Σκίτσο της φορεσιάς των Θεοδωριάνων και γενικά των περισσότερων χωριών στα Τζουμέρκα. (Πηγή : ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ – ΗΠΕΙΡΟΣ, Τόμος 4ος, Γήσης Παπαγεωργίου, 2012)
Μπορείτε να δείτε τις ομοιότητες του σκίτσου με την φορεσιά στα Θεοδώριανα, από παλαιότερη ανάρτησή μας , απ’ όπου και η φωτογραφία, στο λινκ https://doxesdespotatou.com/i-tzoymerkiotiki-gynaikeia-foresia/
Η θύρα του γυναικωνίτη στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στα Θεοδώριανα που φέρει την επιγραφή κτήσεως του Ναού. (Φωτο από προσωπική συλλογή).
“Είμαι μια όμορφη πλατεία σ’ ένα χωριό «λίαν ορεινόν και δυσχείμερον», τα Θεοδώριανα. Δεν έχω ξεχωριστό όνομα σαν τις πλατείες της πόλης, είμαι απλά η πλατεία του χωριού, γιατί κάθε χωριό έχει την πλατεία του και δε νοείται χωριό χωρίς πλατεία. Μια πλατεία με το σχολειό, την εκκλησιά και τα μαγαζιά ολόγυρα και με το σήμα κατατεθέν κάθε πλατείας, τον πλάτανο στη μέση. Είμαι σ’ ένα ξάγναντο, εννιακόσια μέτρα ψηλά κι από δω ξεκινάνε οι δρόμοι για τις γειτονιές σαν τις αρτηρίες της καρδιάς.
Γύρω μου απλώνεται το χωριό, τετρακόσια τόσα σπίτια και πιο κει, ολόγυρα, υψώνονται με μεγαλοπρέπεια οι βραχώδεις ακρώρειες των Τζουμέρκων κι από δω, κατά τα δυτικά, βλέπω την ψηλότερη κορφή, την Πυραμίδα, στα 2393 μέτρα και λίγο χαμηλότερα την τραγουδισμένη Κωστηλάτα, που σε κάθε πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου την κλείνω στην καρδιά μου σαν οι χορευτές σέρνουν πάνω μου ρυθμικά το καγκελάρι «Ψηλά στην Κωστηλάτα».
Η ιστορία μου είναι τόσο παλιά όσο και το χωριό. Πόσο χρονών είμαι; Σάμπως ξέρω κι εγώ; Είναι τόσα πολλά, πού να τα μετρήσω! Είναι, βλέπεις, κι αυτός ο παμφάγος χρόνος που όλα τα καταλύει, ακόμα και τη θύμηση. Λένε πως εδώ, στα μέρη μας, ζούσε πολύ παλιά η φυλή των Αθαμάνων και στη θέση Σελιό, λίγο πιο βόρεια, ήταν η πόλη Θεοδωρία που την κατέστρεψαν οι Ρωμαίοι μέσα σε μια νύχτα το 167 προ Χριστού μαζί μ’ άλλες εξηνταεννιά πόλεις κι οι κάτοικοί της σκορπίστηκαν δω-κει. Και μόλις κατά το τέλος του δέκατου έβδομου αιώνα μαζεύτηκαν στο χώρο που είναι σήμερα το χωριό κι άφησαν, σαν πύκνωσαν τα σπίτια, μια απλωσιά γης, έναν χώρο για κοινή χρήση, για ψυχαγωγία και συναπάντημα των χωριανών.
Ε, από τότε αρχίζω να υπάρχω. Κι ήμουν τότε μικρή, στα σπάργανα, μια αλάνα, άσχημη κι ασουλούπωτη κι όσο μεγάλωνα όλο και κάτι έφτιαχναν για να με συμμορφώσουν, θηλυκό γαρ είμαι. Έφτιαξαν τοίχους για να με στηρίξουν, σχολειό κι εκκλησιά και μαγαζιά και φύτεψαν κι έναν πλάτανο στα 1775, καταμεσής, στον αφαλό μου. Ήταν ακόμα Τουρκιά στα μέρη μας κι ένας Τσιρογιάννης, φτωχολογιά σκέτη, δεν είχε να πληρώσει τους φόρους και για να ξεχρεωθεί του είπαν να φυτέψει ένα δέντρο πάνω μου και να το φροντίζει. Και φύτεψε τον πλάτανο, που ρίζωσε μέσα μου και μεγάλωσε και φούντωσε και μου κρατάει σκιά τα καλοκαίρια και μ’ αποκοιμίζει τις νύχτες με το θρόισμα των φύλλων του. Αλλά, γέρασε κι αυτός, κοντεύει να φτάσει τα διακόσια πενήντα χρόνια και κάποια κλωνάρια του κουφάλιασαν, δεν άντεξαν. Σ’ έναν ανεμοστρόβιλο το 1997 έσπασαν κι ήρθαν ειδικοί και τον «κούρεψαν» κι ακούστηκαν φωνές διαμαρτυρίας ότι δεν έγινε καλά το κλάδεμα, μα ο πλάτανος ξανάδωσε, έβγαλε καινούρια κλωνάρια, ξαναφούντωσε και ξαναβρήκε το μεγαλείο του κι εγώ τη σκιά του και το νανούρισμά του.
