Ελάχιστοι από τους νεώτερους γνωρίζουν ότι ο οπλαρχηγός του ΕΔΕΣ Κ. Βόιδαρος ξεκίνησε την αντιστασιακή του δράση από το ΕΑΜ και στις αρχές του 1943 μεταπήδησε στον ΕΔΕΣ. Παραθέτουμε δυο σχετικές μαρτυρίες του Αλέκου Κουτσούκαλη από το ΕΑΜ και του Στέφανου Παππά από τον ΕΔΕΣ :
«…..Συμφωνήσαμε ο Ρήγας και η Ιουλία να φύγουν για τα Ζυγοχώρια, περιοχή του Κώστα Βόιδαρου, όπου είχαν κιόλας συγκεντρωθεί οι αξιωματικοί Γ. Μαλτέζος, Γιάννης Σταμούλης και Μενέλαος Σερβετάς, ο Βάγιας Χαριλόης, ο Βαγγέλης Μανιώτης, ο Κώστας Μπαλαδήμας και ο ίδιος ο Βόιδαρος με τους τρεις γιούς του. Έντονες προστριβές και διαφωνίες, φιλοδοξίες και εγωισμοί, αλλά και καχυποψία, είχαν σαν αποτέλεσμα ο Βόιδαρος να πέσει στην αγκαλιά του Ζέρβα…..» (Κουτσούκαλης, σελ. 200)
«…..Στο Ζυγό ειργάσθησαν για την οργάνωση με αφοσίωση οι αδελφοί Γαλάζιου και πολύ αργότερον ο αείμνηστος οπλαρχηγός Κ. Βόιδαρος, που είχε στην αρχή εμπλακή στους πλοκάμους του Ε.Α.Μ.» (Παππάς, σελ. 22) και «…Ο δε οπλαρχηγός Κων. Βόιδαρος προσεχώρησε και αυτός στις Εθνικές ομάδες του Ζέρβα κατά τας αρχάς του 1943, ενισχυθείς στην αρχή από άνδρας του οπλαρχηγού Σπ. Καραμπίνα μέχρι πλήρους οργανώσεως του τμήματός του». (Παππάς, σελ. 37) [Πηγές : 1. Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΑΡΤΑΣ 1940 – 1945, Α. Κουτσούκαλης, Αθήνα, 1983 2. Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΕΟΕΑ – ΕΔΕΣ 1941 – 1944 ΝΟΜΟΥ ΑΡΤΗΣ, Σ. Παππάς, 1970]
Στη φωτογραφία ο οπλαρχηγός Κ. Βόιδαρος (Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του Γεωργίου Σιούλα)
“Στις 18 Μαρτίου 1943, ένα τμήμα του Αρχηγείου Τζουμέρκων με τους Φάνη Τσάκα, Βασίλη Κουζέλη, Γιάννη Παπανικολάου και Κων/νο Φλώρο, δύναμης 35 περίπου ανδρών, έφτασε στην περιοχή των Πέντε Πηγαδιών, με σκοπό να συναντηθεί με τον οπλαρχηγό του ΕΔΕΣ Αλέκο Παπαδόπουλο, για συννενόηση κοινής δράσης κατά του εχθρού. Το βράδυ το τμήμα αυτό κοιμήθηκε στο χωριό Μπουράτσα, χωρίς να λάβει αυστηρά μέτρα ασφάλειας. Ο Παπαδόπουλος, δίχως καμιά αφορμή, πήγε τη νύχτα και αφόπλισε όλους τους άντρες. Κράτησε τον οπλισμό και τα στελέχη του τμήματος Φάνη και Νίκο Τσάκα και Βασίλη Κουζέλη και έδιωξε για τα χωριά τους τους υπόλοιπους άοπλους*.
Η Ν.Ε. του ΕΑΜ αντέδρασε αμέσως για να διορθώσει την κατάσταση. Έτσι έστειλε στην Πλατανούσα τον ταγματάρχη Σωμάκο να ζητήσει από τον Παπαδόπουλο να ελευθερώσει τους αιχμαλώτους και να επιστρέψει τον οπλισμό του τμήματος. Ο Παπαδόπουλος αρνήθηκε. Αμέσως η Ν.Ε. του ΕΑΜ κινητοποίησε τις μαχητικές ομάδες των χωριών των Α. Τζουμέρκων (Χώσεψη – Βουργαρέλι – Λειψώ – Νησίστα – Θεοδώριανα – Τετράκωμο) δύναμης περίπου 65 αντρών και στις 19 Μαρτίου 1943 έπιασαν θέσεις στην περιοχή της Χώσεψης (τοποθεσία Καλτσώνα), με επικεφαλής τον μόνιμο ανθυπολοχαγό Δημήτριο Κολοβό, τον ενωμοτάρχη Βελισσάριο Πουρναρά και τον Γεώργιο Αναγνωστάκη.
