“……Στα Λεπιανά Άρτας, χωριό στα βουνά Τζουμέρκα, οι χωριανοί ξύπνησαν από τον ήχο των κανονιών. «… ξυπνήσαμε φοβισμένοι. Τα κανόνια ακούγονταν σαν να ήταν δίπλα στα σπίτια μας…. Το χειρότερο όμως ήταν τα αεροπλάνα. Ήταν πάρα πολλά… Έρχονταν να βομβαρδίσουν την Άρτα…», λέει η Μαριγούλα Χουλιάρα, μια από τις γυναίκες που θυμάται ακόμα τη φρίκη του πολέμου, κατά τον οποίο σκοτώθηκαν πολλοί από τους άνδρες της οικογένειάς της. Και προσθέτει: «… Μια μέρα, φορτηγά του στρατού έφτασαν στο χωριό. Έφεραν βαμβάκι και μας το έδωσαν. Μας είπαν να φτιάξουμε κάλτσες και εσώρουχα για τον στρατό. Η κάθε μια μας πρόσφερε ό,τι κομμάτι ύφασμα έβρισκε στα σπίτια της. Κουβέρτες, μάλλινες κουβέρτες, οτιδήποτε…”
Γυναίκες, γέροι και παιδιά ανέλαβαν την ευθύνη να ανοίξουν δρόμους και έχτισαν γέφυρες σε λίγο χρόνο, όπως ο δρόμος 6 χιλιομέτρων που επισκευάστηκε στο χωριό Καπέσοβο στο Ζαγόρι. «Οι νικηφόροι στρατιώτες μας της Πίνδου προχωρούσαν. Όταν έφτασαν στον ποταμό Βογιούσα και οι ατρόμητες γυναίκες της Πίνδου κατάλαβαν ότι το ορμητικό νερό δεν άφηνε τους πρωτοπόρους να δουλέψουν, έκαναν κάτι αυθόρμητο που θα επαναληφθεί αργότερα στους ποταμούς Καλαμά και Δρίνο: ρίχτηκαν στα νερά και πιάνοντας η μια τους ώμους της άλλης σφιχτά, δημιούργησαν κάποιο είδος φράγματος, μειώνοντας έτσι την ορμητική ταχύτητα και βοηθώντας όσους χτίζανε τη γέφυρα!».
Η μεταφορά και η περίθαλψη των τραυματιών στρατιωτών ήταν επίσης ευθύνη των γυναικών. Κουβαλούσαν τους τραυματίες από μπροστά προς τα πίσω, έδεναν τις πληγές τους, τους παρηγόρησαν και τους ενθάρρυναν. Αρκετά συχνά τους έπαιρναν στα δικά τους σπίτια, που είχαν μετατραπεί σε στρατώνες και νοσοκομεία. Κάθε τραυματίας και κάθε στρατιώτης μπορούσε να δει τη δική του μητέρα, σύζυγο, αδερφή ή ακόμα και μια σύντροφό του στο ταραγμένο πρόσωπο της Ηπειρώτισσας. Στην αλληλογραφία του από το μέτωπο ο Π. Παλαιολόγος αναφέρει: «… γυναίκες κουβαλούσαν τους τραυματίες στα χέρια. Τοποθετούσαν τους τραυματίες αιχμαλώτους πολέμου στην πλάτη των μουλαριών τους και τους συνόδευαν προς τα πίσω…»
Η σημαντικότερη συνεισφορά των γυναικών ήταν ίσως η μεταφορά όπλων, τροφίμων, ρούχων κ.λπ. στο μέτωπο, όπου μεταφορικά οχήματα του στρατού δεν μπορούσαν να φτάσουν λόγω των κακών καιρικών συνθηκών και των ανώμαλων δρόμων. Στα χιονισμένα βουνά, οι γυναίκες της Ηπείρου έγραψαν τη δική τους ιστορία, κάνοντας το δρόμο τους στο χιόνι και κουβαλώντας πυρομαχικά για τα ελληνικά στρατεύματα: «… Συνάντησα γυναίκες που κουβαλούσαν πυρομαχικά. Μια από αυτές ήταν 88 ετών… Το χιόνι, ο πάγος, το παγωμένο κρύο δεν φαινόταν να τις τρομάζει. Όλες αυτές ήθελαν ευχαρίστως να προσφέρουν στον στρατό ό,τι δεν μπορούσαν τα μεταφορικά οχήματα του στρατού. Πράγματι, αξιοθαύμαστες γυναίκες. Διαφορετικές από τις γυναίκες των πόλεων!» Οι γυναίκες μετέφεραν κανόνια και πυρομαχικά στα βουνά με τη βοήθεια στρατιωτών που έδεναν χοντρά σχοινιά στη μέση τους και τα τραβούσαν. Και συνέχιζαν να σκαρφαλώνουν, σηκώνονταν από πέτρες ή ρίζες που προεξείχαν, γονατισμένες κάτω από το βαρύ φορτίο. Πολλά εντυπωσιακά περιστατικά μιλούν εύγλωττα για τη δύναμη της ψυχής των γυναικών και τη θυσία τους. Στο Τσεπέλοβο, οι πεινασμένοι και ξυπόλητοι Έλληνες στρατιώτες ζήτησαν ενίσχυση από τα Γιάννενα, που δεν θα ερχόταν. Αμέσως κλήθηκαν οι γυναίκες, οι οποίες μετέφεραν τρόφιμα, μπότες στρατού, όπλα και κανόνια στο μέτωπο του πολέμου…….» (Πηγή : WOMEN OF EPIRUS AND THEIR SOCIAL STATUS FROM ANCIENT TO MODERNTIMES, Eleni Mpalaska, Andriani Oikonomou, Chrysostomos Stylios, Laboratoryof Knowledge & Intelligent Computing Department of Informatics & Telecommunications’ Technologies T.E.I. of EPIRUS, 2002 – 2006)
Στη φωτογραφία Ηπειρώτισσες γυναίκες μεταφέρουν πολεμοφόδια στο μέτωπο. (Πηγή : Ιστορικό Μουσείο Άρτης)
