“Άρτα, Οκτώβριος 1809. Η περιοχή της Άρτας έχει 170 χωριά σε 8 ναχιγιέδες : Κάμπος, Λούρος, Λάμαρι, Λάκα, Κερβασαράς, Βρύσις, Ραδοβίζδι ή Ραδοβήσι, Τζουμέρκα ή Τζουμέρνικος………………..
Ο πληθυσμός των 170 χωριών του καζά της Άρτας είναι περίπου 30.000 ψυχές. Σ’ αυτό τον αριθμό πρέπει να προστεθούν και οι κάτοικοι της Άρτας, 5000 Έλληνες, 500 Τούρκοι κι άλλοι τόσοι Εβραίοι. Όλος ο κάμπος της Άρτας, με εξαίρεση δυο τούρκικα τσιφλίκια, είναι ιδιοκτησία του Αλή και των γιών του. Το ετήσιο εισόδημα από την εκμετάλλευση της γης και από τα κοπάδια ξεπερνάει τα 1.400 πουγκιά. Από τους αγρότες αυτός, σαν βοεβόδας, παίρνει τα 4/10 της σοδειάς κάθε είδους που περιλαμβάνει το 1/8 του σιταριού, κριθαριού και βρόμης και το 1/10 του καλαμποκιού. Το σιτάρι και το καλαμπόκι αποτελούν τα κύρια προϊόντα της Άρτας. Ακολουθούν το κρασί (20.000 αλογοφορτώματα, αλλά διαφορετικής ποιότητας καθώς τα αμπέλια είναι στον κάμπο), κριθάρι, βρόμη, βαμβάκι, λινάρι, καπνά, ρύζι και όσπρια. Το σιτάρι και το καλαμπόκι καταναλώνονται κατά ένα μέρος από το στράτευμα και το παλάτι του πασά και των γιών του, το δε κρασί και το ρύζι πουλιόνται στα Γιάννενα. Οι εξαγωγές των παραπάνω αγαθών της περιοχής που εξάγονται διά θαλάσσης μαζί με τα πορτοκάλια, τα λεμόνια και τα φουντούκια από τους μπαξέδες της Άρτας υπολογίζονται ετησίως σε 1000 πουγκιά. Ο βεζίρης πληρώνει στην Πύλη για τα μουκάτα* του Βοεβοδαλικιού 300 πουγκιά αλλά παίρνει περισσότερα απ’ αυτά μόνο από τους υπενοικιαστές των τελωνείων σε Άρτα, Μύτικα, Λούρο και Καστροσυκιά.
Από τη δεκατιά των γαιών που δεν περιλαμβάνονται στα μουκάτα, κερδίζει 200 πουγκιά το χρόνο. Από το φόρο του κρασιού των Οινοποιίων 16.000 πιάστρα, από το κουμέρκι (δασμός για τα εισαγόμενα στην πόλη εμπορεύματα) και το στατήρι (ζυγιστικά τέλη), 10.000 πιάστρα, από το μονοπώλιο των καπνών 16.000. Κάπου 15.000 πιάστρα συγκεντρώνονται από τους πράκτορές του από το κουμέρκι από τα γιδοπρόβατα που περνούσαν από τα βουνά της Ηπείρου στα χειμαδιά της Ακαρνανίας. Το σουμπασιλίκι και η βοστίνα που είναι αμοιβές που πληρώνονται στο βεζίρη επειδή κατέχει τα ζιαμέτια (εκτάσεις γης) και τα τιμάρια και τα οποία καταλαμβάνουν το ¼ της περιοχής, ανέρχονται σε 13.000 πιάστρα. Σ’ αυτούς τους φόρους πρέπει να προστεθούν και διάφορες άλλες επιβαρύνσεις που αποφέρουν 75.000 πιάστρα το χρόνο. Έτσι το εισόδημα του βεζίρη και των γιών του από τον καζά της Άρτας φτάνει τα 2.000 πουγκιά, δηλαδή 60.000 στερλίνες………
Από το πρόσωπο που μας έδωσε τις πληροφορίες για την Αρτινή περιουσία του βεζίρη και που είναι ένας από τους καλλιεργητές, μάθαμε ότι τα συνολικά καθαρά έσοδα εκτός από τις πληρωμές και τα δώρα στην Κωνσταντινούπολη, είναι περίπου 5.000.000 πιάστρα ή 300.000 στερλίνες, ένα ποσό δυο φορές όσο χρειάζεται η Αγγλία κάθε χρόνο αλλά με το οποίο θα πρέπει να καλύψει και όλες της διοικητικές και αμυντικές δαπάνες.
