Το δημογραφικό αποτύπωμα του σημερινού Τετρακώμου Άρτης τον 16ο αιώνα
Οι οθωμανικές απογραφές των ετών 1564 και 1583 για το χωριό Μύαρη (σημερινό Τετράκωμο Άρτης) αποτελούν μοναδικές πρωτογενείς πηγές για τη δημογραφία και την κοινωνική ιστορία των Τζουμέρκων.
Καταγράφουν ονομαστικά τους ενήλικους άνδρες – νοικοκυραίους και άγαμους – που αποτελούσαν το παραγωγικό και στρατεύσιμο δυναμικό της κοινότητας.
Α. Απογραφή του 1564
Karye-i Miari, tabi-i Cemernik, timar-i Ramazan bin Hyseyin el-hatib – cami-i Narda
Νοικοκυριά: 35
Άγαμοι άνδρες: 27
Σύνολο ενηλίκων ανδρών: 62
Ονόματα νοικοκυραίων (1564)
Γιωργης Μιριανo, Κωστας Μιριανo, Θοδωρος Μιριανo, Γιωργης Θοδωρος, Δημος Θοδωρου,
Δημος Σερανη, Γιαννης Σερανη, Γιωργης Κολμπο, Κορμποκος Γιαννη, Γιαννης Κορμπος,
Κωστας Κορμπος, Στανης Κορμπος, Θοδωρος του Στεφανου, Κωστας Γιωργη,
Στανης Σερανη, Γιαννης Μαρμας, Δημος του Στεφανου, Σταματης του Στεφανου,
Στανης Κορμπος, Γιωργης Στανη, Σιμος Μπορος, Στανης του Συμου,
Γιαννης ο Βρινος, Φυλος Γιαννη, Κωστας Ντραγανο, Νικολας Κωστα,
Μαστορας Γιωργη, Θοδωρος Λυγουρη, Δημος ο Βρυνος, Μανος ο Βρυνος,
Μανος Λυγουρη, Γιωργης Λυγουρη, Γιωργης Μανωλης, Γιαννης Μανωλης, Δημος Λυγουρα.
Άγαμοι άνδρες (1564)
Γιαννης Λατσας, Γιωργης Λατσα, Γιωργης Ρενιση, Μερμος Ρενιση, Γιωργης Νικολις,
Θοδωρος Φιλιας, Γιαννης Φιλιας, Μιχαλης Κορωνη, Ντουμας Μιρανη, Γιωργης Μιρκουρης,
Δημος Γιωργη, Θοδωρος Μιχαλη, Γιωργης του Βρυνου, Νικος του Στανη,
Γιαννης Σεμη, Δημος Σερανη, Γιωργης Βεμη, Θοδωρος Χαρμανο, Σταματης Παπαδια,
Γιωργης Θοδωρο, Στανης Γιαννη, Αποστολος Κωστα, Γιωργης Κωστα,
Κωστας του Στεφανου, Νικολας Ντραγκος, Γιωργης Αρμαβουδης, Δημος του Σκοση.
Β. Απογραφή του 1583
Karye-i Miari, timar-i Muslihiddin el-hatib -Το χωριό Μύαρη αποτελεί τιμάρι του Muslihiddin el-hatib.
Νοικοκυριά: 30
Άγαμοι: 8
Σύνολο στρατεύσιμων (Neferen): 38
Ονόματα κατοίκων (1583)
Γιωργης Μιριανo, Γιαννης ο υιός του, Στανης ο αδελφός του,
Μανωλης και ο αδελφός του, Κωστας Μιριανoς, Σπας ο υιός του,
Γιωργης Καρουνη, Γιαννης Θοδωρος, Ανδρονικος ο αδελφός του,
Κωστας Μιριανη, Σπας ο υιός του, Θοδωρος Μιριανη,
Γιωργης Ντραγκουνη, Δημος Πουλημενος,
Ανδρονικος ο υιός του, Βρυσος ο αδελφός του, Γιαννης ο αδελφός του,
Στανης Μαγαγιαννης, Κωστας ο αδελφός του, Αργυρης ο αδελφός του, Δημος ο αδελφός του,
Γιαννης Σεμη, Γιαννης ο Στανος, Γιωργης ο υιός του, Γιωργης ο Σκοφος,
Σιμος Γιοργανο, Στανης ο αδελφός του, Θοδωρος ο υιός του,
Νικολας Γιωργη, Γιωργης Κοτονο, Κωστας ο Στεφανης,
Χριστος Ντραγανο, Στανης Κωστα, Γιωργης Σορτομας, Κωστας ο Ξενος,
Δουλος ο Στανης, Ντομπρος Μεγαλυγιαννης, Γιωργης Μεγαλυγιαννης.
