Σε πολλά χωριά στα Τζουμέρκα της Νότιας Ηπείρου, απ’ όλες τις παιδικές γιορτές, η γιορτή του Λαζάρου έχει ξεχωριστή σημασία, γιατί τότε τα παιδιά βρίσκουν την ευκαιρία να γυρίσουν με την παρέα τους όλο το χωριό, ακόμη και συνοικίες γειτονικών χωριών και να ειπούν τα τραγούδια του Λαζάρου για να μαζέψουν αυγά και χρήματα. Απ’ το χειμώνα ακόμη τα παιδιά προσπαθούν να κάμουν τους συνδυασμούς, τις παρέες ή συντροφιές που θα πάνε μαζί “Λαζάροι”. Γιατί πρέπει να κάμουν ένα σωρό ετοιμασίες και προπονήσεις να φτιάξουν τα “σκόπια” τους για τα μαντρόσκυλα και για στηρίγματα των καλαθιών με τ΄αυγά, επίσης να βρουν “κύπρους” που θα χτυπούν ρυθμικά συνοδεύοντας τα τραγούδια. Ακόμη να αποστηθίσουν καλά τα τραγούδια και να συνηθίσουν να τα τραγουδάνε με καλόν ήχο, διπλά και χωρίς κόμπιασμα.
Οι παρέες είναι πολλών ειδών. Πρώτα τα παιδιά που θα πάνε για πρώτη φορά. Αυτά στην αρχή πηγαίνουν στα γειτονικά και συγγενικά σπίτια χωρίς να λένε τραγούδι. Πάνε δυο-δυο με ένα καλάθι δειλά – δειλά και στα πρόσωπά τους αστράφτει η χαρά για τ’ αυγά και τις πενταροδεκάρες που μαζεύουν.
Έπειτα είναι τα λίγο μεγαλύτερα, των κατώτερων τάξεων του σχολείου, που πάνε επίσης δυο-δυο με ένα καλάθι, κι αυτά ξέρουν ένα τραγούδι, το “Σήμερον έρχετ’ ο Χριστός”. Αυτά πηγαίνουν “με το ένα”, δεν πηγαίνουν “με τα πολλά”. Το πολύ να ξέρουν και την “Ξενιτειά” απ’ τα πολλά τραγούδια. Αυτά πηγαίνουν την ημέρα απ’ το πρωί της Παρασκευής, παραμονή του Λαζάρου, έως το βράδυ, οπότε γυρίζουν στα σπίτια τους.
Τέλος τα μεγαλύτερα παιδιά που πάνε “με τα πολλά” (τραγούδια), κι αυτά πηγαίνουν συνήθως ανά τέσσερα με δυο καλάθια, αρχίζοντας από το απόγευμα της Παρασκευής και συνεχίζοντας και όλη τη νύχτα, έως το πρωί. Οι παρέες αυτές έχουν ως επί το πλείστον και ανά τέσσερες ή έξι “κύπρους” που τους χτυπούν ρυθμικά όταν τραγουδούν διπλά το τραγούδι που ζήτησε ο νοικοκύρης. Γυρίζουν όλη νύχτα σ’ όλο το χωριό με τη σειρά σ’ όλους τους μαχαλάδες που πολλές φορές χωρίζονται με δάση, ρέματα και ράχες και οι δρόμοι είναι σωστές γιδόστρατες με γκρεμούς και πέτρες.
Απ’ το πρωί τα παιδιά κόβουν λουλούδια από κερασιά, κυδωνιά, αχλαδιά, μηλιά. Στολίζουν με όμορφες γιρλάντες τα καλάθια τους, παίρνουν και τα “σκόπια” τους και καλοντυμένα ξεκινάν για να πάνε “Λάζαροι”. Γεμίζουν τα μονοπάτια παρέες και παιδικές φωνές. Αλλού ανά δύο κι αλλού ανά τέσσερα πάνε τα “Λαζαρούδια”. Όπου υπάρχει άγριο, ζαβό σκυλί τα μικρά αποφεύγουν να πλησιάσουν. Τα μεγαλύτερα όμως επιδιώκουν να πολεμήσουν με τ’ αγριεμένα σκυλιά χρησιμοποιώντας τα γερά “σκόπια “όσο να μπουν στα σπίτια. Φαντάζεστε, προπαντός τη νύχτα, τί φωνές σκυλιών αντηχούν σ’ όλες τις γειτονιές.