Το τμήμα του Παπαδόπουλου, καθώς πήγαινε στο Βουργαρέλι για να παραδώσει τους αιχμαλώτους στον αρχηγό Ζέρβα, βρέθηκε περικυκλωμένο από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ. Μετά την άρνηση του Παπαδόπουλου να αφήσει ελεύθερους τους αιχμαλώτους, στις 8 το βράδυ στις 19 – 3 – 1943 δέχτηκε δραστικά πυρά και διαλύθηκε και οι αιχμάλωτοι απαελευθερώθηκαν. Σ’ αυτή τη συμπλοκή σκοτώθηκε ο λοχίας του ΕΛΑΣ, Δημήτριος Φλούδας. Ο Παπαδόπουλος γύρισε ξανά στην περιοχή του Ξηροβουνίου”. (Πηγή : ΤΑ ΤΖΟΥΜΕΡΚΟΧΩΡΙΑ, Στέφανος Φίλος, Αθήνα, 2000)
*Σύμφωνα με τον Α. Κουτσούκαλη η αιτία για το συγκεκριμένο γεγονός ήταν η καχυποψία προς τους αντάρτες του ΕΛΑΣ μετά τον αφοπλισμό στις αρχές Μαρτίου του τμήματος του ταγματάρχη Κωστόπουλου στο Βουνέσι της Θεσσαλίας από τμήματα του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τους Θωμά Πάλλα (Κόζιακα) και Νικηταρά, που θεωρήθηκε απειλητική προειδοποίηση προς τον Ζέρβα. Γράφει ο Κουτσούκαλης : “….Οι μέθοδες που εφαρμόζονται από τον Κόζιακα και τον Νικηταρά δεν είναι αξιοζήλευτες, είναι παραδείγματα προς αποφυγή. “Ήταν λαική επανάσταση – μου είχε πει ο Κόζιακας σε ανύποπτο χρόνο – και έπρεπε να ενεργήσουμε έτσι ” ενώ ο Άρης παραδέχτηκε όυι οι μέθοδες που μεταχειρίστηκαν οι επικεφαλής του τμήματος του ΕΛΑΣ που έκανε τον αφοπλισμό του Κωστόπουλου ήταν πολύ σκληρές.. [….]. Ο Ζέρβας έμαθε για τον αφοπλισμό της ομάδας του Κωστόπουλου στα Τζουμέρκα όπου είχε πάει για να συγκροτήσει στην περιοχή αυτή επιτροπές εθνικού αγώνα και ένοπλες ομάδες όπως στα Ραδοβύζια. Η είδηση αυτή συγκλόνισε κυριολεκτικά τον Ζέρβα και τον Άγγλο Κρις που ήταν μαζί του. Αμέσως στέλνει από τις Σκιαδάδες στις 6 του Μάρτη επείγουσα διαταγή στο Στ. Χούτα, που του έγραφε ότι το ΕΑΜ κήρυξε τον πόλεμο ενάντια στις εθνικές οργανώσεις. Ομάδες του ΕΑΜ αφόπλισαν ομάδα Κωστόπουλου και Σαράφη, οι ηγέτες κρατούνται και είναι άγνωστη η τύχη τους. Ο πόλεμος ΕΑΜ εναντίον Ελλήνων αγωνιστών είναι πλέον γεγονός. Συγκεντρώστε δυνάμεις σας και ειδοποιείστε προς όλες τις κατευθύνσεις τους πάντες να αγρυπνούν…..”. Σύμφωνα με τον Κουτσούκαλη ο αφοπλισμός της ομάδας Τάκα από τον Α. Παπαδόπουλο “…. ήταν μια πρώτη προσπάθεια αντεκδίκησης που εφαρμόστηκε ακριβώς με τον ίδιο τρόπο και την ίδια μέθοδο… Απ’ αυτή την περίοδο αρχίζει η όξυνση των αντιθέσεων ανάμεσα στις δυο αντιστασιακές οργανώσεις. Ο ΕΔΕΣ σκληραίνει την τακτική του και αρχίζει ουσιαστικά ένα διμέτωπο αγώνα, καλυμμένο ενάντια στους βασιλόφρωνες αξιωματικούς μέσα στις γραμμές του και ανοιχτό ενάντια στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Στη διαταγή του τόνιζε ότι “….πρέπει να αποφευχθεί από μέρους μας οπωσδήποτε αιματοχυσία. Να μην αρχίσουμε εμείς χειρών αδίκων”. (Πηγή : Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΑΡΤΑΣ 1940 – 1945, Α. Κουτσούκαλης, Αθήνα, 1983)
Στη φωτογραφία “Τα αδέλφια Δήμος, Γιάννης και Κώστας Φλούδας από τη Χώσεψη. Ο Δήμος Φλούδας είναι ο πρώτος νεκρός του 3/40 Συντάγματος του ΕΛΑΣ και ίσως ο πρώτος σε όλη την Ελλάδα, που σκοτώθηκε στα Τζουμέρκα στην εμφύλια σύγκρουση με τον ΕΔΕΣ. Στις θεσσαλικές αντάρτικες ομάδες του ΕΛΑΣ, τραγουδούσαν το παρακάτω τραγούδι :
Εσύ διαβάτη που περνάς, να πας για τα Τζουμέρκα
Στη Χώσεψη να μη διαβείς, στη δόλια την Πουλιάνα…
Θα σου ραγίσει την καρδιά, αυτό το μοιρολόι
Που λέν οι Πουλιανιώτισσες, στο Φλούδα τον λεβέντη…..
