—————–
“Τό νερό ξεκινάει από τη δέση «όλοι κλαίν’ τον πόνο τους κι’ ό μυλωνάς τη δέση», φθάνει στα «μπόδια» (κρατούν τά παρασυρόμενα άπό τό νερό ξένα σώματα), φθάνει στο κεφαλοκάναλο και από κεί πέφτει στην κάναλη. Ή κάναλη δυνατόν νά είναι και ξύλινη. Τότε ό μυλωνάς διατηρεί υποχρεωτικώς στο μύλο του πριονίδι «πόπορο» ή ξηρά μούσκλα (βρύα) και τά ρίχνει στο νερό, όταν ή κάναλη κάπου φυραίνη καί χάνει νερό «γιά νά μολώση». Τό νερό φθάνει στο τέρμα τής κάναλης τό «προκάναλο», Από εκεί μέ πίεσι εκτοξεύεται στή φτερωτή από τό «σ’φούνι». Ή φτερωτή πιεζομένη από τή δύναμι τού νερού περιστρέφεται πέριξ κατακορύφου άξονος, ό οποίος ονομάζεται «ορθάρι». Στο κάτω μέρος τούτου τού άξονος είναι δύο σιδερένια όργανα, έν αιχμηρόν καί έν έπίπεδον «τά κυπριά». Τό επίπεδον είναι στερεωμένο επί μιας οριζόντιας δοκού, ή οποία συνδέεται μέ τή «σηκωτήρα» (δηλ. τό όργανον τό οποίον ρυθμίζει τό μύλο, ώστε νά κάνη τό άλευρον ψιλό ή χονδρό). Τά ώς άνω όργανα ευρίσκονται εντός θολοσκεπούς χώρου, τήν «φυλακή τού μύλου». Επί τού καθέτου άξονος στηρίζεται ή «χελιδόνα», επ’ αυτής δέ ή επάνω μυλόπετρα. Ή κάτω δέν κινείται. Οι μυλόπετρες καί όλα τά όργανα τού μύλου κατασκευάζονται άπό εντοπίους τεχνίτες. Πάνω άπό τή χελιδόνα βρίσκεται τό «αδράχτι», τό οποίο κινεί τό «κορτσέλι». Τούτο συνδέεται μέ τό κοφίνι, όπου τοποθετείται «τό άλεσμα». Σέ διάστημα εργασίας, ενός μηνός περίπου, ό μυλωνάς αναποδογυρίζει τήν επάνω μυλόπετρα καί μέ ειδικά σφυριά «χαράζει» τό στουρνάρι των πετρών. Ή κίνησις τού μύλου διακόπτεται κατά τήν θέλησιν τού μυλωνά, μέ έν περιστρεφόμενον όργανον «τή σταματήρα». Τό νερό τού μύλου καθώς κατηφορίζει προς τό ρέμα, κινεί τήν νεροτροβιά καί τά μαντάνια (εργαστήρια έπεξεργασίας των μάλλινων κουβερτών). Μετά τις βροχές σειρά έχουν τά χιόνια καί αί παγωνιές. Τά χιόνια πρωτοεμφανίζονται στις κορυφές τών Τζουμέρκων. Αφού χορτάση τό βουνό αύτό μέ χιόνι, δίνει τή σειρά του στο Ξεροβούνι, πού καί τούτο δέν αργεί νά γίνη ολόασπρο σάν αυγό, Από εδώ άρχίζει ό χειμώνας…..”
(Πηγή : Άρθρο του Σ. Γεωργούλα στην ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, τχ. 259-260,1973)
Στη φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή “Εσωτερικό Νερόμυλου στο Καλέτζι Κατσανοχωρίων, 1938”. Εικάζουμε ότι πρόκειται για τον Υδρόμυλο Κλύφκης για τον οποίο γίνεται αναφορά στις ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ του Ν. Σχινά (1897) που βρισκόταν στην ατραπό από Γεφύρας Πλάκας διά του πόρου Κλύφκης εις Καλένζι…Γράφει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας : “Διαβαινουμένου εν πόρω Κλύφκης του ποταμού Αράχθου, ατραπός μάλλον ομαλή φέρει εις υδρόμυλον Κλύφκης. Κείμενον παρά το κατερχόμενον ρεύμα όπερ την αρχήν του έχει από του χωρίου Πάτερον και της δυτικώς τούτου κειμένης μον. Αγ. Παρασκευής. Παρά τον υδρόμυλον υπάρχει πηγή ύδατος, δι’ ου ότε υδρόμυλος, νεροτριβή και μαντάνια κινούνται….”