Και σε δυο χρόνια μετά, το 1775, έχτισαν στην ανατολική πλευρά μου την εκκλησιά τ’ άι-Γιώργη, πολιούχου του χωριού, ένα χαμηλό και ταπεινό κτίσμα με το Κοιμητήριο μπροστά του, που τις άγριες νύχτες του χειμώνα με τρόμαζε η τραγική σιωπή των νεκρών, ώσπου μεταφέρθηκε στα 1910-1912 εκεί που είναι σήμερα. Και κάπου, έναν αιώνα κατόπι, το 1864, μάζεψαν οι χωριανοί 6.500 γρόσια κι έχτισαν μπροστά στην εκκλησιά το σχολειό, ένα σύγχρονο για την εποχή του κτήριο, που η διαμόρφωσή του ολοκληρώθηκε το 1924.
Αλλά οι φιλόθρησκοι κάτοικοι ήθελαν μεγαλύτερη εκκλησιά κι έχτισαν το 1881 καινούρια στο χώρο της παλιάς. Θυμάμαι σαν τώρα, ήταν ένα φθινοπωριάτικο πρωινό του 1880 κι άκουσα φωνές κι οχλοβοή μεγάλη κι είδα τους χωριανούς να ‘ρχονται με λοστάρια, κασμάδες και φτυάρια για να γκρεμίσουν την εκκλησιά. Τρόμαξα. Ρώτησα και μου ‘παν πως θα χτίσουν καινούρια, πιο λαμπρή και πιο μεγάλη. Ησύχασα.
Είχε έρθει κάποιος Μπέκας, πραμαντιώτης πρωτομάστορας με πολλούς κτιστάδες για να χτίσουν την εκκλησιά με τριάντα χιλιάδες γρόσια, που μάζεψαν οι χωριανοί μεταξύ τους απ’ το υστέρημά τους, γιατί, όπως έλεγαν, ήταν εκείνη τη χρονιά φτώχια και ακρίβεια μεγάλη, το καλαμπόκι είχε δέκα παράδες η οκά, το τυρί εφτά γρόσια κι η προβατίνα εκατόν δέκα γρόσια. Κι έγινε η εκκλησιά με πέτρα και λάσπη, με θαυμάσια αρχιτεκτονική, ευρύχωρη και με άπλετο φως, με στρογγυλές κολώνες και καμάρες κι έναστρους θόλους κι εγώ ακόμα την καμαρώνω. Οι εξωτερικές καμάρες στο χαγιάτι έγιναν το 1893 και το καμπαναριό το 1924 με δαπάνες χωριανών στην Αμερική. Τελευταία άκουσα πως θέλουν να καλύψουν τους θόλους με αγιογράφηση σαν όλες σχεδόν τις εκκλησιές και λυπήθηκα, γιατί είναι κρίμα να χαλάσουν αυτή την παραδοσιακή μοναδικότητα των έναστρων θόλων που σε βυθίζουν στην απεραντοσύνη του σύμπαντος, στο αέναο της κτίσης του Θεού.
Κι όλο και κάτι έκαναν από τότε για να με σουλουπώσουν. Ύψωσαν το πέτρινο γυροβόλι το 1936 κι αργότερα έβαλαν αποπάνω και κάγκελα,, ανακαίνισαν και τον τοίχο προς τα μαγαζιά το 1937, έκαναν και το Ηρώο για τους τιμημένους νεκρούς των πολέμων, «η Κοινότης ευγνωμονούσα τα τέκνα της», λιτό, πέτρινο, που έπαθε όμως ζημιές απ’ το σεισμό του 1967 και το 1971 ανήγειραν άλλο στη θέση του από μάρμαρο, κόντρα στην αισθητική του χώρου κι εγώ δεν είχα μιλιά για να διαμαρτυρηθώ. Έφτιαξαν και μοντέρνο κοινοτικό οίκημα στην ανατολική μου άκρια, και πέτρινη βρύση στη βορινή με κρύο νερό απ’ το βουνό κι έντυσαν και το κορμί μου με πλάκες, το θωράκισαν. Κι όλα τούτα, εγώ και το σχολειό κι η εκκλησιά και τα μαγαζιά κι ο πλάτανος και το Ηρώο κι η βρύση είμαστε το κέντρο κι η βιτρίνα του χωριού, είμαστε η ιστορία κι η ανάσα του και δίνουμε ζωή σ’ αυτό και παίρνουμε ζωή απ’ αυτό……(Πηγή : Η ΠΛΑΤΕΙΑ ΘΥΜΑΤΑΙ….Απόσπασμα από χρονογράφημα του Ρήγα Σκουτέλα, όπως δημοσιεύτηκε στι σελίδα https://theodoriana.com/ )
Στη φωτογραφία “Χορός στην πλατεία των Θεοδωριάνων”. (Αρχείο Δημήτρη Στεργιούλη από το ίδιο άρθρο).