Ο Γιάννης Φλούδας έπεσε στα Τζουμέρκα το 1944 και ο Κώστας Φλούδας, σκοτώθηκε κι αυτός στα Τζουμέρκα το 1944, σε σύγκρουση με τον ΕΔΕΣ, κλείνοντας την αιμάτινη σπονδή των Φλουδαίων στον αγώνα….”. (Φωτο & κείμενο από το βιβλίο του Βασίλη Σφαλτού, «ΜΝΗΜΕΣ ΑΓΩΝΩΝ», Άρτα, 1977)
ΤΗΝ 4,30΄ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΠΑ-ΣΠΥΡΟΝ ΖΑΦΕΙΡΗΝ ΕΚ ΠΗΓΩΝ ΑΝΑΦΕΡΩΝ ΚΑΙ ΑΥΤΟΣ ΤΟΝ ΑΦΟΠΛΙΣΜΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΣΥΛΛΗΨΙΝ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΣΑΡΑΦΗ, ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΝΘΥΠΟΣΜΗΝΑΓΟΥ ΚΟΝΤΟΡΙΖΟΥ (ΓΚΕΚΑ). ΑΜΕΣΩΣ ΔΙΔΟΝΤΑΙ ΣΧΕΤΙΚΑΙ ΟΔΗΓΙΑΙ ΠΡΟΣ ΤΑΣ ΟΜΑΔΑΣ ΒΟΥΛΓΑΡΕΛΙΟΥ ΕΙΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΝ ΚΙΝΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΕΑΜ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ, ΚΑΙ ΕΚΔΙΔΟΝΤΑΙ ΔΙΑΤΑΓΑΙ ΠΟΣ ΤΑΣ ΟΜΑΔΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ. ΤΗΝ 13,15΄ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΑΠΟ ΣΚΙΑΔΑΔΕΣ ΔΙΑ ΚΑΣΤΑΝΙΑΝ, ΑΛΛΑ ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΜΑΚΡΥΝΗΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΠΑΡΑΜΕΙΝΑΜΕΝ ΕΙΣ ΝΕΥΡΟΠΟΛΙΝ ΤΕΤΡΑΚΩΜΟΥ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΜΑΣ ΥΠΕΔΕΧΘΗΣΑΝ ΘΑΥΜΑΣΙΑ. ΟΙ ΠΛΕΙΣΤΟΙ ΕΙΝΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΤΑΙ. ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΣΠΑΗ Λ. ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΑΜΕΝ ΕΙΣ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟΝ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΕΛΑΒΟΜΕΝ ΟΛΑ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΗΣ ΔΟΛΟΦΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΣΕΩΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΡΟΔΟΤΩΝ, ΤΟΥ Ε.Α.Μ. ΤΟ ΟΠΟΙΟΝ ΕΚΥΡΗΞΕ ΠΛΕΟΝ ΦΑΝΕΡΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΜΑΣ._
7-3-43
ΣΤΑΣ 9 πμ. ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΔΙΑ ΚΑΣΤΑΝΙΑΝ ΟΠΟΥ ΦΘΑΝΟΜΕΝ ΤΗΝ 11,30΄ ΩΡΑΝ ΕΓΕΥΜΑΤΙΣΑΜΕΝ ΕΙΣ ΟΙΚΙΑΝ ΚΩΝ.ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΙΑΤΡΟΥ. ΜΑΣ ΠΕΡΙΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΘΑΥΜΑΣΙΑ. ΒΙΑΙΑ ΣΤΕΨΙΣ ΤΟΥ ΔΙΑΦΘΟΡΕΑ ΔΙΔΟΣ ΓΥΦΤΟΚΩΣΤΑ, ΚΟΣΜΑ ΒΑΖΟΥΡΑ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΩΣ ΑΝΩ. ΤΗΝ 15,30΄ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΔΙΑ ΣΙΚΛΙΣΤΑΝ ΥΠΟ ΡΑΓΔΑΙΑΝ ΒΡΟΧΗΝ ΚΑΙ ΧΙΟΝΙΑ ΟΠΟΥ ΦΘΑΝΟΜΕΝ ΤΗΝ 16ην ΩΡΑΝ. Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΩΜΙΛΗΣΕ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΘΕΝΤΑΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ. ΗΤΟ ΚΑΙ Ο ΤΑΓ/ΧΗΣ ΠΕΖ. ΜΑΤΖΟΥΚΗΣ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΕΚΕΙΘΕΝ. ΤΗΝ 16,30΄ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΔΙΑ ΜΗΛΙΑΝΑ ΟΠΟΥ ΦΘΑΝΟΜΕΝ ΤΗΝ 18ην ΩΡΑΝ ΚΑΙ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΟΜΕΝ ΕΙΣ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ Λ/ΓΟΥ ΠΑΛΑΙΟΔΗΜΟΥ ΧΡΗΣ. ΤΗΝ ΝΥΚΤΑ ΑΚΟΥΟΝΤΑΙ ΟΜΑΔΙΚΟΙ ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΙ. ΑΝΗΣΥΧΙΑ. ΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΜΕΤΡΑ , ΠΛΗΝ ΟΜΩΣ ΔΕΝ ΣΥΝΕΒΑΙΝΕ ΤΙΠΟΤΑ ΑΛΛΑ ΛΟΓΩ ΕΘΙΜΟΤΥΠΙΑΣ ΤΩΝ ΑΠΟΚΡΕΩ ΕΠΥΡΟΒΟΛΟΥΝ ΟΙ ΑΝΤΑΡΤΑΙ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ._
