Ο Αμβρακικός κόλπος και η Άρτα είναι συνήθως συνδεδεμένα με την ιστορία, τη φύση και τον πολιτισμό. Όμως, πίσω από την εικόνα της γαλήνης κρύβεται μια μακραίωνη ιστορία γεωδυναμικών φαινομένων: ισχυροί σεισμοί, τσουνάμι και ακόμα και ένα «ηφαίστειο» – που στην πραγματικότητα δεν είναι ηφαίστειο μάγματος, αλλά λασποηφαίστειο.
Α. Θαλάσσιοι σεισμοί και φαινόμενα στον Αμβρακικό και τις ακτές
Η δυτική Ελλάδα, και ειδικά ο Αμβρακικός κόλπος, βρίσκεται κοντά στη μεγάλη σεισμική ζώνη του Ιονίου, μία από τις πιο ενεργές στη Μεσόγειο. Οι θαλάσσιοι σεισμοί και τα τσουνάμι είναι εδώ ιστορικά γνωστά.
Ο μεγάλος σεισμός του 1469
Την άνοιξη του 1469, όπως σημειώνουν οι σεισμολογικοί κατάλογοι (Papadopoulos et al., 2022), ισχυρή σεισμική ακολουθία συγκλόνισε τα Ιόνια νησιά. Η Κεφαλονιά, η Λευκάδα και η Ζάκυνθος υπέστησαν σοβαρές ζημιές και αναφέρονται θύματα. Ο Αραβαντινός (1856) μνημονεύει ότι ο σεισμός έγινε αισθητός και στην Άρτα.
Παλαιότερα ίχνη τσουνάμι
Στο Άκτιο έχουν εντοπιστεί ιζήματα που δείχνουν τρία μεγάλα παλαιο-τσουνάμι, περίπου το 2800–2300 π.Χ., γύρω στο 1000 π.Χ. και γύρω στο 300 π.Χ. (Vött et al., 2006).
Ο «μεγασεισμός» του 365 μ.Χ. στην Κρήτη (Ambraseys, 2009) και εκείνος του 1303 μ.Χ. στην Ανατολική Μεσόγειο προκάλεσαν τσουνάμι που πιθανότατα έφτασαν και στη δυτική Ελλάδα.
Νεότεροι θαλάσσιοι σεισμοί (17ος–20ός αιώνας)
Από τον 17ο αιώνα και εξής, οι πηγές αναφέρουν πλήθος θαλάσσιων σεισμών γύρω από τον Αμβρακικό:
- 1704/1705: Σεισμός στη Λευκάδα, έντονα αισθητός στην Άρτα (Papazachos & Papazachou, 1997).
- 1743: Νέος σεισμός με ζημιές σε Πρέβεζα και Βόνιτσα.
- 1826: Σοβαρός σεισμός επέφερε βλάβες στα κτίρια της Πρέβεζας.
- 1895: Ισχυρός σεισμός στην περιοχή Μαργαριτίου–Παραμυθιάς, με νεκρούς και ζημιές σε παράκτιες ζώνες.
- 1921: Σφοδρός σεισμός στον κόλπο της Άρτας με ζημιές ως την Αμφιλοχία.
- 1935: Ισχυρός σεισμός στη βόρεια Ήπειρο επηρέασε και την περιοχή Μαργαριτίου.
- 1938: Ισχυρός σεισμός προκάλεσε ζημιές σε οικίες στην Πρέβεζα.
- 1953: Έντονη σεισμική δραστηριότητα στην Ήπειρο, με επιπτώσεις σε παράκτια χωριά του Αμβρακικού.
Το «ηφαίστειο» του Καρβασαρά
Συχνά ακούγεται ότι υπάρχει «ηφαίστειο» στον Αμβρακικό. Στην πραγματικότητα πρόκειται για λασποηφαίστειο – ένα σημείο εκτόνωσης αερίων και λάσπης, όχι μάγματος.
Η παλαιότερη μαρτυρία προέρχεται από τον Νεολόγο (Κέρκυρα, 1876), όπου ο αξιωματικός του Ναυτικού Α. Α. Μιαούλης περιγράφει εκρήξεις λάσπης και αερίων το 1847 και το 1865, οι οποίες σκότωσαν ψάρια και ανύψωσαν τον πυθμένα.
Η σύγχρονη έρευνα (Papatheodorou et al., 1993· ΕΛΚΕΘΕ, 2024) επιβεβαιώνει ότι πρόκειται για ενεργό mud volcano, γνωστό ως Amfilochia Bay Mud Volcano, το οποίο συνεχίζει να εκλύει αέρια μεθανίου και ρευστοποιημένα ιζήματα.
