“Σχετικά με την κατασκευή του δρόμου, Άρτας – Σαλαώρας ευρίσκονται τρεις μαρτυρίες, οι οποίες ανάγονται στο χρονικό διάστημα της κατασκευής του και μια, 30 περίπου χρόνια μετά την πτώση του Αλή.
Οι περιγραφές για το έργο αυτό είναι του Henry Holland τον Οκτώβριο του 1812, του Charles R. Cockerell τον Ιανουάριο του 1813, και του W.Turner τον Αύγουστο του 1813 (στις οποίες εκδηλώνουν το θαυμασμό τους για το έργο του Βεζίρη) και του Β. Νικολαΐδη το 1850. Οι πληροφορίες όμως τις οποίες δίνουν ως προς το πλάτος του δρόμου, δεν συμφωνούν μεταξύ τους. Ο Holland λέει ότι είχε πλάτος 50 πόδια, ο Cockerel 25 και ο Turner 35 με 40 (θεωρώντας βέβαια ότι και οι τρεις αναφέρονται στο Αγγλικό πόδι ως μονάδα μέτρησης).
Οι πληροφορίες που μας δίνει ο Holland είναι οι παρακάτω: «Ο δρόμος από την Σαλαώρα στην Άρτα είναι σήμερα σε πολύ κακή κατάσταση, όμως δύο μίλια περίπου πριν την Άρτα, συναντήσαμε ένα καινούργιο δρόμο, για τον οποίο είχε δώσει εντολή ο Βεζίρης να κατασκευαστεί στην πεδιάδα, και από τον οποίο περίπου ένα μίλι είχε ήδη περατωθεί. Η κατασκευή του δρόμου την οποία διεύθυνε ένας Κεφαλλονίτης, είναι εξαιρετική: Έχει πλάτος περίπου 50 πόδια [15 μέτρα], υπερυψωμένος στο κέντρο και ενισχυμένος με εγκάρσιες πέτρινες δοκίδες ανά τακτά διαστήματα. Καθώς η ιδιοκτησία, υπό το δεσποτικό καθεστώς δεν αποτελεί αντικείμενο προσοχής, η οδός είναι ευθεία χωρίς παρεκκλίσεις. Μερικές εκατοντάδες εργατών δούλευαν την ώρα που περνούσαμε και ο επιστάτης στεκόταν από πάνω τους, με τον βούρδουλα στο χέρι». Σύμφωνα με το ημερολόγιό του, ο Holland πέρασε από το σημείο όπου εκτελούνταν τα έργα στις 29 Οκτωβρίου του 1812 .
Μερικούς μήνες αργότερα πέρασε από το ίδιο σημείο και ο Cockerell (πρέπει να ήταν αρχές Ιανουαρίου 1813). Η εποχή προκύπτει από το γεγονός ότι μετά την περιγραφή του δρόμου, αναφέρει πως συνεχίζει την πορεία του προς τα Γιάννενα όπου την επομένη της άφιξής του συναντιέται με τον Αλή Πασά και την μεθεπόμενη, που σημειώνει ότι ήταν η 6η Ιανουαρίου, συναντιέται με τον λόγιο Α.Ψαλίδα διευθυντή τότε της Καπλάνειου Σχολής των Ιωαννίνων. Ο Cockerell δεν διευκρινίζει σε ποιο σημείο της διαδρομής Σαλαώρας – Ιωαννίνων συναντά τα έργα οδοποιίας, ώστε να καταλάβουμε την ταχύτητα με την οποία εξελισσόταν το έργο. Αναφέρει απλώς ότι το έργο δεν είχε ολοκληρωθεί ακόμα και ότι δούλευαν σε αυτό 800 με 1000 άντρες. Η μόνη περιγραφή που δίνει για τον δρόμο είναι ότι είχε πλάτος 25 πόδια και ότι κατασκευαζόταν από έναν «…άθλιο Κεφαλλονίτη μηχανικό σε εδάφη που ήταν απροσπέλαστα με άλλο τρόπο».
Η τρίτη περιγραφή είναι από τον W.Turner ο οποίος έφυγε από την Πρέβεζα με πλοίο την 26η Αυγούστου 1813, στις 12:30 το μεσημέρι και έφτασε στη Σαλαώρα στις 14:00, με την ελπίδα να φτάσει στην Άρτα πριν νυχτώσει, ώστε να μην ανησυχεί για τους ληστές. Πριν από μερικά βράδια ληστές είχαν κλέψει 20.000 πιάστρα από την Σαλαώρα και είχαν πάρει δύο κατοίκους για σκλάβους. Αναφέρει ότι στα πρώτα δύο μίλια (με κατεύθυνση από Σαλαώρα προς Άρτα) ο δρόμος είχε ένα παλιό και τραχύ λιθόστρωτο πλάτους περίπου 10 ποδών και για τα επόμενα τέσσερα μίλια η διαδρομή περνούσε μέσα από ανοικτές εκτάσεις που είχαν διασκορπισμένα δέντρα και ρείκια. Μετά από αυτά τα 6 μίλια έφτασαν στο χωρίο Ανέζα και 2 μίλια μετά συνάντησαν «…έναν εξαιρετικά λιθοστρωμένο δρόμο πλάτους 35-40 ποδών, που κατασκεύαζε ο Βεζίρης από την Άρτα στη Σαλαώρα. Μετά από δύο μίλια πορείας σε αυτόν, έφτασαν στο χωριό Κωστακιοί».
