Ο “Κρυστάλλης” λειτουργούσε κυρίως σαν θερινό μαγαζί και τα τραπεζάκια του με τα καθίσματα ήταν κυρίως έξω. Εδώ, στα μέσα της δεκαετίας του ’50, μια μεγάλη παρέα φωτογραφίζεται στο εσωτερικό του μαγαζιού. Στη μέση, με την ποδιά και τις τιράντες ο τότε ιδιοκτήτης του εξοχικού κέντρου κ. Σακκάς. (Φωτο από αρχείο Γιάννη Νάκα)
Στην παλιά Άρτα (μια πόλη που στις αρχές του 20ου αι. αριθμούσε 5000 κατοίκους) τα καφενεία ήταν αρκετά και λειτουργούσαν και σαν κέντρα διασκέδασης, είτε με γραμμόφωνο, είτε με κομπανίες οργανοπαικτών. Αμέσως μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1881, αφού κατασκευάστηκε ο νέος δρόμος, στην αριστερή και τη δεξιά του πλευρά δημιουργήθηκαν μερικά οικόπεδα που οι Αρτηνοί σιγά σιγά τα νοίκιασαν και έφτιαξαν εξοχικά καφενεδάκια “τα βελούχια”. “Βελούχι” θα πει παράπηγμα δίπλα σε πηγή ή σε ποτάμι….Τα βελούχια βρίσκονταν στην είσοδο της πόλης που τότε ήταν ακόμη εξοχή και τα πιο ονομαστά ήταν του Ντόρου, του Παπακαζάνα, του Χατζάρα, του Παπαγιαννάκη, του Στάθη Δωρόθεου ή Γιάννη και για το κάθε ένα απ’ αυτά έχουμε γράψει και παλιότερα…
‘Όταν έγινε η χάραξη του νέου δρόμου, από τα παλιά βελούχια δεν έμεινε τίποτα….. Τότε, τη δεκαετία του ’30 περίπου, δίπλα στο άγαλμα του ποιητή Κ. Κρυστάλλη, πάνω στο ύψωμα και πίσω από το εκκλησάκι των Αγίων Θεοδώρων στεγάστηκε το θερινό εξοχικό κέντρο – καφενείο “Κρυστάλλης”. Ο “Κρυστάλλης ” αποτελούσε σημείο συνάντησης και διασκέδασης όλων των παλιών Αρτινών. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 (?), το παλιό κτίριο γκρεμίστηκε και τη θέση του πήρε ένα τουριστικό περίπτερο με υπέροχη θέα στο ποτάμι και τα απέναντι βουνά, που κι αυτό με τη σειρά του κατεδαφίστηκε με τη ρυμοτόμηση της οδού Τζουμέρκων που περνά σήμερα από το σημείο αυτό….
Μπορείτε να δείτε δυο ακόμη φωτογραφίες στο λινκ https://doxesdespotatou.com/stoy-krystalli/
και στο λινκ https://doxesdespotatou.com/to-veloychi-krystallis/
Στη φωτογραφία, Η πρόσοψη του εξοχικού κέντρου “Κρυστάλλης” (Πηγή : Λεύκωμα ΠΡΟΤΑΣΗ, Άρτα, 1999)
Το Εργατουπαλληλικό Κέντρο Άρτης στις αρχές της δεκαετίας του ’60, μ’αλλον στην οδό Βενιζέλου στην Πλατεία Κιλκίς (?). Από κάποιον εορτασμό της Εργατικής Πρωτομαγιάς (Από το Φωτογραφικό Αρχείο του Εργατικού Κέντρου Άρτης όπως δημοσιεύτηκε στο Λεύκωμα ΠΡΟΤΑΣΗ, Άρτα, 1999)
“Η Εργατική Πρωτομαγιά γιορτάστηκε για πρώτη φορά στην Άρτα το 1932. Η εκδήλωση έγινε σε καθεστώς παρανομίας κάτω από τη μύτη της Χωροφυλακής, στους Κεραμάτες, έναν οικισμό έξω από την πόλη, σ’ ένα χωράφι. Οι εργάτες έφτασαν στο χώρο της εκδήλωσης σε μικρές ομάδες και συγκεντρώθηκαν περίπου διακόσια άτομα………