8-3-43
ΤΗΝ 11ην ΩΡΑΝ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΔΙ ΑΥΛΑΚΙ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΜΕΣΟΠΥΡΓΟΥ ΟΠΟΥ ΦΘΑΝΟΜΕΝ ΤΗΝ 13ην ΩΡΑΝ. ΕΓΕΥΜΑΤΙΣΑΜΕΝ ΕΙΣ ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ ΚΟΣΜΑ. ΤΗΝ 15ην ΩΡΑΝ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΔΙ ΑΥΛΑΚΙ ΟΠΟΥ ΦΘΑΝΟΜΕΝ ΤΗΝ 18,30΄ ΩΡΑΝ. ΜΑΚΡΑ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΑΡΧΗΓΟΥ ΜΕΤΑ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ, ΣΧΕΣΙΝ ΕΧΟΥΣΑΝ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΕΙΣΑΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΘΕΣΙΝ ΤΟΥ ΕΑΜ. ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΟΜΕΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΟΙΚΙΑΝ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΜΟΣΧΟΥ ΑΙ ΟΠΟΙΑΙ ΜΑΣ ΥΠΕΔΕΧΘΗΣΑΝ ΘΑΥΜΑΣΙΑ._
9-3-43
ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΟΝ ΤΟ ΠΡΩΙ ΕΠΗΚΟΛΟΥΘΗΣΕ ΜΑΚΡΑ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΣΥΝ/ΧΟΥ EDDIE. Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΟΛΙΓΟΝ ΑΔΙΑΘΕΤΟΣ. ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΟΧΙ ΤΟΣΟΝ ΒΑΣΙΜΟΣ ΦΕΡΕΙ ΤΟΥΣ ΙΤΑΛΟΥΣ ΑΝΕΡΧΟΜΕΝΟΥΣ ΠΡΟΣ ΦΛΩΡΙΑΔΑ._
10-3-43
ΤΟ ΠΡΩΙ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΠΟ ΠΑΤΙΟΠΟΥΛΟΝ ΜΕ ΑΝΑΦΟΡΑΝ ΟΤΙ ΟΙ ΙΤΑΛΟΙ ΑΝΕΒΑΙΝΟΥΝ ΕΙΣ ΦΛΩΡΙΑΔΑ ΚΑΙ ΟΤΙ ΕΚΤΥΠΗΘΗΣΑΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΟΜΑΔΕΣ ΦΛΩΡΙΑΔΟΣ – ΚΛΕΙΔΙΟΥ. ΔΙΕΤΑΧΘΗ Η ΟΜΑΣ ΠΑΠΑ-ΣΠΥΡΟΥ ΖΑΦΕΙΡΗ ΙΝΑ ΜΕΤΑΚΙΝΗΘΗ ΠΡΟΣ ΦΛΩΡΙΑΔΑ ΚΑΙ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙ ΤΑΣ ΜΑΧΟΜΕΝΑΣ ΟΜΑΔΑΣ. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΑΠΟ ΜΕΣΟΠΥΡΓΟΝ ΟΤΙ Ο ΤΑΓ/ΧΗΣ ΒΛΑΧΟΣ Γ. ΜΕΤΑ 80 ΑΞ/ΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΔΡΩΝ ΕΡΧΕΤΑΙ ΕΚ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΔΙΑΦΥΓΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΑΜΙΤΑΣ ΠΡΟΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΙΝ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ 17,30΄ ΦΘΑΝΕΙ ΕΙΣ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ. ΕΞΕΥΡΕΣΙΣ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΩΝ. ΣΤΕΡΟΥΜΕΘΑ ΤΡΟΦΩΝ ΚΑΙ ΑΛΑΤΟΣ. ΣΥΝΑΝΤΗΣΙΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΧΗΓΟΝ ΝΕΩΤΕΡΑ ΑΝΑΦΟΡΑ ΦΕΡΕΙ ΤΟΥΣ ΙΤΑΛΟΥΣ ΕΙΣΕΛΘΟΝΤΑΣ ΚΑΤΟΠΙΝ ΠΕΙΣΜΑΤΩΔΟΥΣ ΑΓΩΝΟΣ ΕΙΣ ΠΑΤΙΟΠΟΥΛΟΝ. ΑΦΙΞΙΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΕΞ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛ. ΤΡΥΠΙΑ._
Στη φωτογραφία “‘Ετοιμοι για πορεία εκ νέου” (Από το αρχείο του Tom Barnes – Φωτο 14 – Συλλογή του κ. Μίμη Χριστοφιλάκη))
“Άρμεγμα γιδιών”. Ο “γκρεμοπερπατάρης” Γιάννης Σκέντος από τους Μελισσουργούς το καλοκαίρι του 1980, στη στρούγκα του, που είναι σκαλωμένη σ’ ένα πάτημα της Ρουίστας, αντικριστά από το χωριό του” Η φωτογραφία είναι του Βασίλη Γκανιάτσα, όπως δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του Νίκου Καρατζένη “ΟΙ ΝΟΜΑΔΕΣ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΟΙ ΤΩΝ ΤΖΟΥΜΕΡΚΩΝ, Άρτα, 1991”.