Μπορείτε να διαβάσετε σχετικά και στο λινκ https://doxesdespotatou.com/to-ifaisteio-stin-amvrakiko/
Β. Σεισμοί της ενδοχώρας – Πίνδος, Τζουμέρκα, Ιωάννινα, Σούλι
Η ορεινή Ήπειρος, αν και δεν βρίσκεται πάνω στη θαλάσσια ρηξιγενή ζώνη του Ιονίου, πλήττεται από ισχυρούς ενδοχώρας σεισμούς. Οι σεισμοί αυτοί συνδέονται με τα ρήγματα της Πίνδου και είναι καταστροφικοί για τα χωριά, χωρίς όμως να προκαλούν τσουνάμι.
Ιστορικοί σεισμοί (1823–1893)
- 1823: Σοβαρός σεισμός κατέστρεψε το Σούλι.
- 1856: Σοβαρός σεισμός επέφερε καταστροφές στα Ιωάννινα.
- 1859: Καταστρεπτικός σεισμός στη Χειμάρρα.
- 1860: Σεισμός στο Τεπελένι – ζημιές και στα Ιωάννινα.
- 1866: Ισχυρός σεισμός στην Αυλώνα.
- 1893: Σφοδρός σεισμός με μεγάλες καταστροφές στη Χειμάρρα.
- 1895: Σεισμός στην Παραμυθιά–Μαργαρίτι, με πολλούς νεκρούς.
Νεότερες δονήσεις στην ενδοχώρα (20ός αιώνας)
- 1931–1932: Τοπικοί σεισμοί στο Ζαγόρι και στο Ζάλογγο.
- 1953: Εστία ισχυρού σεισμού στην ορεινή Ήπειρο με ζημιές των χωριών Γεροπλατάνου, Μαυροβουνίου, Βασιλικών.
- 1967 (1 Μαΐου): Ο μεγάλος σεισμός των Τζουμέρκων (Ms 6.4–6.5).
Το επίκεντρο κοντά στα Θεοδώριανα και τους Μελισσουργούς προκάλεσε την κατάρρευση δεκάδων σπιτιών, 12–15 νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Ο σεισμός έγινε αισθητός σε όλη την Ήπειρο και ως την Αθήνα.
Ανήκει στα ρήγματα της Πίνδου, διαφορετικού μηχανισμού από τους θαλάσσιους σεισμούς του Αμβρακικού.
Συμπέρασμα
Η Ήπειρος και ο Αμβρακικός κόλπος παρουσιάζουν δύο παράλληλες σεισμικές πραγματικότητες:
- Μια θαλάσσια ζώνη ενεργών ρηγμάτων που προκαλούν τσουνάμι και λασποηφαίστεια.
- Και μια ορεινή ενδοχώρα όπου τα ρήγματα της Πίνδου δίνουν ισχυρούς, καταστροφικούς σεισμούς.
Από τα προϊστορικά τσουνάμι και τον σεισμό του 1469 έως τον σεισμό των Τζουμέρκων το 1967, η περιοχή φανερώνει τη διαρκή, πολυμορφική δύναμη της ελληνικής γης.
Βιβλιογραφία
Ambraseys, N. (2009). Earthquakes in the Mediterranean and Middle East. Cambridge University Press.
Aravantinos, P. (1856). Χρονογραφία της Ηπείρου. Αθήνα.
Barbiani, D. G., & Barbiani, B. A. (1864). Mémoire sur les tremblements de terre dans l’île de Zante. Ζάκυνθος.
Papadopoulos, G. A., Karastathis, V. K., Fokaefs, A., & Lekkas, E. (2022). A Revision of Historical Earthquakes in the Ionian Sea. Geosciences, 12(1), 7.
Papazachos, B., & Papazachou, C. (1997). The Earthquakes of Greece. Ζήτη.
Papatheodorou, G., Ferentinos, G., & Chronis, G. (1993). Mud volcanoes in western Greece. Marine Geology, 109(1–2), 103–122.
Vött, A. et al. (2006). Holocene tsunami landfalls along the Ambrakian Gulf. Quaternary International, 150(1), 107–123.
ΕΛΚΕΘΕ & Πολεμικό Ναυτικό (2024). Ανακοίνωση για λασποηφαίστειο στον Αμβρακικό κόλπο.
Στη φωτογραφία Απόσπασμα Χάρτη Ηπείρου και Αλβανίας του Κοσμά Θεσπρωτού (περ. 1800).
Πηγή: Α. Ψαλίδα – Κ. Θεσπρωτού, «Γεωγραφία Αλβανίας και Ηπείρου», ένθετος χάρτης, έκδ. ΕΗΜ (1964).