Από τις τρεις αυτές περιγραφές παρατηρεί κανείς ότι 10 μήνες μετά την αναφορά του Holland (Οκτώβριος 1812), ο δρόμος δεν είχε τελειώσει όταν πέρασε ο Turner (Αύγουστος 1813) και ούτε έφτασε τελικά ποτέ στη Σαλαώρα, απλά ενσωματώθηκε με τον προυπάρχοντα δρόμο Ανέζας Σαλαώρας.
Σχεδόν 7 με 8 χρόνια πριν, είχε ακολουθήσει την ίδια διαδρομή και ο Leake στις 26 Ιουνίου 1805, κάνοντας αναφορά μόνο στην υπερυψωμένη λιθόστρωτη οδό με τις πολλαπλές καμάρες που διέσχιζε τη λιμνοθάλασσα. Μέχρι να φτάσει στην Άρτα γράφει ότι πέρασε μέσα από ξεραμένους βάλτους οι οποίοι τους περισσότερους μήνες του χρόνου είχαν τόση λάσπη που δεν ήταν δυνατή η καλλιέργεια. Όταν όμως έφτασε σε περιοχή με μεγαλύτερο υψόμετρο, κοντά στο χωριό Ανέζα, συνάντησε χωράφια στα οποία καλλιεργούνταν καλαμπόκια.
Ο δρόμος αυτός πρέπει να ήταν από τα μεγάλα και αξιοθαύμαστα έργα οδοποιίας του Αλή πασά, διότι ακόμα και ο Βασίλειος Νικολαΐδης το 1850, περίπου 40 χρόνια μετά, αναφέρεται σε αυτόν. Η τεχνική περιγραφή όμως που δίνει για το έργο, είναι από τις πιο λεπτομερείς: «Η οδός από Άρτα εις Σαλαγόραν (…) συναντά την από κήπων Άρτας μέχρι Σαλαγόρας διαχάραξη της αμαξωτής οδού του Αλή Πασά. Η οδός αυτή έχει πλάτος 7,50μ περίπου, τοιχίζεται υπό αυλάκων 2μ πλάτους και καθ’εκάστην δεκάμετρων απόσταση ζωννύεται υπό καθέτου λιθοστρώματος 0,30μ πλάτους, συγκειμένου υπό ημιλελατομημένων λίθων. Η κατασκευή της οδού ταύτης, αρξαμένη περί τα τέλη της δεσποτείας του Αλή, δεν είχε αποπερατωθεί, και μόλον τούτο και μόλην την ασυντηρησίαν εις ην κείται εγκαταλελειμμένη, διασώζεται καλώς διακεχαραγμένη. Η οδός αύτη είναι λιθόστρωτος (à-la MacAdam) εις απόστασιν 1 ώρ., περιβάλλεται υπό εξαίρετων κήπων…».
Εκτός από αυτές τις περιγραφές οι οποίες κρίθηκε σκόπιμο να σημειωθούν καθώς αναφέρονται και στο υπό εξέλιξη έργο αλλά και στην διατήρησή του στο χρόνο, υπάρχουν και πολλές άλλες σε κείμενα περιηγητών, όπου γράφουν ότι πήραν έναν δρόμο ή ένα λιθόστρωτο μονοπάτι το οποίο είχε φτιάξει ο Αλή Πασάς. Για παράδειγμα, ο Pouqueville αναφερόμενος στην διαδρομή του από τα Ιωάννινα στην Άρτα, γράφει: «…σε συνέχεια κατευθυνόμαστε στα νότιο-δυτικά, ανεβαίνουμε ένα μίλι, σ’ ένα δρόμο λιθόστρωτο, που είναι έργο του Αλή Πασά…” (Πηγή : ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΟΥ 18ου ΚΑΙ 19ου αι. ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ. Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΖΑΓΟΡΙΟΥ, Διδακτορική διατριβή της Μ. Μπαλοδήμου, ΕΜΠ, Αθήνα, 2021)
Στη φωτογραφία «Άποψη του δρόμου Σαλαώρα – Άρτα τη δεκαετία του ’50» του Ολλανδού φωτογράφου Cas Oorthuys από το πέρασμά του από την Άρτα. (Πηγή : https://www.nederlandsfotomuseum.nl/)
