Μια φωτογραφία στο χειμαδιό των Πιτουλαίων στη Φιλιππιάδα το 1910-1912 μας ώθησε να αναζητήσουμε περισσότερα στοιχεία για την οικογένεια Πιτούλη, που ίσως στους περισσότερους είναι γνωστή από τη Βίλα Πιτούλη στην Ηγουμενίτσα.
Το τσελιγκάτο των Πιτουλαίων βρέθηκε να ξεχειμωνιάζει στον κάμπο της Άρτας και της Πρέβεζας στις αρχές του 1900, μετά τη δολοφονία του αρχιτσέλιγκα και πατέρα της οικογένειας το 1905.
“Η οικογένεια Πιτούλη έχει τις ρίζες της στα βλαχοχώρια της σημερινής Αλβανίας, τα οποία επί της τουρκοκρατίας ήταν προέκταση των βλάχικων οικισμών της Πίνδου. Συγκεκριμένα, η καταγωγή τους είναι από τη Φράσαρη της Πρεμετής, η οποία καταστράφηκε από τους Οθωμανούς. Οι πληθυσμοί που κατάγονται από εκεί αυτοαποκαλούνται Φρασαριώτες ή Καραγκούνοι, ενώ στην ελληνική αναφέρονται ως Αρβανιτόβλαχοι – ονομασία που σχετίζεται με το ότι είναι τρίγλωσσοι, αφού κατέχουν και κάποια από τις αλβανικές διαλέκτους (εκτός από τα ελληνικά και τα βλάχικα), και δεν αφορά κάποια εθνοτική βάση).
Οι παραπάνω οικισμοί, υπήρξαν σημαντικά οικονομικά και πνευματικά κέντρα κατά τον 18ο αιώνα, με κορωνίδα τη Μοσχόπολη, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στο Νεοελληνικό Διαφωτισμό. Μετά την καταστροφή τους, οι κάτοικοι διασκορπίστηκαν στον ελληνικό χώρο και ασχολήθηκαν με την κτηνοτροφία. Μεταξύ εκείνων ήταν και η οικογένεια Πιτούλη η οποία ήταν παρακλάδι μιας μεγαλύτερης κτηνοτροφικής οικογένειας, των Κοτσαίων. Οι Π. εγκαταστάθηκαν στα λιβάδια του Μαργαριτίου στη Θεσπρωτία για τους χειμερινούς μήνες, ενώ τα καλοκαίρια ανέβαιναν στα βουνά του Γράμμου όπου ζούσαν ως σκηνίτες.
Το 1905 σκοτώθηκε ο πατέρας και αρχηγός της οικογένειας Δημήτρης Πιτούλης. Κατά τη διάρκεια συμπλοκής στο Γράμμο καθώς κατέβαιναν στα χειμαδιά από την Αλβανία, στο βουνό Μιλέτς όπου είχαν περάσει το καλοκαίρι. Ανάμεσα στα επτά παιδιά (τέσσερα αγόρια και τρία κορίτσια) η αρχηγία της οικογένειας και του τσελιγκάτου πέρασε στον δεύτερο γιό, τον Χρήστο (Κήτο) Πιτούλη, με τη συνεργασία των υπολοίπων αδελφών του, του Κωνσταντίνου (Ντίνα), του Θωμά (Τσώμα) και του Γιώργη.
Το επόμενο διάστημα η πορεία της οικογένειας ήταν συγκεχυμένη καθώς διώκονταν από τους Τούρκους λόγω της βεντέτας που προκάλεσε η δολοφονία του Δημήτρη Π. Κατά τη διάρκεια των επόμενων χρόνων προσπαθούσαν να επιβιώσουν εκμεταλλευόμενοι τις πολιτικές εξελίξεις.
Αρχικά αποπειράθηκαν να διαφύγουν στην Παλαιά Ελλάδα μέσω της Άρτας, όπου αφήνουν την περιουσία τους στην Τράπεζα της Ελλάδος. Ωστόσο δεν κατάφεραν να εισέλθουν στη χώρα και παρέμειναν στα λιβάδια του κάμπου της Άρτας και της Πρέβεζας όπου αναμίχθηκαν με τον Ελληνικό στρατό, με αποτέλεσμα να συμμετάσχουν στον Βαλκανικό Πόλεμο του 1912 -13. «Πολλοί φαντάροι πήγαιναν και ξεκουράζονταν στα καλύβια τους και έτρωγαν γάλα και τυρί ‘‘ασκίσιο‘‘».
Με την απελευθέρωση της Ηπείρου το 1913 επανήλθαν στο Μαργαρίτι με έντονο εθνικό φρόνημα και νοίκιασαν από τους Μπέηδες μεγάλες εκτάσεις στη Θεσπρωτία, κρατώντας τις πιο πλεονεκτικές θέσεις για τους ίδιους και επινοικιάζοντας τις υπόλοιπες σε άλλους Βλάχους κτηνοτρόφους, πρακτική που τους εξύψωσε πολύ οικονομικά. Αφού αποφάσισαν να εδραιωθούν στην περιοχή της Θεσπρωτίας, κατά το 1920 άρχισαν να αγοράζουν κτήματα. Στο απόγειό του, το τσελιγκάτο αποτελούνταν από 10.000 πρόβατα και 120 οικογένειες ποιημένων….” (Πηγή : “Μεταβάσεις του κατοικείν: από την Βλάχικη καλύβα στο μέγαρο Πιτούλη”, Ερευνητική εργασία της Αθηνάς Αποστόλου, Ε.Μ.Π., Φεβρουάριος 2021)
Μπορείτε να δείτε τη έπαυλη της οικογένειας Πιτούλη στην Ηγουμενίτσα στο λινκ https://www.facebook.com/photo/?fbid=349783224271605&set=a.232114162705179
Στη φωτογραφία “Το χειμαδιό των Πιτουλαίων στη Φιλιππιάδα, 1910-12 (The Pitoulis family’s winter quarters at Filippiada, 1910-12)”. (Πηγή : Κουκούδης, Αστέριος Ι. (2003). The Vlachs : metropolis and diaspora. Thessaloniki : Zitros
