Διαβάσαμε στην περιγραφή της Άρτας του κ. Σχινά ότι “Την αχθοφορικήν εν γένει υπηρεσίαν τελούσι γυναίκες φέρουσαι και την χαμαλίκαν” κι έτσι ψάξαμε το θέμα λίγο περισσότερο.
“…….. Η χαμαλίκα ήταν ένα αντικείμενο, ήταν το εργαλείο του χαμάλη. Η ζαλίκα, ήταν ένας απλούστατος τρόπος να φορτώνεσαι κάτι στην πλάτη. Τη χαμαλίκα τη συναντούσαμε στις μεγάλες πόλεις, ενώ η ζαλίκα ήταν παραδοσιακή μέθοδος των χωρικών. Η λέξη χαμαλίκα είναι νεοελληνική, προερχόμενη ίσως από τη λέξη χαμαλίκι, ίσως από τη λέξη χαμάλης (συν κατάληξη –ίκι). Η τούρκικη λέξη hamal δεν είναι παρά μια κάπως απλοποιημένη μορφή της ταυτόσημης αραβικής λέξης hammal (haml =φορτίο). Η λέξη χαμάλης συνοδεύεται από μερικά παράγωγα. Ο Πέτρος Βλαστός κατέγραψε τις λέξεις: χαμάλης (σαν βρισιά), χαμαλίκι, χαμαλιάτικα (ήτοι, τα αχθοφορικά, που τα αποτελεί και κουβαλιάτικα) και χαμαλίτικος. Ο Βλαστός αγνόησε τη λέξη χαμαλίκα. Ο Ανδριώτης παρέχει τις λέξεις: χαμάλης, χαμαλιάτικα, χαμαλίκι, χαμάλικος και χαμαλίκα (δίχως να την ερμηνεύει).
Είναι αυτονόητο πως ο Κουμανούδης δεν συμπεριέλαβε στο λεξικό του τη λέξη χαμάλης και τα παράγωγά της. Απλώς, μας δίνει τον ημικαθαρευουσιάνικο νεολογισμό χαμαλοειδής, του 1894. Ο Μπαμπινιώτης δανείστηκε όλα τα προαναφερθέντα παράγωγα της λέξης χαμάλης, προσθέτοντας και τη λέξη χαμαλοδουλειά. Ο Μπαμπινιώτης ανάγει τη λέξη χαμαλίκι στο ταυτόσημο τουρκικό hamallik, αλλά ας μην είναι τόσο βέβαιος, αφού υπάρχουν πλείστες όσες νεοελληνικές λέξεις με την τουρκογενή κατάληξη –ίκι, που αποδίδει στη γλώσσα μας μιαν από τις δυο παρόμοιες τουρκικές καταλήξεις. Ο Μπαμπινιώτης είναι κακός λεξικογράφος και κάκιστος λαογράφος. Γι’ αυτό περιγράφει πράγματα που αγνοεί, γιατί δεν τα είδε ποτέ του. Έτσι, στην περίπτωση της λέξης χαμαλίκα ισχυρίζεται πως πρόκειται για πάνινο επίστρωμα που στερέωνε στην πλάτη του ο αχθοφόρος. Ας μάθει, λοιπόν, ο Μπαμπινιώτης πως η χαμαλίκα ήτανε ένα είδος σαμάρι, φτιαγμένο με μπούρδες (ο κύριος καθηγητής δεν γνωρίζει ότι η λέξη μπούρδα σημαίνει και: παλιοτσούβαλο) και παραγεμισμένο με άχυρα και κάποτε με τζίβα Ο χαμάλης δεν στερέωνε (sic) τη χαμαλίκα στη ράχη του, αλλά την κρέμαγε χάρη σε δύο μεγάλα θηλύκια από όπου πέρναγε τα μπράτσα του. Στο Ύδρας Λεξιλόγιον (το Δεύτερον, 1999) του σεβαστού Γιαν. Α. Καραμήτσου, βρίσκω μια καλύτερη περιγραφή: Χαμαλίκα, ένα είδος μαξιλαριού με λουριά που πέρναγε στην πλάτη των μεταφορέων (χαμάληδων) για να μην πιάνονται και πονάνε”.
Απόσπασμα από ένα ενδιαφέρον άρθρο του Ηλία Πετρόπουλου στο μπλογκ ΟΔΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ, “Περί χαμαλίκας και ζαλίγκας” που μπορείτε να το διαβάσετε ολόκληρο στο λινκ https://www.odosarkadias.gr/i-chamalika-ke-i-zalika/.