Γ. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΟΝΟΜΑΤΩΝ (1564 + 1583)
| Όνομα | Συχνότητα | Παρατήρηση |
|---|---|---|
| Γιώργης / Γεώργιος | 30 | Το κυρίαρχο όνομα της κοινότητας |
| Γιάννης | 15 | Σταθερό σε όλες τις γενιές |
| Κώστας | 11 | Ισχυρή παρουσία σε πολλές οικογένειες |
| Στάνης | 11 | Τυπικό ηπειρώτικο/πινδιώτικο όνομα |
| Δήμος | 10 | Παραδοσιακό και συχνό για τα Τζουμέρκα |
| Θόδωρος | 8 | Ανθεκτική ονοματολογική παράδοση |
| Νικόλας | 4 | Μέτρια παρουσία |
| Μάνος | 3 | Συγκοπή του Εμμανουήλ |
| Σίμος | 3 | Γνήσια ηπειρώτικη μορφή |
| Άλλες μεμονωμένες εμφανίσεις (1–2 φορές) | — | Μιχάλης, Απόστολος, Ανδρόνικος, Σπάς, Φύλος, Βρύσος, Δούλος, Ντόμπρος κ.ά. |
Δ. Σχόλιο για τους Neferen
Στο τεφτέρι του 1583 καταγράφονται 38 Neferen, δηλαδή όλοι οι στρατεύσιμοι ενήλικοι άνδρες της Μύαρης άνω των 15 ετών.
Ο αριθμός αυτός προκύπτει από το άθροισμα των 30 νοικοκυραίων και των 8 αγάμων, καθώς οι Οθωμανοί θεωρούσαν κάθε ενήλικο άνδρα – με οικογένεια ή χωρίς – ως διαθέσιμο για στρατιωτική επιστράτευση του τιμαρίου.
Η ίδια λογική ισχύει και το 1564, όπου οι Neferen αντιστοιχούν στους 62 άνδρες της λίστας (35 νοικοκυραίοι + 27 άγαμοι).
Άρα Neferen είναι όλοι οι ενήλικοι άνδρες που καταγράφονται ονομαστικά, και αρκετοί από αυτούς εμφανίζονται και στις δύο απογραφές, φανερώνοντας τη συνέχεια των ίδιων οικογενειών στον τόπο.
Ε. Η Εντυπωσιακή Μείωση των Αγάμων (1564 → 1583)
Η μετάβαση από 27 άγαμους το 1564 σε μόλις 8 άγαμους το 1583 φαίνεται εντυπωσιακή.
Η ιστορικά πιο εύλογη ερμηνεία είναι:
✔ Οι περισσότεροι άγαμοι του 1564 παντρεύτηκαν
Σε διάστημα σχεδόν είκοσι ετών, οι νεαροί άνδρες του 1564 ήταν πλέον ώριμοι οικογενειάρχες και:
- δημιούργησαν δικά τους νοικοκυριά, ή
- ενσωματώθηκαν σε ήδη υπάρχουσες οικογένειες.
✔ Η απογραφή του 1583 είναι πιο αυστηρή
Οι Οθωμανοί κατέγραψαν λιγότερους ως “άγαμους”, ενδεχομένως αλλάζοντας τα κριτήρια ηλικίας.
✔ Φυσική φθορά και μικρές μετακινήσεις
Πιθανοί θάνατοι ή προσωρινές μετακινήσεις προς γειτονικά χωριά θα μείωσαν τον αριθμό.
➤ Συμπέρασμα:
Η μεγάλη μείωση δεν δείχνει δημογραφική κρίση, αλλά ομαλή ωρίμανση και αναδιάταξη της κοινότητας. [Ευχαριστώ θερμά τον Πατέρα Ελευθέριο Καρακίτσο που μου έδωσε την άδεια αναδημοσίευσης της σχετικής εργασίας του, από την ιστοσελίδα του https://www.myrofyllo-merokovo.gr/].
Ανάμεσα στα πυκνά Τζουμερκιώτικα δάση σώζονται ακόμη τα πέτρινα σπίτια της Μύαρης — έργα των ντόπιων κτιστάδων που άφησαν πίσω τους μια αρχιτεκτονική παράδοση σήμερα σιωπηλή, μα πάντα παρούσα. (Πηγή φωτογραφίας : ΜΗΓΕΡΗ & ΜΗΓΕΡΙΤΕΣ, Χρυσόστομος Μποκογιάννης, Άρτα, 2010)