Μετά την ίδρυση του Εργατικού Κέντρου»…….το κυριότερο τώρα ήταν να φτιάξουμε σωματεία. Άλλωστε δεν νοείται Εργατικό Κέντρο με 5 – 7 σωματεία μονάχα. Πρώτο καινούργιο σωματείο γίνεται των Οπωροσυλλεκτών, δεύτερο σωματείο των εργατών γης, τρίτο το σωματείο των εργατών της Μπουτ και ακολουθούν τα σωματεία των επισιτιστών και υπαλλήλων κουρέων. Κι όλα αυτά έγιναν σε διάστημα τριών έως τεσσάρων μηνών. Η δουλειά όμως ήταν και δύσκολη και τρομερά επικίνδυνη. Φτύσαμε αίμα για να γίνουν τα καινούργια σωματεία και να γεμίζει τα βράδια το Εργατικό Κέντρο. Από κείνη ακριβώς την περίοδο αρχίζει η νέα ιστορία του Εργατικού Κέντρου της Άρτας………
Το μεροκάματο εκείνη την εποχή, 1945-1946, ήταν μονάχα 10 δραχμές! Έπρεπε κάτι να κάνουμε. Οργανώνουμε μια απεργία στους οπωροσυλλέκτες, που ήταν το πιο μαζικό σωματείο. Σε γενική συνέλευση, παίρνεται η απόφαση την οποία, σύμφωνα με την Ελληνική Νομοθεσία τότε, κοινοποιούμε στη Νομαρχία. Ο διοικητής της Χωροφυλακής με κάλεσε στο γραφείο του με έβρισε σκαιότατα και με απείλησε με το πιστόλι του, ενώ ο υποδιοικητής σε ιδιαίτερη συνομιλία μου ‘σφιξε το χέρι και μου ‘δωσε συγχαρητήρια, γιατί όπως είπε, με τους αγώνες των εργατών, βελτιώνονται και οι δικές τους απολαβές.
Η απεργία πέτυχε. Ούτε ένας εργάτης δεν δούλεψε εκείνη την μέρα. Οι οργανωμένοι εργάτες ήταν περίπου 80! Στην απεργία πήραν μέρος πάνω από 500 εργάτες. Έτσι το μεροκάματο έφτασε στις… 12 δραχμές κι όχι μονάχα στους πορτοκαλοεργάτες, αλλά σ’ όλους τους εργαζόμενους, όλων των σωματείων, οι οποίοι διεκδίκησαν κι αυτοί με μαχητικές απεργίες την αύξηση του μεροκάματου.
Αυτή την περίοδο, οργανώνουμε δύο διαδηλώσεις διαμαρτυρίας, μια στη Νομαρχία και μια στον «Κρυστάλη» εναντίον της τρομοκρατίας. Ιδιαίτερα αυτή στου «Κρυστάλη» έγινε κατά την άφιξη ενός υπουργού της τότε κυβέρνησης και παρά το ξυλοφόρτωμα από τα κρατικά όργανα και τους παρακρατικούς, πέτυχε και είχαμε και κάποια θετικά αποτελέσματα.
Το Μάη του 1946, για πρώτη φορά, αποφασίζουμε να γιορτάσουμε την Εργατική Πρωτομαγιά. Το ανακοινώνουμε δημόσια… Η χωροφυλακή και οι παρακρατικοί κινητοποιούνται… Ξεσπάει άγρια τρομοκρατία… Η συγκέντρωση γίνεται στο γήπεδο. Όλα τα πόστα είναι πιασμένα από τους χωροφύλακες και τους… μαγκουροφόρους! Ο κόσμος, οι εργάτες, δεν μπορούν να περάσουν… χρειάζεται παλικαριά περίσσια. Παρ’ όλα αυτά, αρκετοί σπάνε τον κλοιό, αψηφώντας την τρομοκρατία και συγκεντρώνονται στο γήπεδο. Ομιλητής ήταν ο Μήτσος Μπάφας. Έτσι γιορτάστηκε απ’ τους εργάτες η πρώτη, μετά την απελευθέρωση, Εργατική Πρωτομαγιά……” (Από την αφήγηση του Λεωνίδα Νάκου, όπως καταγράφεται στο βιβλίο του Βασίλη Θ. Σφαλτού: «Μνήμες αγώνων, η εθνική αντίσταση και τα ταραγμένα χρόνια της αριστεράς στην Άρτα», από τις εκδόσεις Συμεών, Άρτα 1997)