Το djezye-guebran (ο φόρος των άπιστων) που πιο απλά ονομάζεται χαράτσι συλλέγεται από τον βεζίρη ανά κεφαλή για τους άρρενες μη Μουσουλμάνους. Ανέρχεται σε 3, 6 ή 12 πιάστρα ανάλογα με την ηλικία των ατόμων και στον καζά της Άρτας ανέρχεται σε 35.000 πιάστρα. Στα Γιάννενα το ποσό είναι διπλάσιο. Κι απ’ αυτόν ο βεζίρης βγάζει κάποιο κέρδος. Εκτός απ’ όλα τα παραπάνω, κάθε οικογένεια φορολογείται και για τα τοπικά έξοδα από τους Προεστούς. Το συνολικό ποσό που εισπράττεται στην περιοχή της Άρτας είναι περίπου 100.000 πιάστρα. Σ’ όλα αυτά τα βάρη πρέπει να προστεθούν επίσης η στέγαση και η τροφοδοσία των στρατιωτών, των Τούρκων και όλων των δημοσίων προσώπων καθώς και οι αγγαρείες και συνεισφορές σε άλογα, προσωπική εργασία και υλικά που ο Βεζίρης απαιτεί πολύ συχνά για δημόσια έργα ή για να το πούμε πιο σωστά, για να ικανοποιήσει τα καπρίτσια του στο να χτίζει παλάτια και κάστρα.
Οι παλιοί κάτοικοι της Άρτας μιλάν με μεγάλο σεβασμό για τον Σουλεϊμάν, που απομακρύνθηκε από την Πύλη 45 χρόνια πριν, την εποχή του οποίου εκείνοι που τώρα πληρώνουν 700 πιάστρα σε χρέη, τότε δεν πλήρωναν πάνω από 30, (που σήμερα ισοδυναμούν με 150). Εκείνη την εποχή τα σπαχιλίκια της περιοχής ανήκαν στους Τούρκους και τα υπόλοιπα εδάφη σχεδόν αποκλειστικά στους Έλληνες που υπόκεινταν στη δεκάτη και στο χαράτσι και λίγους ακόμη γενικούς ή τοπικούς φόρους. Ο τρόπος με τον οποίο ο Αλής έχει αποκτήσει όλη αυτή την περιουσία και τα αποτελέσματα της αλλαγής στην Άρτα, φαίνονται καθαρά στο σπίτι στο οποίο μένω αυτή τη στιγμή : όπως και πολλά άλλα στην πόλη, είναι μεγάλο και έχει σημάδια προηγούμενου μεγάλου πλούτου, αλλά σήμερα ανήκει σε μια φτωχή χήρα η οποία μπορεί να πληρώσει για να μείνει μόνο σε ένα μέρος αυτού του σπιτιού, αφού ο Πασάς αγόρασε όλη την περιουσία της μετά το θάνατο του συζύγου της στην τιμή που αυτός ήθελε. Αυτός ήταν πολύ υποχρεωμένος στον κυρ Π. στην Άρτα επειδή έχει τακτοποιήσει όλα τα οικονομικά του στην περιοχή και έχει κάνει τους φόρους πολύ πιο αποδοτικούς από πριν. Όταν στο τέλος της εργασίας του ο Π. ζήτησε ταπεινά κάποια αμοιβή, η μόνη απάντηση που έλαβε από τον Πασά ήταν: «Σύρε να κάτζαι φρόνιμα. Ο πατέρας σου απέθανε πλούσιος και δεν σας επείραξα»………” (Πηγή : LEAKE, William Martin. Travels in Northern Greece, vol. IV, London, 1835)
* Στην οθωμανική αυτοκρατορία προσδιόριζαν με τον όρο mukata‘a φορολογικές ενότητες ή περιοχές, τμήματα αγαθών του κράτους ή άλλες πηγές εσόδων τις οποίες, για να διευκολυνθεί το κράτος στο έργο του, τις παραχωρούσε σε iltizâm, δηλαδή σε ιδιώτες υπό προθεσμία(tahvi)
Στη φωτογραφία χαρακτικό με τίτλο “Πληρώνοντας την δεκάτη σε έναν φοροεισπράκτορα στην Οθωμανική αυτοκρατορία” (Payment to a tithe collector in Ottoman Empire ,wood engraving, 19th century)