———————-
“Μια άγνωστη στους πολλούς πτυχή του ’21 θ’ ανοίξουμε. Στη μάχη της Κουμζιάδας θ’ αναφερθούμε. Είναι η πρώτη μάχη που δόθηκε απ’ τους Έλληνες λίγο πριν το ’21. Ο Μάρκο Μπότσαρης, ο αητός του Σουλίου, με 25 Σουλιώτες έπιασε το «Καστρί» στο στενό της Κουμζιάδας. Σκαρφάλωσαν στις απόκρημνες πλαγιές της και ταμπουρώθηκαν στ’ απότομα τα βράχια. Με το δάχτυλο στη σκανδάλη του καριοφιλιού των, περίμεναν τον εχθρό.
Τετρακόσιοι τόσοι Τούρκοι σπαχήδες του Χουρσίτ κουβαλούσαν με εκατόν τριάντα ζώα τα εισοδήματα του κάμπου στα Γιάννινα. Μια μαύρη σαν λάμια γραμμή εφοδιοπομπής είχε την ουρά της στο Χανόπουλο και το κεφάλι της στης Κουμζιάδας το στενό. Τότε ο δρόμος Άρτας – Γιαννίνων περνούσε απ’ το Χανόπουλο, τις Κουμζιάδες και τα Πέντε Πηγάδια.
Κόντευε μεσημέρι της 22ας Γενάρη του 1820. Ο ήλιος ζέσταινε τα ταμπούρια και τις καρδιές των Σουλιωτών. Ο Μάρκος αγνάντευε μακριά. Μπαίνουν οι Κεσαρλήδες στη χαράδρα. Φτάνουν μπροστά στις μπούκες των καριοφιλιών των Σουλιωτών. Ομοβροντίες απ’ τις πλαγιές σκόρπισαν το θάνατο στον προαιώνιο εχθρό. Οι Τούρκοι προσπαθούν να συνέλθουν απ’ τον πρώτο αιφνιδιασμό. Αλλά ο δρόμος γεμίζει νεκρούς και τραυματίες. Τα ζώα αφηνιασμένα έτρεχαν στα χαντάκια των χωραφιών. Ο Μάρκος διατάζει γενική επίθεση. Τότε οι Τούρκοι πετούν τα όπλα τους για να……..ξαλαφρώσουν. Είκοσι πέντε νεκροί και σαράντα τραυματίες ο απολογισμός της μάχης. Πέντε αιχμάλωτοι και όλα τα εφόδια των Τούρκων, λάφυρα των Σουλιωτών. Ένας καδής, δύο μουλάδες και δύο μπέηδες αιχμάλωτοι. Πάνω στο Σούλι, την άλλη μέρα, ο γέρο – Νότης έβγαλε τους αιχμαλώτους. Μια οκά καπνός προσφέρθηκε για τους μουλάδες, ένας γάιδαρος για τους δυο μπέηδες. Ο καδής αζήτητος.
Η μάχη της Κουμζιάδας είναι η πρώτη μάχη που δίνουν οι Έλληνες κατά των Τούρκων στην Ήπειρο λίγο πριν το ’21. Έδωσε φτερά στους σκλάβους και τ’ όνομα του Μάρκου προφέρονταν με σεβασμό απ’ τους χθεσινούς ραγιάδες.
Όποιος περνάει στο στενό του Αμμότοπου (Κουμζιάδες), εκεί που είναι η διασταύρωση του αμαξιτού δρόμου Γοργόμυλου – Νησίστας, ας θυμάται τους ήρωες Σουλιώτες και τον Μάρκο Μπότσαρη, που μαζί με τους άλλους Έλληνες ελευθέρωσαν την Ελλάδα και χάρισαν σ’ αυτή την ανεκτίμητη Λευτεριά.”
(Άρθρο του αείμνηστου δάσκαλου Νίκου Παπανικολάου στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ στις 5 Απριλίου 1961 με τίτλο «ΤΟ 21 ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΑΣ», όπως δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του Βασίλη Μουλιανίτη ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, Άρτα, 2006)
Στη φωτογραφία επιχρωματισμένη λιθογραφική απεικόνιση Ηπειρώτη αρματωλού με πλήρη πολεμική εξάρτυση της εποχής της Ελληνικής Επαναστάσεως, από το περιηγητικό σύγγραμμα του Αυστριακού Gottlieb August Wimmer “Neuestes Gemälde der europäischen Türkei und Griechenlands”, 1833.