Τα σκουλαρίκια της Αμβρακίας στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου

Πριν καιρό διαβάσαμε ένα μικρό άρθρο του γιατρού Γιώργου Γεωργούλα στο 85^ο τεύχος του περιοδικού ΣΚΟΥΦΑΣ σχετικά με ένα ζευγάρι χρυσά σκουλαρίκια από την περιοχή της Άρτας σε έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο. Έγραφε ο κ. Γεωργούλας:

«Το καλοκαίρι του 1994 βρέθηκα στο Λονδίνο. Και όπως κάθε ξένος, έτσι κι εγώ, επισκέφθηκα διάφορα μουσεία. Φυσικά πρώτο και καλύτερο το ονομαστό Βρετανικό Μουσείο. Συνέπεσε τότε να γίνεται στο Μουσείο αυτό μια έκθεση με τον τίτλο “Greek Gold” (Ελληνικός Χρυσός). H έκθεση αυτή γινόταν με τη συνεργασία των Μουσείων “Μητροπολιτικό της Νέας Υόρκης, “Eρμιτάζ” της Πετρούπολης και φυσικά του “Βρετανικού”, χορηγός δε ήταν ο Καρτιέ.

Το ενδιαφέρον του επισκέπτη αποσπούσε μια πλούσια σειρά χρυσών κοσμημάτων, προερχόμενων από την Ερέτρια.  Η όλη σειρά δεν βρίσκεται σέ ένα μουσείο, αλλά είναι ένα μέρος της στο Λονδίνο, ένα στο Βερολίνο κι ένα στην Αθήνα. Περιδέραια, δακτυλίδια εξαίρετης τέχνης. Επίσης προσελκύουν την προσοχή σκόρπια ευρήματα, όπως ένα ζευγάρι από θαυμάσιες καρφίτσες, πού λέγεται πώς προέρχονται από την Πάτρα ή το Αίγιο (του Μουσείου της Βοστώνης), ένα σκουλαρίκι πού λέγεται ότι προέρχεται από την Κόρινθο (του Μουσείου του Βερολίνου) και ένα ζευγάρι σκουλαρίκια από την Κουτσομίτα της Άρτας.

Αξίζει να σημειωθεί πώς ζευγάρι χρυσών σκουλαρικιών δεν υπήρχε άλλο στην έκθεση, γι’ αυτό τα σκουλαρίκια της Άρτας (Αμβρακίας) αποκτούσαν ιδιαίτερη σημασία. Τα εκθέματα ήταν χρυσά, ελάχιστα δε ασημένια. Προέρχονταν από όλες τις ελληνικές πόλεις της αρχαιότητας, από την περιοχή του Γιβραλτάρ μέχρι την Αίγυπτο και τον Εύξεινο Πόντο. Αυτή η έκθεση, στην οποία δεν έλαβαν μέρος τα Ελληνικά Μουσεία -αν και όπως έμαθα είχαν προσκληθεί- τον χειμώνα 1994-95 μεταφέρθηκε στο Μetropolitan Museum of Art, της Νέας Υόρκης. Ζήτησα από ομογενείς πληροφορίες, αλλά μέχρι στιγμής δεν έλαβα. Τα χρυσά κοσμήματα αυτής της έκθεσης μας δίνουν μόνο μια ατελή ιδέα για το πώς μπορεί να ήταν τα χρυσά κοσμήματα στην Ελλάδα του 5ου αιώνα π.Χ.

Στο σχετικό αγγλικό κείμενο (“The Greek Mainland and island – Greek Gold”, σελ. 49) σημειώνεται πώς “είναι δύσκολο να εξηγήσεις την ευρύτατη έλλειψη χρυσών κοσμημάτων, ένας όμως μπορεί να ψάξει για να καταλάβει τα πλούσια ευρήματα στην Ερέτρια, τη μικρή αποικία, γιατί φαίνεται πώς έχουν σταλεί έξω από την Αθήνα ακολουθώντας τη συνεχιζόμενη αντίθεση από τούς ολιγαρχικούς εκεί”.

