Ο χάρτης που παρουσιάζεται εδώ, προερχόμενος από την Ψηφιακή Συλλογή της Αυστριακής Εθνικής Βιβλιοθήκης, φέρει τη χρονολογία “μετά το 1684” – τη χρονιά της παράδοσης της Πρέβεζας στη Βενετία. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σπάνιο τεκμήριο, με αναλυτικές περιγραφές της περιοχής και γι’ αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την ιστοριογραφία της Άρτας και του Αμβρακικού Κόλπου.

Παρότι ο χάρτης εστιάζει στη στρατιωτική δράση στην είσοδο του κόλπου, η αξία του για την περιοχή της Άρτας είναι πολύ ευρύτερη: αποτυπώνει για πρώτη φορά με τέτοια σαφήνεια το φυσικό τοπίο του Αμβρακικού, την πυκνή δασική κάλυψη της εποχής, τις χαμηλές και ρηχές εκτάσεις και τις οχυρωμένες θέσεις που επηρέαζαν άμεσα τη ζωή στην ενδοχώρα.

---

Η Άρτα και ο Κόλπος της Άρτας στις αρχές του 17ου αιώνα

Ο χάρτης δείχνει ότι ο Αμβρακικός δεν ήταν απλώς θαλάσσιος κόλπος· ήταν μια κρίσιμη στρατιωτική και υδρογεωγραφική πύλη προς την ενδοχώρα της Άρτας. Για τις βενετικές δυνάμεις, η δυνατότητα ελέγχου των ακτών και των ρηχών νερών είχε καθοριστική σημασία, καθώς ολόκληρη η βόρεια παραλία λειτουργούσε ως φυσική «προσέγγιση» προς την πόλη της Άρτας.

Η καταγραφή των ρηχών νερών και των δασών (που σημειώνονται επανειλημμένα ως boschi) δείχνει ότι η περιοχή ήταν τότε πολύ πιο πράσινη, πιο υγρή και περισσότερο κλειστή από ό,τι σήμερα. Το τοπίο αυτό είχε στρατηγική σημασία: τα δάση παρείχαν κάλυψη, οι βάλτοι και τα ρηχά νερά δυσκόλευαν τις αποβάσεις, και οι λοφώδεις απολήξεις δημιουργούσαν φυσικά σημεία επιτήρησης.

---

Τα δάση της Άρτας και των ακτών του Αμβρακικού (17ος–18ος αι.)

Ο χάρτης επιβεβαιώνει όσα αναφέρουν οι περιηγητές και οι διοικητικές πηγές της εποχής: η Άρτα και οι ακτές του κόλπου διέθεταν εκτεταμένα δάση, τα οποία σήμερα έχουν κατά μεγάλο μέρος εξαφανιστεί.

Βενετικές πηγές του 16ου–17ου αιώνα μιλούν για «boschi bassi», «boschi secchi» και πυκνή βλάστηση γύρω από τον κόλπο. Ο καπετάνιος Balducci, που μνημονεύεται στον ίδιο τον χάρτη, είχε εντολή να καταγράψει όχι μόνο τα ρηχά νερά αλλά και τις δασικές εκτάσεις, επειδή επηρέαζαν την κίνηση των γαλερών και τη διάταξη των φυλακίων.

Στα τέλη του 17ου αιώνα, ο Gemelli Careri μνημονεύει τις «δασωμένες όχθες» του Αμβρακικού φτάνοντας στην περιοχή, ενώ οθωμανικές καταγραφές αναφέρονται σε δασικούς πόρους και ξυλεία γύρω από την Άρτα.

Η έντονη αποψίλωση έρχεται αργότερα, τον 18ο αιώνα, όταν οι Γάλλοι και άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις χρησιμοποιούν τη ξυλεία των ακτών για οχυρωματικά έργα και ναυπηγικές ανάγκες. Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο W. M. Leake διαπιστώνει ήδη σημαντική απώλεια δασών σε σύγκριση με τις παλιές περιγραφές.

Ο τόπος, όπως φαίνεται στον χάρτη του 1604, είναι ένα εντελώς διαφορετικό φυσικό τοπίο από το σημερινό. Και αυτό καθιστά τον χάρτη ντοκουμέντο πρώτης γραμμής για τη φυσική ιστορία της Άρτας.