Μέχρι τον Απρίλη του 1946, στη δύναμη του Εργατικού Κέντρου Άρτας υπάγονταν τα εξής 9 σωματεία. (Αυτή την περίοδο υπάρχει στην Άρτα και ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΦΟΡΤΟΕΚΦΟΡΤΩΤΩΝ το οποίο όμως δεν ανήκει στη δύναμη του Εργατικού Κέντρου).Ο Λεωνίδας Νάκος παραθέτει τα ονόματα των διοικήσεών τους:
Άρτα, Δεκαετία 1950. Εργάτες στην είσοδο των Γραφείων του Εργατουπαλληλικού Κέντρου Άρτης, όταν αυτό στεγάζονταν στην οδό Τζαβέλλα, στο εβραικό σπίτι όπου σήμερα βρίσκεται το κτηνιατρείο του κ. Τρομπούκη. (Πηγή : Λεύκωμα ΠΡΟΤΑΣΗ, Άρτα, 1999)
“….Το Εργατικό Κέντρο της Άρτας ιδρύθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση. Όταν ο ΕΛΑΣ κατέλαβε την Άρτα, με πρωτοβουλία των εργατικών στελεχών του Κ.Κ.Ε., τα τρία πρώτα εργατικά σωματεία, των οικοδόμων, των κλαδευτών και των τσαγκαράδων, έκαμαν το ιδρυτικό καταστατικό του Εργατικού Κέντρου της Άρτας που εγκρίθηκε από το Πρωτοδεκείο. Στη προσωρινή διοίκηση ήταν ο Κώστας Πανούτσος σαν πρόεδρος, ο Μήτσος Σταύρου (Κράους) και ο Κώστας Χειμαριώτης σαν μέλη. Το Μάη του 1945, παίρνω εντολή από το κόμμα να αναλάβω το Εργατικό Κέντρο….. Βέβαια ούτε εγώ είχα καμιά μεγάλη πείρα, αλλά το κόμμα με επέλεξε και για το λόγο ότι η ταυτότητά μου έγραφε «Επάγγελμα : εργάτης», ενώ τα περισσότερα στελέχη κόμματος παρουσιάζονταν σαν διανοούμενοι……
Διορίζομαι λοιπόν γραμματέας του Εργατικού Κέντρου και άρχισα να κινούμαι ελεύθερα και νόμιμα, νοικιάζουμε κι ένα μαγαζί στην αγορά, του Λ. Σούκη, δίπλα από την κλινική του Αλεξίου, βάζουμε μέσα ένα τραπέζι , τρεις καρέκλες, ένα πάγκο ….κι είναι έτοιμο το εργατικό κέντρο. Δε μένει παρά η ταμπέλα. Με …καλλιγραφικά γράμματακαρφώνουμε στην είσοδο μια ταμπέλα που γράφει ¨ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΤΑΣ»…..” (Από την αφήγηση του Λεωνίδα Νάκου, όπως καταγράφεται στο βιβλίο του Βασίλη Θ. Σφαλτού: «Μνήμες αγώνων, η εθνική αντίσταση και τα ταραγμένα χρόνια της αριστεράς στην Άρτα», από τις εκδόσεις Συμεών, Άρτα 1997)
Στη φωτογραφία οι πρώτες διοικήσεις του Εργατικού Κέντρου Άρτης.(Πηγή : http://e-oikodomos.blogspot.com/)
Η κόγχη του τζακιού, με το μπουχαρί και τις παραθύρες που απέμεινε από το παλιό σπίτι δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Κωσταντίνου, στο δρομάκι που περιβάλλει το αρχαίο θεατράκι της Αμβρακίας…. Ποιός να ξέρει πόσες ιστορίες και πόσα παραμύθια είχε ακούσει στις μέρες του!
“……. Αφού ο Λόρδος Μπάιρον επισκέφτηκε τα ερείπια της αρχαίας Νικόπολης (1 Οκτωβρίου, 1809) μπήκε σε μια βάρκα κι’ άρχισε να πλέει τον Αμβρακικό. Ύστερα από δυόμιση ώρες έφτασε στη Σαλαώρα. Να πώς περιγράφει τις εντυπώσεις του στο ποίημά του Childe Harold’s Pilgrimage :
Να ο κόλπος ο Αμβρακικός, που έναν καιρόν εχάθη
για μια γυναίκα όμορφη κι’ άβλαβη, τόσος κόσμος.