Ο Γιάννης διατηρούσε κοπάδι από 500 γίδια, ένα θεριό του βουνού, όμως στάθηκε άτυχος. Το βουνό, που υπεραγαπούσε, τον κράτησε κοντά του για πάντα το 1995.
“……Οκτώ ήταν τα μαντριά, οι μεγάλες στάνες των Μελισσουργών, στις οποίες συνεχίζουν να ξεκαλοκαιριάζουν τα κοπάδια των κτηνοτρόφων. Οι Μούρες που “‘έτρωγαν” 1100 γιδοπρόβατα, το Σέλλωμα 2000, το Βροτόπι 1400, το Κελάρι 1200, ο Καμψιαράς 900, το Φτερσακούλι 2000, η Νεράιδα 1400 και το Καταφύκι ή Καταθήκη 1500.
Στα μαντριά αυτά οι Μελισσουργιώτες “έριχναν” μόνο τα γαλάρια και τα γίδια, ενώ για τα στερφοκόπαδα το κάθε “μαντρί” είχε καθορισμέν τόπο σε άλλο σημείο της κοινοτικής έκτασης. Έτσι οι Μούρες είχαν για στερφοτόπι το Μούρζο, το Σέλλωμα είχε τα «Λιθάρια τα μεγάλα», το Βροτόπι είχε το Ρουπούσιο, ο Καμψιαράς το Ξηρολίβαδο, η Νεράιδα τον Κέδρο, το Καταφύκι είχε το Λιβάδι. Τ’ αλογομούλαρα βοσκούσαν σ’ όλα τα μαντριά «κατά πως κληρωνόταν ” ο κάθε κτηνοτρόφος, έπαιρνε στο λιβάδι του και τα “χοντρικά” του. Στάνες για τυροκόμιση έβαναν οι Μελισσουργιώτες τσελιγκάδες: στου Μποχώτη, τοποθεσία κοντά στην πηγή Αγκάθι και στη βρύση «Πέζα», στο κέντρο περίπου από το οροπέδιο Μπαλντινέσι. Για τα τρία λιβάδια, που βρίσκονται πίσω από τη ράχη της Ρουίστας, το Φτερσακούλι, τη Νεράιδα και ο Καταφύκι, η στάνη έμπαινε στον Αβζιά, στο σύνορο περίπου των λιβαδιών αυτών για να κουβαλούν το γάλα στο σημείο αυτό όλοι οι κτηνοτρόφοι απ’ τα τρία μαντριά.
Το Μπαλντινέσι είναι μια απέραντη χερσιά με “σκαφίδια”, ισιώματα κι όμορφες ραχούλες κι επειδή είναι σχετικά “χαμήλωμα” σε σχέση με το μεγάλο υψόμετρο των άλλων λιβαδιών των Τζουμέρκων, καλλιεργούνταν κάποτε από τους Μελισσουργιώτες κι η σοδειά του σε κριθάρι ήταν άφθονη το καλοκαίρι τον 1886. Εκεί που τελειώνει το οροπέδιο αυτό, υπάρχουν κάποιες απ’ τις πηγές τον Αράχθου, ενώ ψηλότερα φαίνεται το Αυτί, η μοναδική διάβαση από Μελισσουργούς για Θοδώριανα.
Πολλοί ήταν οι Μελισσουργιώτες τσελιγκάδες που έφτιαξαν στάνες πρόβατα, λακνιές αλογομούλαρα κι είχαν σωρό οικογένειες, “μάζωμα” που τους ακολουθούσαν. Η τοπική παράδοση μνημονεύει τους: το Γρηγόρη Μπανιά και το γιό τον Κώστα, το Δημ. Τρομπούκη, τ’ αδέρφια Νικόλα και Βασίλη Καραβασίλη, Σαρακατσιαναίους που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, το Βαγγέλη Μπανιά, τον Αναγνώστη Κολιοπαππά, το Γιάννη Παπαχρηστάχη, τον Αντώνη Μίντζα, τα παιδιά τον Τόλη Κάτσενου, το Γιάννη Μίχο, τον Κώστα. Γ. Μποχώτη, τους Τζιμαίους, το Χρήστο Κάτσενο, το Βαγγέλη Γκούντα, τους αδερφούς Μήτσο και Κώστα Παππά, το Βασίλη Κάτσενο, το Γιάννη Κολιοπάνο, το Βασίλη Μπερσένιο, το Γιώργο Αρ. Ρίζο, το Γιώργο Μίχο, το Γιάννη Ματσούκα, το Γιάννη Τρομπούκη, το Γιώργο Βάσση, το Θόδωρο και Κώστα Φλώρο, το Γιώργο Γκούντα, το Βαγγέλη Καραβασίλη, τον Κώστα και Μάνο Κοντοχρήστο, τον Τόλη Γιώτη, το Δημήτρη Δημοκολιό, το Νάσιο Μποχώτη…
Οι Μελισ. νομάδες ξεχείμαζαν στον κάμπο της Άρτας, οι περισσότεροι στο Ξηρόμερο, άλλοι στην περιοχή Αγρινίου και ορισμένοι έφτασαν στο Τσιάμικο (Θεσπρωτία)……” (Πηγή : ΟΙ ΝΟΜΑΔΕΣ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΟΙ ΤΩΝ ΤΖΟΥΜΕΡΚΩΝ, Ν. Καρατζένης, Άρτα, 1991)
Στη φωτογραφία, από το ίδιο βιβλίο, ” Μελισσουργιώτες τζομπαναραίοι στις Μούρες το καλοκαίρι του 1985″ σε φωτογραφία του Βασίλη Γκανιάτσα. “Από αριστερά : Οι Κολιοπαναίοι, Γιάννης Χρ. Κολιοπάνος, Γιάννης Αθ. Κολιοπάνος και οι Ριζαίοι, Βασίλης και Μήτσος”.