‘Αποψη των Θεοδωριάνων από την δεκαετία του ’60. Διακρίνεται και η ψηλότερη κορυφή των Τζουμέρκων. (Πηγή : ΕΛΛΑΣ Μεγάλη – Εικονογραφημένη, Κ. Ρωμαίου, Τόμος Α2, Αθήνα)
1920 – Κιουτάχεια Μικράς Ασίας. Ιωάννης Τρούγκος (έφεδρος Λοχαγός, Διοικητής, Κτηματίας. Είχε το Χάνι του Τρούγκου στην πλατεία Κιλκίς) & Κων/νος Μαστρογιάννης (Ταγματάρχης Πεζικού, Υπασπιστής του Πρίγκιπα Αντρέα). Έπεσε στις 18 Αυγούστου 1922. (Φωτο από αρχείο Μαίρης Τρούγκου – Καραβασίλη, Παρουσίαση Κ. Μπανιάς)
Στα μέσα της δεκαετίας του ’50 στου Κρυστάλλη – Ντίνος Κουβαράς, Παπανικολάου, Κώστας Τσιρογιάννης, Βασίλης Καζαντζής, Μάξιμος Μπανταλούκας και Γιώργος Χαλκιάς (Φωτο από αρχείο κ. Μ. Μπανταλούκα)
1933 – ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ Αμφιλοχίας – ΠΑΝΕΡΓΑΤΙΚΗ (ΑΡΑΧΘΟΣ) Άρτης (με τις κάθετες ρίγες). Παίκτες Ολυμπιακού : Αφοι Σβλετσα, Γ. Μαντζιος, Καμηνάς, Γ. Τσικνιάς, Ν. Τρομπούκης (Καλίας), Αφοι Χρήστος & Νίκος Σωτηρίου, Αλ. Γκανιάτσας, Πολ. Παπαζέκος, Δ. Ευαγγέλου, Β. Πασσιόπουλος, Δ. Μάσας.
Παίκτες Αράχθου : Δ. Τζουμάκας, Κώστας Τομπουλίδης (Αρχηγός), Φίλιππος Αθανασιάδης, Αλ. Καρακασιάδης, Δημόκριτος Ασλανίδης, Φώτιος Τραίκας, Πέτρος Υετίων, Κων/νος Γιώτης, Σουμής, Ντάρδας, Ντορμουζίδης, Γκιώνης. (Φωτο & Παρουσίαση Κ. Μπανιάς)
Το βιβλίο Cronaca della mia vita in Grigioverde (Το Χρονικό της ζωής μου στα γκριζοπράσινα), που θα αναρτήσουμε σε συνέχειες, περιλαμβάνει επιστολές, γραμμένες από τον ανθυπολοχαγό Innocenzo Mazziotti, που έστειλε ο ίδιος στον πατέρα του από το ελληνικό μέτωπο και από τα στρατόπεδα κράτησης στρατιωτών. Ο Innocenzo Mazziotti, αμέσως μετά την άφιξή του στην Ελλάδα, εστάλη στα τέλη Μαίου στην ‘Αρτα, όπου και τοποθετήθηκε στο 2ο τάγμα, 6ο λόχο του 42ου συντάγματος πεζικού, της Μεραρχίας “Modena”. Έτσι το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου του αφορά την ζωή του ως Ιταλού στρατιώτη στην κατοχική Άρτα. Το βιβλίο, γραμμένο από τον Adriano Mazziotti, κυκλοφόρησε το 2018 από τον εκδοτικό οίκο Lulu.com.
“Μάιος 1942
“(…..) Από την Αθήνα έστειλα αρκετές καρτ-ποστάλ σε συγγενείς και η Ελλάδα είναι όμορφη και μοιάζει πολύ με τη δική μας γη· ο πληθυσμός είναι καλός και ήρεμος. Ελπίζω να σας στείλω λίγα χρήματα μόλις μας πληρώσουν, και με ένα μέρος αυτών να κάνετε μια λειτουργία στον Άγιο Δημήτριο. Εδώ είναι καλοκαίρι και τα πάντα είναι πλούσια και καταπράσινα. Θα συνεχίσουμε λίγο μέσω θαλάσσης και μετά πάλι με το τρένο μέχρι τον νέο προορισμό.
25 Μαΐου: Επιστολή που εστάλη από το Αγρίνιο.
Είχαμε την ευκαιρία να συνέλθουμε από την κούραση του μακρού ταξιδιού στη θάλασσα και με το τρένο. Δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα έκανα τόσες εκατοντάδες χιλιόμετρα με το τρένο! Η Ελλάδα, εκτός από τα μεγαλύτερα κέντρα με τα χωριά της που μοιάζουν με τα δικά μας, θυμίζει πολύ την περιοχή μας. Χθες το βράδυ, με άλλους συμπολεμιστές, σταματήσαμε σε ένα ελληνικό θεατράκι και παρακολουθήσαμε λίγο θέαμα: όμορφους χορούς και ωραία τραγούδια, και ο κόσμος φέρθηκε καλά. Για τον Ιούνιο είναι άσκοπο να ελπίζουμε για άδεια, αλλά τον Οκτώβριο θα έρθουμε χωρίς αμφιβολία. (…) Εδώ περνάμε καλά, ειδικά στο φαγητό».
Μεταγενέστερες σκέψεις για το ταξίδι
Το στρατιωτικό τρένο Mestre-Αθήνα ακολουθούσε τη σιδηροδρομική γραμμή Τεργέστη – Λιουμπλιάνα – Ζάγκρεμπ – Βελιγράδι – Σκόπια – Θεσσαλονίκη – Κοιλάδα των Τεμπών – Αθήνα. Αποτελούνταν από πολυάριθμα και ποικίλα επιβατικά και εμπορευματικά βαγόνια (ή βαγόνια μεταφοράς ζώων, τέσσερα άλογα και σαράντα άνδρες). Στην πρώτη θέση ταξίδευαν οι αξιωματικοί, στη δεύτερη οι υπαξιωματικοί και στην τρίτη η στρατιωτική δύναμη, το ίδιο και στα εμπορευματικά βαγόνια. Επρόκειτο για νέες στρατιωτικές μονάδες που ενίσχυαν τις ιταλικές μεραρχίες που κατείχαν την Ελλάδα. Ένα από τα βαγόνια του τρένου ήταν αφιερωμένο στη διοίκηση και τις υπηρεσίες της ίδιας της αμαξοστοιχίας. Ένα περίεργο στοιχείο: το βαγόνι μου έφερε την επιγραφή “Σιδηροδρομικός Τομέας του Κοζέντσα”.
