(Πηγή : ΠΑΛΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ – ΗΠΕΙΡΟΣ, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Αθήνα, 1977)
——————–
Στοιχεία για τον συνολικό πληθυσμό της περιοχής μας πέρα από τον Άραχθο ποταμό, στο τέλος του 19ου αιώνα, μπορούμε να βρούμε στον επίσημο σαλναμέ (τουρκική στατιστική) του 1895.
Η Στατιστική του 1895 είναι η μόνη ως σήμερα δημοσιευμένη πηγή που απαριθμεί αναλυτικά το συνολικό πληθυσμό της Ηπείρου κατά πόλεις και χωριά πριν από την κατάλυση της οθωμανικής εξουσίας στον πρώτο βαλκανικό πόλεμο (1913). Υπάρχουν, βεβαίως, και άλλες εκδόσεις στατιστικών πινάκων με συγκρίσιμο περιεχόμενο, αλλά όχι με την ίδια γεωγραφική ευρύτητα και αναλυτική ακρίβεια. Το γνωστότερο παράδειγμα είναι ο «Στατιστικός Πίναξ της Ηπείρου» του Παναγιώτη Αραβαντινού», που καταγράφει την ίδια περίπου γεωγραφική περιοχή, αλλά δε δίνει τον ακριβή πληθυσμό του κάθε χωριού, παρά μια απλή εκτίμηση (συχνά κατά προσέγγιση) του αριθμού των μουσουλμανικών και των χριστιανικών του οικογενειών και για ορισμένες περιφέρειες σημειώνει μονάχα συγκεντρωτικές εκτιμήσεις.
Η Στατιστική έχει δημοσιευτεί σε γλώσσα τουρκική και οθωμανική γραφή στο έβδομο τεύχος του επίσημου σαλναμέ, δηλαδή της διοικητικής «επετηρίδας» που εξέδιδαν σε άτακτα διαστήματα οι αρχές του βιλαετιού. Το τεύχος αυτό έχει αναλυτικά τον ακόλουθο τίτλο: «Bin üc yüz on bir sene-i maliyesine mahsus Yanya salnamesi. Yedinci defa olarak» (=Σαλναμές Ιωαννίνων για το οικονομικό έτος 1311, έκδοση έβδομη). Πρέπει εδώ να διευκρινίσουμε ότι σύμφωνα με όσα ίσχυαν την εποχή εκείνη στο κράτος των Οθωμανών, το «οικονομικό» έτος 1311 δεν ταυτιζόταν με το αντίστοιχο αραβικό ή «σεληνιακό» έτος (1893/1894), αλλά άρχιζε την 1η Μαρτίου του 1895 και διαρκούσε ως την ίδια μέρα της επόμενης χρονιάς στο Ιουλιανό ημερολόγιο. Στο εσώφυλλο του τεύχους έχει προστεθεί η ένδειξη «Yanya vilayeti matbaasmda tab’ olunmusdur» (=Τυπώθηκε στο τυπογραφείο του βιλαετιού Ιωαννίνων) και από πίσω η τιμή (12 γρόσια)
Σύμφωνα με το σχετικό οθωμανικό νόμο, που ίσχυε από το 1864, η πρωτογενής διαίρεση της αυτοκρατορίας ήταν το βιλαέτι («νομαρχία» ή «γενική διοίκηση»). Κάθε βιλαέτι χωριζόταν σε σαντζάκια και αυτά σε καζάδες, που διευθύνονταν αντίστοιχα από μουτεσαρίφηδες και καϊμακάμηδες. Στο εσωτερικό των καζάδων διακρίνονταν και μικρότερες περιφέρειες, οι ναχιγιέδες με επικεφαλής τους μουδίρηδες. Ο τελευταίος αυτός θεσμός δεν αναπτύχθηκε πολύ στην Ήπειρο και η καταγραφή των ναχιγιέδων στη Στατιστική του 1895 είναι ατελής.
Η περιοχή της Άρτας πέρα από τον Άραχθο, δηλαδή ο κάμπος της Άρτας, τα χωριά του Ξηροβουνίου και η περιοχή γύρω από το Λούρο ποταμό ανήκαν μέχρι το 1913 που απελευθερώθηκαν, στο Βιλαέτι των Ιωαννίνων και στο Σατζάκι της Πρέβεζας το οποίο αποτελούσαν :
1. Καζάς Πρέβεζας (Πρέβεζα)
2. Καζάς Λούρου (Ν. Φιλιππιάδα)
α. Ναχιγιές Τζουμέρκων (Νησίστα)
3. Καζάς Μαργαριτιού (Μαργαρίτι)
α. Ναχιγιές Πάργας (Πάργα)
β. Ναχιγιές Φαναριού (Γορίτσα)
(Πηγή : Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΤΟ ΣΑΛΝΑΜΕ ΤΟΥ 1895, Μιχάλης Κοκολάκης, όπως δημοσιεύτηκε στο ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Ιστορικά Μελετήματα, Ε.Ι.Ε., Αθήνα, 2003)