“Όπως πληροφορούμαστε από τον Μητροπολίτη Άρτας Σεραφείμ Ξενόπουλο, εσωτερικά του Κάστρου υπήρχαν δυο ναοί, ο ένας στην ακρόπολη και ο άλλος “εντός μεταγενέστερης – οθωμανικής οικίας”, που δεν σώζονταν στην εποχή του”.
Στη φωτογραφία “Άποψη της παλαιάς εκκλησίας στο εσωτερικό του Κάστρου από φωτογραφικό αρχείο των αρχών του 20ου αι.” (Πηγή κειμένου & φωτογραφίας : “ΑΡΤΑ – ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ και η οχύρωση της αρχαίας Αμβρακίας”, Έκδοση Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού – Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας, Επιμέλεια Β. Παπαδοπούλου, Ιωάννινα, 2023).
Το Κάστρο της Άρτας σε φωτογραφία των αρχών του 20ου αιώνα όπου διακρίνονται τμήματα της αρχαίας οχύρωσης, που σήμερα δεν είναι ορατά. Η φωτογραφία είναι από το Λεύκωμα “ΑΡΤΑ – ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ και η οχύρωση της αρχαίας Αμβρακίας”, Έκδοση Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού – Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας, Επιμέλεια Β. Παπαδοπούλου, Ιωάννινα, 2023.
…και φωτογραφία του εξωφύλλου του Λευκώματος… Ευχαριστούμε την Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας γαι την προσφορά του πολύ ενδιαφέροντος αυτού βιβλίου!
“Το κείμενο και οι φωτογραφίες που ακολουθούν, αποτελούν μέρος της παρουσίασής μου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άρτας, με θέμα «Τα Λοιμοκαθαρτήρια και οι Υγειονομικοί σταθμοί στην Άρτα τον 19ο και 20ο αιώνα.”
Αναστασία Καρρά – Μαστραπά
Στην παραπάνω φωτογραφία απεικονίζεται ένα κτίριο το 1918, το οποίο κατά την διάρκεια της επιδημίας του Εξανθηματικού τύφου στην Άρτα, χρησιμοποιήθηκε σαν το Κεντρικό Απολυμαντήριο της πόλης. Η φωτογραφία προέρχεται από το βιβλίο «Ο Εξανθηματικός τύφος εν Ηπείρω» των γιατρών Albert Vaudremer και Κυριάκου Κυριαζίδου, που εκδόθηκε το 1919. Σύμφωνα με τα γραφόμενα «Στο κέντρο της Άρτας ιδρύθηκε κεντρικό απολυμαντήριο, σε ένα ευρύχωρο κτήριο κοντά στο Κάστρο. Περιλάμβανε αποφθειριατήριον (με κουρείο και λουτρό για δέκα άτομα και δωμάτιο ένδυσης των καθαρών ρούχων) και το κυρίως απολυμαντήριο».
Που να ήταν άραγε το εν λόγω κτίριο? Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά την φωτογραφία θα δούμε ότι δίπλα του ακριβώς, στα δεξιά της φωτογραφίας, ορθώνεται ο μεγαλοπρεπής όγκος του Ρολογιού της πόλης ενώ πίσω του διακρίνεται ο επιβλητικός τοίχος του Κάστρου της Άρτας. Το κτίριο λοιπόν αυτό βρισκόταν δίπλα στο Ρολόι, ένα στοιχείο που μπορεί κατά κάποιο τρόπο να μας οδηγήσει στο να βρούμε στοιχεία για την κατασκευή του και την λειτουργία του.
Η θέση του
Πρώτα – πρώτα, όσον αφορά τη θέση του, το κτίριο βρισκόταν στην κατά την οθωμανική περίοδο «Πλατεία του Ρολογιού», όπου είχε ανεγερθεί το μεγαλοπρεπές Τζαμί του Βαγιαζήτ Χαν και το Ρολόι της Πόλης. Η πλατεία, που βρίσκονταν ακριβώς έξω από το Κάστρο της Άρτας, αποτελούσε το κέντρο των Οθωμανικών συνοικιών που εκτείνονταν στη νότια και δυτική πλευρά της. Ήταν δε και το εμπορικό κέντρο της Άρτας καθώς εκεί κατέληγε και ο δρόμος της πόλης με τα οθωμανικά καταστήματα, το «Τουρκοπάζαρο», ενώ ένα μεγάλο χάνι, που εξυπηρετούσε τους εμπόρους και τους ταξιδιώτες, είχε ήδη κτιστεί εκεί από τον 17ο αιώνα, όταν ο Εβλιγιά Τσελεμπή επισκέφτηκε την Άρτα.