Στο σταθμό της Λιουμπλιάνας, χωρίς να γνωρίζουμε την πραγματική πολιτική και στρατιωτική κατάσταση της περιοχής, κατεβήκαμε από το βαγόνι για να τεντώσουμε τα πόδια μας, ενώ εγώ και μερικοί άλλοι θέλαμε να δούμε κάτι από την πόλη εκμεταλλευόμενοι τη στάση της περίπου μίας ώρας. Κατευθυνθήκαμε προς την έξοδο του σταθμού και μόλις βγήκαμε έξω, παρατηρήσαμε ότι η πλατεία μπροστά ήταν εντελώς έρημη, χωρίς πολίτες ή στρατιώτες. Ξαφνικά, μια αυστηρή φωνή μας σταμάτησε και μας διέταξε να επιστρέψουμε αμέσως στο τρένο. Ήταν ένας Ιταλός αξιωματικός που είχε βγει από ένα καταφύγιο με σάκους άμμου, όπου διακρίναμε μερικούς στρατιώτες σε πολεμική ετοιμότητα, έτοιμους να πυροβολήσουν. Έχοντας καταλάβει την καλή μας πίστη και την επικίνδυνη απερισκεψία μας, μας ενημέρωσε ότι ακριβώς έξω από τον σταθμό γινόταν ανταλλαγή πυρών μεταξύ Ιταλών στρατιωτών και Σλοβένων ανταρτών. ‘Εμαθα έτσι ότι για πρώτη φορά στα Βαλκάνια (ειδικά στη Γιουγκοσλαβία) διεξαγόταν ένας ύπουλος πόλεμος, αποσιωπημένος από τα δελτία του Ανώτατου Στρατηγείου και γενικά αγνοημένος από τον ιταλικό λαό. Η επαφή με αυτήν την πραγματικότητα της Βαλκανικής Χερσονήσου προκάλεσε μεγάλη έκπληξη σε πολλούς από εμάς και αρχίσαμε να αντιλαμβανόμαστε πολλά πράγματα που αγνοούσαμε ή που μας είχαν αποκρύψει. Τι θα βρίσκαμε απομακρυνόμενοι όλο και περισσότερο από τα σύνορα της Πατρίδας προς έθνη και λαούς εχθρικούς προς εμάς;
Το Ζάγκρεμπ, την εποχή του ταξιδιού μας προς την Ελλάδα, ήταν η πρωτεύουσα του εφήμερου Βασιλείου της Κροατίας (αλλά στην πραγματικότητα υπό τον δικτάτορα Άντε Πάβελιτς και τους Ουστάσι, συμμάχους μας). Εκεί έπρεπε να βασιλεύει ένας πρίγκιπας, ο Αιμόνε της Σαβοΐας-Αόστης, ο οποίος όμως δεν πήγε ποτέ στο βασίλειό του. Η πόλη, πρωτεύουσα της Γιουγκοσλαβίας (Σερβίας), βρισκόταν υπό γερμανική κατοχή, και εκεί υπήρχε επίσης ένα ιταλικό στρατηγείο. Καθώς προχωρούσαμε προς τον νότο, το περιβάλλον άλλαζε: μπορούσες να δεις μιναρέδες, απομονωμένα σπίτια και χωριά κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής, διαφορετικά από εκείνα της Σλοβενίας και της Κροατίας, τόσο καθαρά και τακτοποιημένα. Τα Σκόπια, πρωτεύουσα της Μακεδονίας, είχαν αφαιρεθεί από τη Γιουγκοσλαβία (τον Απρίλιο του 1941) και είχαν παραδοθεί στη Βουλγαρία του βασιλιά Βόρις, συμμάχου του Άξονα. Βούλγαροι στρατιώτες φρουρούσαν τους σταθμούς μέχρι τα ελληνικά σύνορα. Τη νύχτα, διασχίζοντας τη Θεσσαλονίκη, θυμήθηκα τον Άγιο Προστάτη μας, τον Άγιο Δημήτριο, που μαρτύρησε στη Θεσσαλονίκη.
Φτάσαμε στην Αθήνα λίγο μετά την αυγή της 22ας Μαΐου και είχαμε μόνο δύο μέρες στη διάθεσή μας για να ανακαλύψουμε λίγο την ελληνική πρωτεύουσα.