Μπαίνει η παρέα μέσα στο σπίτι. Καλημερίζουν ή καλησπερίζουν και εύχονται χρόνια πολλά. Η νοικοκυρά άλλοτε τους δίνει αυγά ή χρήματα ή κι απ’ τα δύο και φεύγουν χωρίς να τους ζητηθεί να τραγουδήσουν. Άλλοτε, συνηθέστατα, τους βάζει να καθίσουν στις κασέλες ή στα στρωμένα μιτάφια να ξεκουραστούν, τους φιλεύει ξηρά σύκα πασμάδες, καρύδια, λεφτοκάρια, συχνά τους δίνει να φάνε τίποτα σαρακοστιανό. Έπειτα τους λέει να τραγουδήσουν τα τραγούδια που θέλει. Αρχίζουν πρώτα οι μισοί και μετά τον ίδιο σκοπό και τα ίδια λόγια επαναλαμβάνουν οι άλλοι μισοί. Δηλ. το τραγούδι λέγεται διπλά. Οι “κύπροι” όμως χτυπιούνται ρυθμικά συνέχεια κι απ’ τις δυο ημιομάδες. Αν τα παιδιά είναι “με το ένα” ή “με τα λίγα” , θα ειπούν μόνο το Λάζαρο ή το πολύ και την “Ξενιτιά”. Αν όμως είναι “με τα πολλά” τους ζητάει ή μόνο το Λάζαρο και άλλα, ή μόνον άλλα. Το τραγούδι του Λαζάρου συνηθίζεται σε πολλά μέρη της Ελλάδας
Σήμερον έρχετ’ ο Χριστός, ο επουράνιος Θεός
Και στην πόλη Βηθανία Μάρθα κλαίει και Μαρία……..
Σε μερικά χωριά ένα παιδί ντύνεται Λάζαρος με άσπρο πουκάμισο και όσο λένε το τραγούδι είναι ξαπλωμένο κατά γης, όταν όμως ειπούν “Λάζαρος απελυτρώθη, αναστήθη και σηκώθη….” σηκώνεται πάνω και συνεχίζει κι αυτό το τραγούδι. Όταν ξημερώνει το Σάββατο, σταματούν οι παρέες και τα παιδιά κατάκοπα και αγρυπνισμένα, αφού μοιράστηκαν ότι μαζέψανε, γυρίζουν στα σπίτια τους.
Τα τραγούδια του Λαζάρου είναι είκοσι τέσσερα (24) και το κάθε ένα – εκτός του Λαζάρου – λέγεται με “εισαγωγή”, “με ευχές” και με “τέλος”. Δηλαδή πρώτα τραγουδούν την εισαγωγή. Μετά ακολουθεί το τραγούδι ή τα τραγούδια που ζήτησε το σπίτι. Τα τραγούδια αυτά είναι 1. Της ξενιτειάς 2. Των Μελισσιών 3. Των γιδιών και των προβάτων 4. Του ζευγαριού ή των βοδιών 5. Του παιδιού που πηγαίνει στο σχολείο 6. Του σπιτιού 7. Του έτοιμου να νυμφευθεί ή του ανύπαντρου 8.Του Μωρού 9. Του μικρού παιδιού 10. Του Δέσποτα ή παπά 11. Του παλληκαριού 12. Του Αναγνώστη, Ψάλτη ή Γραμματικού 13. Αυτού που πρόκειται να νυμφευθεί 14. Της ανύπαντρης που θ’ αρραβωνιασθεί 15. Της θυγατέρας 16. Της περδικούλας 17. Της νιοστεφανωμένης 18. Του αφέντη 19. Της νοικοκυράς 20. Της συζύγου 21. Τ ‘άργαλειού 22. Της βάβως.
Στο τέλος ακολουθούν οι στίχοι με τις ευχές. (Άρθρο του Κων. Αθ. Διαμάντη όπως δημοσιεύτηκε στην ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, ΤΧ. 33 & 37, 1955)
Στη φωτογραφία “ Τα Λαζαρούδια” (Φωτο από ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ – ΗΠΕΙΡΟΣ, Αθήνα, 2009)