Συνεχίζοντας αυτό το μικρό οδοιπορικό στις εικονογραφικές απεικονίσεις της Άρτας τον 17ο αι., περνάμε από τη στεριά στη θάλασσα.
Μετά τη φρουριακή Castel le-Arte του 1686, ο Jacob Enderlin επανέρχεται λίγα χρόνια αργότερα με μια νέα εκδοχή: τη Castel le Arta.
Μια χαλκογραφία που εγκαταλείπει τους λόφους και τα τείχη για να στραφεί στα κύματα του Αμβρακικού, αποτυπώνοντας την Άρτα όχι πια ως κάστρο, αλλά ως θαλάσσια πύλη — εκεί όπου συναντιούνται το φαντασιακό και το ιστορικό τοπίο.
Από τη στεριά στη θάλασσα
Η Castel le Arta ανήκει σε μεταγενέστερη ή παράλληλη σειρά του Jacob Enderlin, πιθανότατα γύρω στο 1690–1691, και συνδέεται με τον τόμο Archipelagus Turbatus… που τυπώθηκε στην Άουγκσμπουργκ.
Σε αντίθεση με την προγενέστερη «χερσαία» Castel le-Arte (1686), όπου η Άρτα εμφανίζεται ως οχυρωμένη πολιτεία πάνω σε ύψωμα, εδώ ο καλλιτέχνης στρέφει το βλέμμα προς τη θάλασσα.
Ένα πλοίο σε φουρτουνιασμένα νερά δεσπόζει στο προσκήνιο, ενώ στο βάθος διακρίνεται ένα παράλιο κάστρο, περιβαλλόμενο από σύννεφα και κύματα.
Η σύνθεση, μέσα σε πλούσιο οβάλ πλαίσιο, είναι συμβολική: δεν αποτυπώνει τον πραγματικό χώρο, αλλά αποδίδει την ιδέα μιας Άρτας που κοιτά προς το Ιόνιο και τον Αμβρακικό.
Ένα σύμβολο του τέλους του 17ου αιώνα
Η νέα «θαλάσσια Άρτα» εντάσσεται στο κλίμα του ύστερου 17ου αιώνα, όταν η περιοχή βρισκόταν στο όριο των Βενετοτουρκικών συγκρούσεων και οι ευρωπαϊκές εκδόσεις γέμιζαν με φαντασιακές χαλκογραφίες πόλεων και φρουρίων.
Η παρουσία του πλοίου δεν είναι τυχαία· θυμίζει τις βενετικές αρμάδες που εκείνα τα χρόνια κινούνταν στην είσοδο του Αμβρακικού, από την Πρέβεζα έως τη Βόνιτσα.
Το φρούριο στο βάθος, με τα τείχη του να ενώνονται με τον ορίζοντα, γίνεται εικονική αναφορά στον κάμπο και στις οχυρώσεις της Άρτας, όπως τις φαντάζονταν οι χαρτογράφοι και οι αναγνώστες της Ευρώπης.
Ένα δίπτυχο φαντασίας και ιστορίας
Οι δύο απεικονίσεις του Enderlin —η Castel le-Arte (1686) και η Castel le Arta (περ. 1691)— σχηματίζουν μαζί ένα νοητό δίπτυχο.
Η πρώτη εκφράζει τη στεριανή Άρτα, φρουριακή και εσωστρεφή·
η δεύτερη τη θαλάσσια Άρτα, ανοιχτή προς τον Αμβρακικό και τη Δύση.
Μέσα από αυτές τις φαντασιακές εικόνες, η Άρτα του τέλους του 17ου αιώνα παρουσιάζεται ως τόπος σύγκλισης ιστορίας και συμβόλου — ανάμεσα στη μνήμη των πολέμων και στην ευρωπαϊκή φαντασία που τη μετέτρεψε σε σκηνικό του “ελληνικού τοπίου” της εποχής.
Στη φωτογραφία το δεύτερο χαρακτικό του Jacob Enderlin, “Castel le Arta” (Άρτα – θαλάσσια άποψη), Augsburg, περ. 1690–1691.
Χαλκογραφία από μεταγενέστερη σειρά του Archipelagus Turbatus….
Αναπαράσταση / ανακατασκευή – όχι επιτόπια όψη.
Πηγή: Travelogues – Ίδρυμα Αικ. Λασκαρίδη.
Σχετική: Jacob Enderlin, “Castel le-Arte” (Άρτα – φρουριακή όψη), Augsburg 1686, από τον ίδιο τόμο.
