“……..Το Κάστρο της Άρτας είχε ερειπωθεί επειδή δεν είχε επισκευαστεί για πολύ καιρό. Οι τρεις πύργοι και η πύλη του είχαν καταρρεύσει. Το κάστρο επισκευάστηκε το 1717 και οι εργασίες επισκευής κράτησαν ένα χρόνο. (BA, MAD, αρ. 3897, σελ. 40, 116).
Στο κάστρο υπήρχε σημαντικός αριθμός φρουρών στον 16ο αιώνα. Μεταξύ 1688-1690 υπήρχαν είκοσι εννέα στρατιώτες Azab (Αζάπης) και έναν Reis (Αρχηγός,διοικητής). (BA, MAD, αρ. 3663, σ. 11).
Το 1697 , μετά απο πληροφορίες περί μιας επίθεσης στην Άρτα, στον κυβερνήτη της Ναυπάκτου ανατέθηκε να προστατεύσει την πόλη με 1800 ιππείς. Εν τω μεταξύ, στο Κάστρο της Άρτας βρίσκονταν εβδομήντα έξι στρατιώτες, από τους οποίους εξήντα πέντε ήταν πεζοί και έντεκα ιππείς (ΒΑ, Αλί Εμίρι, Μουσταφά ΙΙ, Ι/79). XVIII.
Το 1698, ο Ομέρ Πασάς που ήταν υπεύθυνος για την φρούρηση της Άρτας διόρισε ξανά τριάντα kapudan για να φρουρούν το κάστρο (BA, İbnülemin-Bahriye, nr. 861).
Στις αρχές του 18oυ αιώνα, αν και ο αριθμός τους άλλαζε κατα διαστήματα, στο κάστρο βρίσκονταν συνολικά 234 στρατιώτες, εκ των οποίων
40 ήταν azab (αζάπης),
50 ήταν azebân-ı sânî (αζάπης 2ου βαθμού),
50 ήταν azebân-ı salis (αζάπης 3ου βαθμού),
40 ήταν kapudan,
40 ήταν beşlü ,
10 ήταν πυροβολητές,
και 4 στρατιώτες φυλακίου. (ΒΑ, MAD, αρ. 6542, σ. 66-73)”.
(Πηγή : https://islamansiklopedisi.org.tr/)
Οι Azab (Αζάπης) ήταν ανύπαντροι στρατιώτες απο το τοπικό πληθυσμό που συνήθως υπηρετούσαν ως φρουρές οχυρών και λάμβαναν τακτικό μισθό. Ανάλογα με τα χρόνια υπηρεσίας τους έπαιρναν βαθμό ως azab-ı sani (αζάπης 2ου βαθμού) και azab-ı salis (αζάπης 3ου βαθμού)
Οι Beşlü ήταν επικουρικοί στρατιώτες από τον τοπικό πληθυσμό. Ονομαζόντουσαν έτσι επειδή έπαιρναν 5 ακτσέ ημερησίως. (Beş στα τουρκικά σημαίνει 5)
Ο Kapudan ή kaptan δεν είχε την σημερινή έννοια (καπετάνιος, κυβερνήτης πλοίου) αλλά η ονομασία περιελάμβανε όλους τους στρατιώτες-ναυτικούς που αποτελούσαν τη ναυτική δύναμη του κάστρου. Ήταν μια ομάδα στρατιωτών που βρίσκονταν στα παραθαλάσσια κάστρα και στελέχωναν τα πλοία και τα καράβια του κάστρου.
Εύλογη είναι η απορία τί χρειάζονταν μια τέτοια δύναμη σε ένα Κάστρο που δεν ήταν παραθαλάσσιο, ήταν όμως παραποτάμιο. Στην Ισλαμική εγκυκλοπαίδεια υπάρχουν δυο ακόμη πληροφορίες για την Άρτα, που έχουν σχέση με το ναυτικό των Τούρκων :
- Σε δύο από τις γειτονιές της Άρτας ζούσαν ομάδες που ονομάζονταν “mellah” (ναύτες) και πιθανότατα παρείχαν υπηρεσίες μεταφοράς ποταμών στον κόλπο μέσω του ποταμού της Άρτας, και
- Μερικοί από τους κωπηλάτες που απαιτούνταν για τον οθωμανικό στόλο που απέπλευσε για τη Μεσόγειο το 980 (1573) παρασχέθηκαν από την Άρτα (BA, MD, αρ. 21, hk. 685).
Στη φωτογραφία “Ζωγραφική ενός Azeb – ναυτικού. Πίνακας τοποθετημένος σε φύλλο άλμπουμ. Φορά ένα μουσκέτο, πυριτιδαποκέρατο και θήκη πυρομαχικών στη ζώνη του και σπαθί. Μπλε χιτώνας, κόκκινο παντελόνι, λευκά προστατευτικά για τα πόδια, μαύρα παπούτσια, κόκκινο σκουφάκι με μαύρο γείσο και χρυσό ύφασμα, ριγέ κόκκινο και πράσινο, και λοφίο. Marmara Region: Istanbul, 1618. (Πηγή : https://www.britishmuseum.org/)