Με μερικούς πρόθυμους συντρόφους επισκεφτήκαμε την Ακρόπολη, τους κεντρικούς δρόμους και μερικές από τις πιο γνωστές πλατείες. Διανυκτερεύσαμε σε ένα ξενοδοχείο που είχε επιταχθεί από το ιταλικό στρατηγείο (ίσως το “Kosmopolit”). Ο ουρανός ήταν καθαρός και φωτεινός, ο ήλιος ζεστός, υπήρχε μαύρη αγορά, παρανομίες, κορίτσια που αναζητούσαν εύκολες συναντήσεις (περισσότερο από ανάγκη παρά από συμπάθεια). Στην Ακρόπολη, φρουρούσαν μαζί ένας Ιταλός και ένας Γερμανός στρατιώτης, κάτω από τις αντίστοιχες σημαίες της Γερμανίας, της Ιταλίας και επίσης της Ελλάδας. Μερικοί ηλικιωμένοι αξιωματικοί μάς έλεγαν ότι τον χειμώνα του 1941 ο πληθυσμός της Αθήνας πέθαινε κυριολεκτικά από την πείνα, πολλά πτώματα βρίσκονταν το πρωί στους δρόμους και μεταφέρονταν με φορτηγά στο νεκροταφείο· ακόμη και κορίτσια από καλές οικογένειες εκπορνεύονταν για ένα κομμάτι ψωμί….
Η οικονομία της Ελλάδας, μετά από έξι μήνες σκληρού πολέμου, βρισκόταν σε απελπιστική κατάσταση και οι κατακτητές, δηλαδή οι Ιταλοί, δεν ήταν σε θέση να εξασφαλίσουν ούτε τα απολύτως απαραίτητα για τον άμαχο πληθυσμό. Η εξαθλίωση κυριαρχούσε, ειδικά στις μεγάλες πόλεις. Στο ταξίδι μας από την Πάτρα στην Άρτα συμμετείχαν επίσης μερικά Ελληνίδες που είχαν “στρατολογηθεί” από τις ιταλικές στρατιωτικές αρχές κατοχής στον στρατό της “Σ’αγαπώ”, με σκοπό να επανδρώσουν τους οίκους ανοχής που προορίζονταν για τις ιταλικές ένοπλες δυνάμεις στην ελληνική επικράτεια, σχεδόν σε όλα τα φρουραρχεία.
Το φαινόμενο της πορνείας, λόγω της αναγκαιότητας της ζωής (του να επιβιώσεις), ήταν αρκετά διαδεδομένο και επικίνδυνο λόγω των αφροδίσιων ασθενειών που συνδέονται με αυτό. Ωστόσο, η μάζα του πληθυσμού, ακόμα κι αν ζούσε με κακουχίες και στερήσεις, ήταν αξιοσέβαστη και αξιοπρεπής και δεν είχε καμία σχέση με τα στρατεύματα κατοχής. Το ίδιο φαινόμενο συνέβη και στους Ιταλούς μετά την ανακωχή της 8ης Σεπτεμβρίου 1943 με τα «απελευθερωτικά» συμμαχικά στρατεύματα: διαφθορά, ανηθικότητα, πορνεία. Η διαφορά ήταν ότι ήμασταν πλούσιοι «κατακτητές» και προνοούσαμε κάθε καλό, ενώ οι φτωχοί Έλληνες κατέληξαν σε έναν κατακτητή -τον Ιταλό- φτωχότερο από αυτούς.
27 Μαΐου: Στρατιωτική Αλληλογραφία (P.M.). Άρτα. “Αγαπητέ πατέρα, επιτέλους φτάσαμε στον προορισμό μας. Με έχουν αναθέσει στο 2ο Τάγμα, 6ο Λόχο του 42ου Συντάγματος Πεζικού, Μεραρχία ‘Modena’. Η πόλη, η Άρτα, [δεν λογοκρίθηκε] βρίσκεται λίγο πιο μέσα στην ενδοχώρα, και ο στρατώνας είναι πάνω σε έναν όμορφο λόφο. Το φαγητό είναι καλό και είμαστε οργανωμένοι σαν οικογένεια· καλοί συνάδελφοι, καλοί ανώτεροι και καλοί στρατιώτες. Βρήκα ήδη τον υπηρέτη μου, που είναι από ένα χωριό κοντά στην Ποτέντσα, φαίνεται γρήγορος και καλός [ήταν ο Καρμίνο Δάμασκο από το Μαρσίκο Νουόβο] (…)
30 Μαΐου: “Αγαπητέ πατέρα, πρώτα απ’ όλα, σε διαβεβαιώνω ότι έπεσα σε καλό μέρος. Είναι φανερό ότι δεν είμαστε στην Ιταλία: έχουμε επαφή μόνο μεταξύ μας. Υπάρχει ένας κινηματογράφος, αλλά μόνο με ελληνικές ταινίες, ένα καφέ χωρίς τίποτα αξιόλογο και ένας όμορφος δρόμος κατά μήκος του ποταμού. Εμείς, οι διοικητές των διμοιριών, κοιμόμαστε στον στρατώνα, σε δωμάτια επιπλωμένα όπως-όπως. Το φαγητό είναι καλό και…” (Πηγή : Cronaca della mia vita in Grigioverde, Adriano Mazziotti, – 8 novembre 2018, σε μετάφραση Αναστασίας Καρρά)
Στη φωτογραφία, από το ίδιο βιβλίο, ο Innocenzo Mazziotti στο Σαλέρνο το 1941.
Αντάρτες του ΕΔΕΣ μετά τις μάχες με τους Ιταλούς στις 14 Μάρτη και την κηδεία των αδελφών Γουρνάκη. Από αριστερά : Μ. Μυριδάκης, Τάκης Αρβανίτης, Γιάννης Παπαδάκης και ο οπλαρχηγός (πρώην ληστής) Γιάννης Νιάφας. Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του Σταύρου Κωτσάκη, όπως δημοσιεύτηκε στην ομάδα ΟΡΕΙΝΟΣ ΒΑΛΤΟΣ – ΙΣΤΟΡΙΑ.