Στην παρατιθέμενη βιβλιογραφία, σχετικά με τα σπάνια σκουλαρίκια τής Άρτας, σημειώνεται: Koutsomita: Arch. Reps, 1955, p. 19, fig. 16.

Και μένω με το ερώτημα: Πώς βρέθηκαν τα χρυσά σκουλαρίκια τής ’Αμβρακίας στο Μουσείο του Λονδίνου;» (Πηγή : ΣΚΟΥΦΑΣ, τχ. 85, Άρτα, 1995 )

Λογικό ήταν να κάνουμε μια σχετική έρευνα σχετικά με τα χρυσά σκουλαρίκια της Αμβρακίας αλλά  δεν ήταν και τόσο εύκολο. Τελικά όμως η έρευνά μας απέδωσε καρπούς και όλες οι πληροφορίες σχετικά με τον τόπο και τον χρόνο που βρέθηκαν τα σκουλαρίκια έχει ως εξής :

“Στα νοτιοανατολικά της πόλης της Άρτας, στη θέση Κουτσομύτα και στο χωράφι του ιερέα Κ. Παπαθεοχάρη, έχουν ανακαλυφθεί είκοσι επτά αρχαίοι τάφοι. Οκτώ από αυτούς τους τάφους είναι κιβωτιόσχημοι. Είναι χτισμένοι από μεγάλες ασβεστολιθικές πλάκες και καλύπτονται από μεγάλη πλάκα. Ένας άλλος κιβωτιόσχημος τάφος είναι κτισμένος από μικρότερες πλάκες από πορώδες υλικό. Εννέα άλλοι τάφοι είναι απλοί λάκκοι που καλύπτονται από μια μεγάλη ασβεστολιθική πλάκα διαστάσεων 2 μ. 10 επί 2 μ. 30. Τρεις άλλοι τάφοι είναι κατασκευασμένοι από ευθυγραμμισμένες ακατέργαστες πέτρες. Οι είκοσι τρεις τάφοι περιείχαν ο καθένας ένα πτώμα, τοποθετημένο στην πλάτη με τα χέρια κατά μήκος του σώματος και στραμμένο νοτιοδυτικά. Κοντά σε αυτούς τους τάφους έχουν ανακαλυφθεί τέσσερις ταφές αποτέφρωσης, εκ των οποίων μία περιέχεται σε ερυθρόμορφη πελέκεια των αρχών του 4ου αιώνα π.Χ., άλλος σε άβαφο αμφορέα, και οι άλλοι δύο σε χάλκινη υδρία (εικ. 8). Τα αγγεία αυτά τοποθετούνταν σε λάκκους που καλύπτονταν από αρκετά λεπτές λευκές πλάκες. Κοντά στα βάζα υπάρχουν ίχνη από τη φωτιά που είχαν ανάψει για την αποτέφρωση.

Οι παλαιότεροι είναι οι οκτώ κιβωτιόσχημοι και οι εννέα λακκοειδείς τάφοι. Χτίστηκαν στο πρώτο μισό του 5ου αι. Προφανώς λίγο αργότερα βρίσκονται οι τέσσερις τάφοι καύσης. Από την άλλη, οι τάφοι με τα κεραμίδια και τις πορώδεις πλάκες χρονολογούνται στους ελληνιστικούς χρόνους. Τα πιο πλούσια σε ευρήματα ήταν οι κιβωτιόσχημοι τάφοι Τ2, Τ3 και ΤΒ3. Στο Τ2 (γυναικείος τάφος) ανακαλύπτουμε ένα ζευγάρι χρυσά σκουλαρίκια με τρία μενταγιόν που καταλήγουν σε δισκοπότηρο λουλουδιών (εικ. 9), ένα ζευγάρι ασημένια κοσμήματα και ένα σκαραβαίο με παράσταση στην αναγέννηση μιας φτερωτής Nίκης  που κρατά στέμμα και φιάλη……..”

(Πηγή : Chronique des fouilles en Grèce en 1955 (pl. VI-VIII) [illustration] Bulletin de Correspondance Hellenique  Année 1956)