---

Ο χάρτης του 17ου αι.: μια από τις πρώτες χαρτογραφημένες «εικόνες» του Αμβρακικού

Ο χάρτης αποτυπώνει:

• τις θέσεις των στρατευμάτων
• τα δάση και τα ξέφωτα
• τις ρηχές περιοχές του κόλπου
• τις πιθανές αποβάσεις
• τις κινήσεις Βενετών και Τούρκων
• και τα σημεία που σηματοδοτούσαν την επιτήρηση της ακτής

Ξεχωρίζει η αναφορά στη «παραπλανητική απόβαση» των γαλερών της Τοσκάνης (finto sbarco), μια τακτική που οι Βενετοί χρησιμοποίησαν συχνά στον 17ο αιώνα.

Ο χάρτης ολοκληρώνεται με την σημείωση της παράδοσης της Πρέβεζας στις 29 Σεπτεμβρίου 1684, ανήμερα του Αγίου Μιχαήλ Αρχαγγέλου, γεγονός που τον τοποθετεί με ακρίβεια στο ιστορικό του πλαίσιο.

---

✅ Τα σημεία του χάρτη (A–Q) με τη μετάφρασή τους

---

A. Το φρούριο της Πρέβεζας.
B. Σπίτια κάτω από το φρούριο.
C. Δάσος σε λοφίσκο όπου είχαν θεαθεί πολλές στρατιωτικές σκηνές.
D. Θέση δίπλα στο δάσος όπου παρουσιάστηκαν περίπου εκατό Τούρκοι σε διάταξη μάχης.
E. Θέσεις με πολλές σκοπιές, πεζές και έφιππες.
F. Θέσεις όπου παρατηρήθηκαν τμήματα πεζικού και ιππικού.
G. Μέρη όπου στήνονταν ενέδρες· ακούγονταν άλογα να περνούν από την πεδιάδα.
H. Δάση και πεδιάδα από τη μεριά του Αμβρακικού.
I. Ρηχά νερά και ξέρες μετρημένες από τον καπετάνιο Balducci.
K. Θέση “Casalone” ή “Manetta”, όπου είχαν στηθεί οι θέσεις ενόψει της απόβασης.
L. Τα δάση της Άρτας.
M. Οι γαλέρες της Τοσκάνης για την παραπλανητική απόβαση.
N. Οι βασιλικές γαλέρες της Βενετίας.
O. Πορεία προς την περιοχή του Άρτας· ο Κόλπος της Άρτας.
Q. Η παράδοση της Πρέβεζας στις 29 Σεπτεμβρίου 1684, ημέρα του Αγίου Μιχαήλ.

---

Η σημασία του τεκμηρίου

Για την Άρτα, ο χάρτης αυτός είναι πολύ περισσότερος από πολεμικό σχέδιο:

• αποτελεί την παλαιότερη λεπτομερή απεικόνιση του Αμβρακικού
• καταγράφει δάση που πλέον δεν υπάρχουν
• δείχνει τα στρατηγικά σημεία που συνέδεαν κόλπο και ενδοχώρα
• αποτυπώνει τις πρώτες βενετικές επιχειρήσεις στον χώρο
• επιβεβαιώνει την ιστορική γεωγραφία της περιοχής πριν τις μεγάλες αλλοιώσεις του 18ου–19ου αιώνα

Πρόκειται για ένα τεκμήριο εξαιρετικής σημασίας όχι μόνο για την Πρέβεζα, αλλά για όλον τον χώρο του Αμβρακικού και ειδικά για την Άρτα.

Ο χάρτης του 1684 ανοίγει ένα παράθυρο σε έναν Αμβρακικό πολύ πιο άγριο, δασωμένο και στρατηγικά φορτισμένο από ό,τι τον γνωρίζουμε σήμερα.
Για πρώτη φορά αποτυπώνεται με τέτοια καθαρότητα η σχέση της Άρτας με τον κόλπο, το φυσικό τοπίο της εποχής και η γεωπολιτική σημασία της περιοχής.

Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο που δικαιούται να γίνει σημείο αναφοράς για όποιον μελετά την ιστορία της Άρτας και του Αμβρακικού.

Μπορείτε να δείτε τον χάρτη στο λινκ