11-3-43
ΜΑΚΡΑ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΒΛΑΧΟΥ ΟΣΤΙΣ ΚΑΤΑΦΕΡΕΤΑΙ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΔΙΟΤΙ ΑΥΤΟΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΕΑΜ ΚΛΠ. ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑΝ ΕΠΕΣΚΕΦΘΗΣΑΝ ΤΟΝ ΑΓΓΛΟΝ ΣΥΝ/ΧΗΝ, ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ ΣΥΝΩΜΙΛΗΣΑΝ ΕΠ ΑΡΚΕΤΟΝ. ΖΩΗΡΑ ΣΥΖΗΤΗΣΙΣ. ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ ΤΟΥ ΥΠΕΣΧΕΘΗΣΑΝ ΕΝΙΣΧΥΣΙΝ ΚΑΙ ΜΑΛΙΣΤΑ ΤΟΥ ΕΔΩΣΑΝ ΚΑΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΝ. ΕΣΤΑΛΗΣΑΝ ΕΠΙΣΗΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ ΠΡΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΕΛΙ ΚΑΙ ΗΠΕΙΡΟΝ. Η ΟΜΑΣ ΤΟΥ ΒΛΑΧΟΥ ΚΑΙ Ο ΙΔΙΟΣ ΑΠΟΡΗΣΑΝ ΠΩΣ ΔΙΑΤΗΡΟΥΜΕΘΑ ΜΕ ΤΑ ΤΙΠΟΤΕΝΙΑ ΜΕΣΑ ΠΟΥ ΔΙΑΘΕΤΑΜΕΝ ΧΩΡΙΣ ΨΩΜΙ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΦΑΓΗΤΟΝ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΑΛΑΤΙ ΑΚΟΜΑ. Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΓΕΛΑΣΕ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΙΠΕ ΟΤΙ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΚΑΝΟΜΕΝ, ΜΑΛΙΣΤΑ ΔΕ ΕΙΣ ΓΕΝΟΜΕΝΗΝ ΠΡΟΤΑΣΙΝ ΕΑΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΚΑΘΗΣΟΥΝ ΜΑΖΙ ΜΑΣ ΑΥΤΟΙ ΗΡΝΗΘΗΣΑΝ ΕΙΠΟΝΤΕΣ ΠΩΣ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΥΠ ΟΨΙΝ ΤΩΝ ΝΑ ΠΕΘΑΝΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΙΝΑΝ. ΤΗΝ 14,15΄ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΠΡΟΣ ΣΑΚΑΡΕΤΣΙ ΚΑΙ ΕΚΕΙΘΕΝ ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΕΥΘΥΝΗ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΣ Ο ΑΡΧΗΓΟΣ. ΤΗΝ 16ην ΩΡΑΝ ΦΘΑΝΟΜΕΝ ΕΙΣ ΒΡΟΒΙΑΝΑ ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΟΜΕΝ ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΑΠΑ-ΡΟΙΔΗ. ΜΑΣ ΗΚΟΛΟΥΘΗΣΕ ΚΑΙ Ο Ν. ΤΡΥΠΙΑΣ._
12-3-43
ΤΗΝ 10ην ΩΡΑΝ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΔΙΑ ΣΑΚΑΡΕΤΣΙ ΟΠΟΥ ΦΘΑΝΟΜΕΝ ΤΗΝ 13,50΄ ΩΡΑΝ. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΟΤΙ ΟΙ ΙΤΑΛΟΙ ΕΚΑΥΣΑΝ ΤΟ ΠΑΤΙΟΠΟΥΛΟΝ ΚΑΙ ΟΤΙ Ο ΧΟΥΤΑΣ ΜΕ ΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΕΥΡΙΣΚΕΤΑΙ ΕΙΣ ΕΜΠΕΣΟΝ. ΑΝΑΧΩΡΗΣΙΣ ΤΟΥ Ν.ΤΡΥΠΙΑ ΓΙΑ ΑΘΗΝΑΝ ΜΕ ΕΠΙΣΤΟΛΑΣ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΑΣ. ΚΑΤΑΛΥΟΜΕΝ ΕΙΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΝ ΣΕΡΑΦΕΙΜ. ΔΙΑΤΑΣΣΟΝΤΑΙ ΑΙ ΕΦΕΔΡΙΚΑΙ ΟΜΑΔΕΣ ΟΠΩΣ ΚΙΝΗΘΟΥΝ ΚΑΙ ΛΑΒΟΥΝ ΘΕΣΙΝ ΕΙΣ ΣΚΑΛΑΝ ΣΥΝΤΕΚΝΟΥ ΚΑΙ ΕΜΠΕΣΟΝ ΥΠΟ ΤΟΝ Λ/ΓΟΝ ΜΥΡΙΔΑΚΗΝ ΜΙΧΑΗΛ. ΕΜΕΙΣ ΠΑΡΑΜΕΝΟΜΕΝ ΕΙΣ ΠΕΡΔΙΚΑΚΙ (ΣΑΚΑΡΕΤΣΙ)._
13-3-43
ΤΗΝ 10,20΄ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΔΙ ΕΜΠΕΣΟΝ ΟΠΟΥ ΜΑΣ ΑΝΕΜΕΝΟΝ Ο ΣΤΥΛ.ΧΟΥΤΑΣ, Ο ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Ο Λ/ΓΟΣ ΚΑΡΑΠΑΝΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΟΜΑΔΟΣ Ε.Ο.Β. ΕΞ 20 ΑΝΔΡΩΝ. ΜΑΚΡΑ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ.ΤΗΝ 16,30΄ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΔΥΟ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΑΜ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΜΕ ΕΓΓΡΑΦΟΝ ΥΠΟΓΡΑΦΟΜΕΝΟΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΥΣ, ΜΠΕΓΝΗΝ, ΚΟΖΙΑΚΑΝ, ΚΑΡΑΙΣΚΑΚΗΝ, ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΝ, ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΝ ΚΑΙ ΑΠΟ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΚΑΠΕΤΑΝΑΙΟΥΣ ΤΟΥ ΕΛΑΣ ΥΠΟ ΤΥΠΟΝ ΤΕΛΕΣΙΓΡΑΦΟΥ ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΑΔΩΣΩΜΕΝ ΕΙΣ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΝ ΤΑΓ/ΧΗΝ ΒΛΑΧΟΝ ΚΑΤΑΦΥΓΟΝΤΑ ΣΕ ΜΑΣ, ΑΛΛΩΣ ΘΑ ΜΑΣ ΕΠΙΤΕΘΟΥΝ ΚΑΙ ΘΑ ΜΑΣ ΡΙΨΟΥΝ ΣΤΗΝ ΘΑΛΑΣΣΑ,- ΚΑΙ ΣΤΟΥ ΒΟΔΙΟΥ ΤΟ ΚΕΡΑΤΟ ΕΑΝ ΚΡΥΦΤΕΙ Ο ΖΕΡΒΑΣ ΘΑ ΤΟΝ ΠΙΑΣΟΥΝ -. ΕΙΣ ΤΟ ΕΓΓΡΑΦΟΝ ΑΥΤΟ ΟΝΟΜΑΖΟΝ ΤΟΝ ΣΑΡΑΦΗΝ ΚΑΙ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΝ, ΠΡΟΔΟΤΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΙΤΑΛΟΥΣ ΚΑΙ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΚΛΠ. Η ΑΠΑΝΤΗΣΙΣ ΕΔΟΘΗ ΚΑΙ ΑΠΕΣΤΑΛΗ ΑΜΕΣΩΣ ΔΙΑ ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ ΣΥΝΔΕΣΜΩΝ, ΕΧΟΥΣΑ ΠΕΡΙΠΟΥ ΩΣ ΕΞΗΣ : “ΕΣΕΙΣ ΟΙ ΚΑΠΕΤΑΝΑΙΟΙ (ΚΑΤΟΝΟΜΑΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ) ΜΑΘΕΤΕ ΟΤΙ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΣΤΙΓΜΗΝ ΜΑΧΟΜΑΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΤΟΥΣ ΙΤΑΛΟΥΣ, ΤΟΥΤΟ ΟΜΩΣ ΔΕΝ ΜΕ ΕΜΠΟΔΙΖΕΙ ΝΑ ΠΟΛΕΜΗΣΩ ΚΑΙ ΜΕ ΣΑΣ ΤΟΥΣ ΓΕΝΝΑΙΟΥΣ ΕΦ ΟΣΟΝ ΣΥΝΕΜΑΧΗΣΑΤΕ ΜΕ ΤΟΝ ΕΧΘΡΟΝ ΚΛΠ”, Ν.ΖΕΡΒΑΣ
13-3-43.
ΕΚΔΙΔΟΝΤΑΙ ΑΜΕΣΩΣ ΔΙΑΤΑΓΑΙ ΠΡΟΣ ΟΛΑ ΤΑ ΤΜΗΜΑΤΑ, ΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΔΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΕΓΚΑΘΙΣΤΑΝΤΑΙ ΦΥΛΑΚΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΣΣΟΝΤΑΙ ΟΛΑΙ ΑΙ ΟΜΑΔΕΣ ΟΠΩΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΘΟΥΝ ΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙ ΕΝ ΟΨΕΙ ΕΑΜΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΣΕΩΣ._
14-3-43
ΠΕΡΙ ΤΗΝ 10ην ΩΡΑΝ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΔΙΑ ΠΑΤΙΟΠΟΥΛΟΝ ΟΠΟΥ ΦΘΑΝΟΜΕΝ ΤΗΝ 13ην ΩΡΑΝ ΤΟ ΟΠΟΙΟΝ ΕΥΡΟΜΕΝ ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΟΝ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΕΝΟΝ ΑΠΟ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ. ΣΥΝΑΝΤΗΣΑΜΕ ΜΟΝΟΝ ΤΟΝ ΟΔΗΣΣΕΑ ΑΡΒΑΝΙΤΗ. ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΠΙΔΑ ΟΤΙ ΟΙ ΙΤΑΛΟΙ ΔΕΝ ΘΑ ΕΚΑΙΟΝ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΔΕΝ ΕΚΤΥΠΗΣΑΝ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΤΟ ΓΛΥΤΩΣΑΝ. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΟΤΙ ΟΙ ΙΤΑΛΟΙ ΕΥΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΕΙΣ ΚΕΤΣΕ¨Ι¨ΚΑ. ΕΙΣ ΒΑΛΜΑΔΑ ΕΓΕΝΕΤΟ ΣΦΟΔΡΑ ΜΑΧΗ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑΝ ΚΑΙ ΕΚΑΥΣΑΝ ΕΞ ΟΛΟΚΛΗΡΟΥ. ΕΜΕΙΣ ΚΑΤΗΥΘΗΝΘΗΜΕΝ ΕΙΣ ΣΒΑΡΝΑΝ ΟΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΟΥΜΕ ΤΟΝ ΤΑΚΗΝ ΑΡΒΑΝΙΤΗΝ ΚΑΙ ΤΟΝ ΔΗΜ. ΝΤΑΦΑΝ. ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΜΑΧΗΝ ΤΟΥ ΠΑΤΙΟΠΟΥΛΟΥ ΣΚΟΤΩΘΗΚΑΝ ΟΙ ΑΔΕΛΦΟΙ ΓΟΥΡΝΑΚΗ. ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΟΜΕΝ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΣΩΤΗΡΑ ΟΠΟΥ ΕΙΧΑΜΕ ΚΑΠΟΤΕ ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΜΑΣ ΧΩΡΙΣ ΨΩΜΙ ΚΑΙ ΦΑΓΗΤΟ. ΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΟΠΩΣ ΚΙΝΗΘΩΜΕΝ ΠΡΟΣ ΗΠΕΙΡΟΝ._