«…..Και υπάρχει και ένας εμπορικός δρόμος. Πέρα απ’ αυτό το δρόμο, στο κάτω μέρος του τζαμιού του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Χαν είναι χτισμένο ένα μεγάλο πανδοχείο. Μπροστά στην πόρτα αυτού του πανδοχείου υψώνεται ένας θαυμαστός πύργος : Είναι ένας επιβλητικός πύργος ρολογιού στην άλλη πλευρά του δρόμου απέναντι από το χάνι, ένας πύργος που η καμπάνα του είναι πολύ μεγάλη. Ο ήχος του ακούγεται καθαρά, μια ολόκληρη ώρα μακριά. Διαθέτει δίσκο που περιστρέφεται μια φορά σε 24 ώρες Είναι πολύ καλλιτεχνικό κι ένα τέτοιο τεχνικά κατασκευασμένο με μηχανισμό ρολόι, δεν υπάρχει σε καμιά άλλη χώρα» (Καρρά, 2024)
Η χρήση του
Επιπλέον στοιχεία για τα κτίρια στην Πλατεία του Ρολογιού αντλούμε από την περιουσία του βακουφιού του Royal Kasapbasi Mehmed Agha τον Μάρτιο του 1704 (Καρρά, 2024), σύμφωνα με το οποίο ο Μεχμέτ Αγάς του Ισκεντέρ Μπέη (Iskender Bey), κάτοικος Κωνσταντινούπολης, σημαιοφόρος της φρουράς του παλατιού, εκτός από τα καταστήματα και τα οικόπεδα που είχε δωρίσει στο τζαμί του Βαγιαζήτ Χαν, είχε κτίσει και ένα σχολείο (madrasah) όπου οι μαθητές θα διδάσκονταν το Κοράνι. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι στο τζαμί δωρίζεται «….Το οικόπεδο που βρίσκεται κοντά στο τζαμί στο οποίο κατεδαφίστηκε το κτίριο από το βακούφι του αείμνηστου Κιοσέ Μεχμέτ Πασά (Kose Mehmed Pasa) και το νέο σχολείο και το χαμάμ που χτίστηκε σ’ αυτό». Επομένως στην Πλατεία του Ρολογιού βρισκόταν ακόμη ένα θρησκευτικό σχολείο και ένα λουτρό.
Παρατηρώντας επίσης τα χαρακτηριστικά του «ευρύχωρου», όπως αναφέρεται, κτιρίου (απολυμαντηρίου) στη φωτογραφία, τα μεγάλα παράθυρα, το αέτωμα, και τα άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία, είναι σαφές ότι πρόκειται για ένα επίσημο κτίριο, που μας οδηγεί να αναλογιστούμε ότι ίσως το εν λόγω κτίριο ήταν το οθωμανικό, θρησκευτικό σχολείο στην Πλατεία του Ρολογιού, κοντά στο τζαμί Βαγιαζήτ Χαν, καθώς η αρχιτεκτονική των οθωμανικών λουτρών ήταν εντελώς διαφορετική.
Το κτίριο μέσα στο χρόνο
Προσπαθήσαμε λοιπόν να ανασυνθέσουμε την ιστορία του κτιρίου και την πορεία του μέσα στο χρόνο, με βάση φωτογραφίες που υπάρχουν και το απεικονίζουν.
Στην πρώτη φωτογραφία του 1910, το κτίριο στην Πλατεία του Ρολογιού, μόλις διακρίνεται, πίσω από τα δέντρα. Η φωτογραφία είναι από το αρχείο Μπανταλούκα, όπως δημοσιεύτηκε στο Λεύκωμα του Ε. Ιντζέμπελη, «ΑΡΤΑ, 1881 – 1941», Άρτα, 2010.
Στη δεύτερη φωτογραφία το ίδιο κτίριο το 1918, όπως δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Ο Εξανθηματικός τύφος εν Ηπείρω», Albert Vaudremer και Κυριάκος Κυριαζίδης, Αθήνα, 1919.
Στην τρίτη φωτογραφία, στις αρχές του 1930, απεικονίζεται το ίδιο κτίριο, με διαφορετική πλέον μορφή. Η στέγη έχει αλλάξει και το αέτωμα δεν υπάρχει πια, ωστόσο τα ανοίγματα της εισόδου και των παραθύρων παραμένουν ίδια, ενώ έχουν μπει υαλοστάσια. Πιθανόν, κρίνοντας από τους μαθητές που ποζάρουν για την φωτογραφία, το κτίριο να είχε χρησιμοποιηθεί ως Σχολαρχείο. Η φωτογραφία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα σχολείο ΑΡΤΗΝΗ ΕΥΘΥΝΗ, τχ. 191, το 2007.