Μες τα νερά του, που ελαφρά τώρ’ αυλακώνει η αύρα,
Ασιανοί αυτοκράτορες και στρατηγοί της Ρώμης
τη ναυτική τους δύναμη την είχαν οδηγήσει. . . (μετάφραση Δ. Σάρρου)
Στη Σαλαώρα κοιμήθηκε σ’ ένα παράπηγμα δίπλα στο Τελωνείο. Εκεί ο αρχηγός της φρουράς αρβανίτης Ελμάζ θέλησε ν’ αλλάξει το παλιοντούφεκό του με την καινούργια εγγλέζικη καραμπίνα του Μπάιρον. Απ’ τη Σαλαώρα ο Μπάιρον καβάλα σ’ άλογο ξεκινάει για την Άρτα όπου βρήκε καλή υποδοχή απ’ τους κατοίκους της (2 Οκτωβρίου 1809). Έδώ τον φιλοξένησε ένας Έλληνας τελωνειακός υπάλληλος. Στην Άρτα έμεινε όλη την άλλη μέρα γυρίζοντάς την και την επόμενη, στις 4 Οκτωβρίου, φεύγει, μαζί με τον Hobhouse πάντοτε, για τα Γιάννινα με συνοδεία τούρκους σουβαρήδες (έφιππους χωροφύλακες) γι’ ασφάλεια απ’ τούς ληστές. Το καραβάνι ξεκίνησε με βροχερό καιρό και περνώντας το γιοφύρι άρχισε να παίρνει το δρόμο προς τα Γιάννινα, όπου έφτασε ύστερα από δυο μέρες…… (Πηγή : Άρθρο του Κ. Βάγια στο Περιοδικό ΣΚΟΥΦΑΣ, τχ, 6, Άρτα, 1956)
Στη φωτογραφία η στροφή XLV, που αναφέρεται στον Αμβρακικό, από το δεύτερο μέρος του ποιήματος «Το Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ», ένα μεγάλο αφηγηματικό ποίημα σε τέσσερα μέρη γραμμένο από τον Λόρδο Μπάιρον. Το ποίημα εκδόθηκε μεταξύ 1812 και 1818. (Πηγή : https://www.gutenberg.org/)
“Πολύ καιρό είχε να ιδεί η πόλη μας καλλιτεχνικό θίασο της περιοπής του θιάσου Καρούσου. Ο κ. Καρούσος σε μια σειρά δέκα πέντε περίπου απογευματινών και βραδυνών παραστάσεων μας χάρισε λίγες αισθητικές βραδυές που τόσο σπανίζουν και λείπουν από την πόλη μας. Τα έργα που ανέβασε παρμένα από το παγκόσμιο ρεπερτόριο και από το σύγχρονο (Έμπορος της Βενετίας, Οθέλλος, Θαμπά τζάμια, Ατμόπλοιον Τρόαν, Τνάνβερς, Απαγωγή της Σμαράγδας κλπ.) σημείωσαν εξαιρετική επιτυχία. Απόδειξη η κοσμοσυρροή που παρατηρείτο σε κάθε μια απ’ αυτές…..” (Πηγή : Περιοδικό ΣΚΟΥΦΑΣ, τχ. 4 1956)
Στη φωτογραφία “Το εξώφυλλο του ζωγράφου Γιάννη Τσαρούχη, από το Πρόγραμμα του θεατρικού έργου Η Απαγωγή της Σμαράγδως του συγγραφέα Μιχάλη Κουνελάκη, σε σκηνοθεσία των Καρούσο – Τζαβαλά. (Πηγή : http://eliaserver.elia.org.gr/)
Οικογένεια Αθανασιάδη (Βαρτμάνογλου) με καταγωγή από Σπάρτη Πισιδίας, Μικράς Ασίας. Αριστερά ο Φίλιππος Βαρτμάνογλου, γκολτζής, αρχηγός του ΑΡΑΧΘΟΥ ( γνωστή ήταν Η ΑΛΑΝΑ του ΦΙΛΙΠΠΑ, στο ΠΙΚΠΑ από το 1931 – 1937, όπου ο Φίλιππος μάθαινε τα παιδόπουλα μπάλα), η σύζυγός του Λελούδα Μωραΐτη και ο γιός τους. (Φωτο & Παρουσίαση Κ. Μπανιάς)