15-3-43
ΚΑΤΟΠΙΝ ΤΗΣ ΛΗΦΘΗΣΟΜΕΝΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΣ ΟΠΩΣ ΚΙΝΗΘΟΥΜΕΝ ΠΡΟΣ ΗΠΕΙΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΜΑΚΡΑΝ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑΝ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΑΡΒΑΝΙΤΗ,Ο ΟΠΟΙΟΣ ΚΑΤΕΣΤΗ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΔΙΑ ΤΗΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΙΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΝΑΧΩΡΟΥΜΕΝ ΠΕΡΙ ΩΡΑΝ 14ην ΔΙΑ ΚΛΕΙΔΙ. ΟΙ ΙΤΑΛΟΙ ΣΥΜΠΤΥΣΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΟΝΗΝ ΡΕΘΑ ΠΡΟΣ ΑΜΦΙΛΟΧΙΑΝ. ΤΗΝ 18,30΄ ΦΘΑΝΟΜΕΝ ΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙ ΟΠΟΥ ΜΑΣ ΑΝΕΜΕΝΕΝ Ο ΣΠΥΡ. ΚΟΛΟΝΙΚΗΣ ΄Η΄ ΚΑΡΑΜΠΙΝΑΣ, Ο Λ/ΓΟΣ ΓΑΛΑΝΗΣ ΔΗΜΗΤ. ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΚΛΕΙΔΙΟΥ ΚΑΙ Ο ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΣ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ Ν. ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΟΜΕΝ ΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙ._
16-3-43
ΠΡΟΣΒΑΛΟΜΑΙ ΑΠΟ ΒΑΡΥ ΚΡΥΟΛΟΓΗΜΑ, ΕΝ ΤΟΥΤΟΙΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΗΣΥΧΑΣΩ ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΠΟΛΛΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΠΟΥ ΕΧΩ. ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΙΣ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΟΜΑΔΩΝ. ΕΚΔΟΣΙΣ ΔΙΑΤΑΓΩΝ ΣΧΕΤΙΚΩΝ ΜΕ ΑΣΦΑΛΕΙΑΝ ΕΝ ΟΨΕΙ ΕΑΜΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΣΕΩΣ. ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΣΕ ΕΜΠΟΛΕΜΟΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΝ. ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΑΙΤΗΣΕΙΣ ΥΠΟΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΡΧΗΓΟΝ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΤΑ ΔΙΕΥΘΕΤΕΙ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΑΛΛΟΝ ΚΑΛΥΤΕΡΟΝ ΤΡΟΠΟΝ. ΣΥΝΟΜΙΛΙΑΙ ΜΕ ΔΙΑΦΟΡΟΥΣ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΥΣ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑΡΧΑΣ. ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΟΜΕΝ ΕΙΣ ΣΠΥΡ. ΚΟΛΟΝΙΚΗΝ. ΑΠΟΠΝΙΚΤΙΚΗ Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. ΑΦΙΞΙΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΥ ΚΩΝ. ΒΟ¨Ι¨ΔΑΡΟΥ, ΠΡΟΣΧΩΡΗΣΑΝΤΟΣ ΕΙΣ ΤΑΣ Ε.Ο.Ε.Α. ΑΠΟΣΚΙΡΤΗΣΑΝΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΑΜ. ΤΟ ΑΓΓΛΙΚΟΝ ΑΡΧΗΓΕΙΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΔΙΟΝ ΡΙΨΕΩΣ ΠΑΡΕΜΕΙΝΕΝ ΕΙΣ ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ._
Στη φωτογραφία “14 Μαρτίου 1943 – Πατιόπουλο Βάλτου. Από αριστερά : Ι. Παπαδάκης, Π. Αρβανίτης, Μ. Μυριδάκης, Κ. Γουντχάουζ, Ν. Ζέρβας και Π. Κωτσάκης. (Πηγή : https://www.lifo.gr/)