Στην τέταρτη φωτογραφία του ερασιτέχνη φωτογράφου Γιώργου Βαφιαδάκη, το 1936, διακρίνεται η μοναδική είσοδος του Πύργου του Ρολογιού με την πέτρινη σκάλα και το κτίριο του απολυμαντηρίου – σχολαρχείου από την πίσω πλευρά. (Πηγή : http://www.elia.org.gr/)
Στην πέμπτη φωτογραφία του Στ. Μαλικόπουλου με ημερομηνία 27 Μαρτίου 1947, διακρίνονται τα ερείπια του κτιρίου. Η περιοχή έχει διαμορφωθεί με την κατασκευή του Β’ Δημοτικού Σχολείου Άρτης (Πηγή : Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη, Λεύκωμα ΠΡΟΤΑΣΗ, Άρτα, 1991.
Στην έκτη και τελευταία φωτοκάρτα, όπου διακρίνεται τμήμα του φρουρίου και το Ρολόι, από την δεκαετία του ’60, τα ερείπια του κτιρίου είναι ακόμη ορατά. Σήμερα δεν υπάρχει τίποτα που να μαρτυρεί ότι εκεί βρισκόταν ένα οθωμανικό, ιστορικό κτίριο.
“Κατά την διάρκεια της επιδημίας του εξανθηματικού τύφου ιδρύθηκε στο κέντρο της Άρτας κεντρικό απολυμαντήριο, σε ένα ευρύχωρο κτήριο κοντά στο Κάστρο. Περιλάμβανε αποφθειριατήριον (με κουρείο και λουτρό για δέκα άτομα και δωμάτιο ένδυσης των καθαρών ρούχων) και το κυρίως απολυμαντήριο….”(Πηγή : “Τα Λοιμοκαθαρτήρια και οι Υγειονομικοί σταθμοί στην περιοχή της Άρτας τον 19 αιώνα”, Αναστασία Καρρά, Άρτα, 2025)
Στη φωτογραφία “Το Κεντρικόν Απολυμαντήριον Άρτης”. (Πηγή : «Ο Εξανθηματικός τύφος εν Ηπείρω», Albert Vaudremer και Κυριάκος Κυριαζίδης, Αθήνα, 1919».
“Το 1918, κατά την διάρκεια της επιδημίας του εξανθηματικού τύφου στην Άρτα, λειτούργησε απομονωτικό νοσοκομείο. Για την λειτουργία του κρίθηκε κατάλληλο ένα απομονωμένο παράρτημα του στρατιωτικού νοσοκομείου, που βρίσκονταν στη μέση ενός μεγάλου κήπου. Εκεί ορίστηκε ένας θάλαμος για τα βεβαιωμένα κρούσματα και άλλος για τα ύποπτα. Όσοι ανέρρωναν από την ασθένεια έμεναν σε σκηνές έξω από το νοσοκομείο. Περιλαμβάνονταν επίσης εγκατάσταση απολύμανσης, αποφθειρίασης, λουτρού, κουρείου και πλυντηρίου. Το νοσοκομείο περιλάμβανε 50 κλίνες για τα βέβαια κρούσματα, 16 για τους υπόπτους και 30 για όσους βρίσκονταν στην ανάρρωση.
Η διεύθυνσή του ανατέθηκε στον στρατιωτικό γιατρό Κατραχούρα που αργότερα αντικαταστάθηκε από τον ανθυπίατρο Καραγιάννη. Νοσηλεύτηκαν 59 βέβαιες περιπτώσεις εξανθηματικού τύφου και 14 ύποπτοι, στους οποίους δεν εκδηλώθηκε η νόσος…..”. (Πηγή : “Τα Λοιμοκαθαρτήρια και οι Υγειονομικοί σταθμοί στην περιοχή της Άρτας τον 19 αιώνα”, Αναστασία Καρρά, Άρτα, 2025)
Στη φωτογραφία το «Απομωνοτικόν Νοσοκομείον Άρτης» (Πηγή : «Ο Εξανθηματικός τύφος εν Ηπείρω», Albert Vaudremer και Κυριάκος Κυριαζίδης, Αθήνα, 1919».
Χρησιμοποιούμε cookies για την σωστή λειτουργία του ιστότοπου, καθώς και για βελτίωση των υπηρεσιών μας προς εσάς. Με τη χρήση αυτή της ιστοσελίδας, αποδέχεστε την Πολιτική Απορρήτου μας.
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. These cookies ensure basic functionalities and security features of the website, anonymously.
Cookie
Duration
Description
cookielawinfo-checkbox-analytics
11 months
This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Analytics".
cookielawinfo-checkbox-functional
11 months
The cookie is set by GDPR cookie consent to record the user consent for the cookies in the category "Functional".
cookielawinfo-checkbox-necessary
11 months
This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookies is used to store the user consent for the cookies in the category "Necessary".
cookielawinfo-checkbox-others
11 months
This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Other.
cookielawinfo-checkbox-performance
11 months
This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Performance".
viewed_cookie_policy
11 months
The cookie is set by the GDPR Cookie Consent plugin and is used to store whether or not user has consented to the use of cookies. It does not store any personal data.
Functional cookies help to perform certain functionalities like sharing the content of the website on social media platforms, collect feedbacks, and other third-party features.
Performance cookies are used to understand and analyze the key performance indexes of the website which helps in delivering a better user experience for the visitors.
Analytical cookies are used to understand how visitors interact with the website. These cookies help provide information on metrics the number of visitors, bounce rate, traffic source, etc.
Advertisement cookies are used to provide visitors with relevant ads and marketing campaigns. These cookies track visitors across websites and collect information to provide customized ads.
