Πριν από πολλά χρόνια, όντας μικρό παιδί, εκεί που έπαιζα σε ένα άδειο οικόπεδο με κοκκινόχωμα στην οδό Ανεμομύλων, ξέθαψα με τα χέρια μου, ανάμεσα σε πολλά σπασμένα πήλινα κομμάτια, κι ένα μικρό πήλινο αντικείμενο…καθώς πάντα με διέκρινε μια ανεξήγητη αγάπη για ό,τι παλιό, το πήρα, το καθάρισα και το έβαλα με τα άλλα μικροαντικείμενα της μικρής μου συλλογής…. Δεν πέρασαν παρά αρκετά χρόνια μέχρι να μάθω τί τελικά ήταν αυτό το μικρό πήλινο αντικείμενο….
Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο του Λάμπρου Κασσελούρη για τα «Ιστορικά και Λαογραφικά της Άρτας», και στην περιγραφή του για πολλούς τάφους που βρέθηκαν στην περιοχή του χωριού Φωτεινό, είδα σε φωτογραφία ένα παρόμοιο αντικείμενο που δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα μικρό ταφικό λυχναράκι που σύμφωνα με το συγγραφέα ανήκει στον 4ο και 3ο αιώνα π.Χ.. Γράφει χαρακτηριστικά : «…..Αυτή την πλάκα, με την ελπίδα ότι κάτι θα εύρισκα, την μετακίνησα παρουσία και του ιδιοκτήτη του χωραφιού και βρήκα από κάτω τρεις άλλες πλάκες κάθετα τοποθετημένες. Η ανεύρεσή τους με ενθάρρυνε. Ήταν πράγματι τάφος. Βέβαιος πλέον ότι κάτι υπήρχε στο εσωτερικό, άρχισα να σκάβω με πολύ προσοχή. Μόλις έφτασα σε βάθος τριάντα περίπου εκατοστών, φάνηκε ένα κόκκινο πράγμα. Ήταν η άκρη ενός μικρού αντικειμένου που σαν από θαύμα γλύτωσε το θρυμμάτισμα από την τσάπα που είχε χτυπήσει ακριβώς δίπλα του. Χαρούμενος τότε, έσκαψα ολόγυρά του το χώμα μ’ ένα ξύλο και το έβγαλα. Ήταν μια μικρή πήλινη λυχνία, θαυμάσια διατηρημένη. Οι Φωτινιώτες που την είδαν το βράδυ στο καφενείο, είχαν αποφανθεί οι περισσότεροι ότι ήταν τσιμπούκι…. Αυτό το αντικείμενο, ανεκτίμητο για το σκοπό που το θέλαμε, ήταν αρκετό για να απαντούσε ένας αρχαιολόγος στο ερώτημα που μας απασχολούσε ανέκαθεν για την ιστορία και τους κατοίκους της περιοχής. Και πράγματι, λίγες μέρες αργότερα, οι αρχαιολόγοι της Β’ Εφορίας Αρχαιοτήτων Αθηνών, στους οποίους το έδωσα και το εξέτασαν, αποφάνθηκαν αμέσως ότι ήταν του 4ου π. Χ. αιώνα……
Μικρές πήλινες λυχνίες βρίσκονταν σε πολλούς τάφους που υπήρχαν στην ευρύτερη περιοχή της Άρτας, όπως επίσης και δακρυδόχοι… Οι δακρυδόχοι ήταν μικρού μεγέθους πήλινα δοχεία όπου οι συγγενείς των νεκρών έβαζαν διάφορα αρώματα, καθώς και τα δάκρυά τους και τα τοποθετούσαν έπειτα μέσα στους τάφους. Μη μπορώντας οι πιο σύγχρονοι κάτοικοι της περιοχής να αντιληφθούν τη χρήση αυτών των αντικειμένων, είχαν πλάσει και τον παρακάτω μύθο : Την εποχή που κατοικούνταν η περιοχή, είχε κατακλυστεί κάποια περίοδο από άφθονα κουνούπια. Και τί κουνούπια! Με σιδερένιες μύτες!…..Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να υποφέρουν τα οδυνηρά τσιμπήματα τους και τις αρρώστιες που τους είχαν μεταδώσει. Για το λόγο αυτό, πολλοί από τους αρρώστους που δεν μπορούσαν να αντέξουν, αποφάσιζαν και θάβονταν μόνοι τους. Έσκαβαν δηλαδή ένα λάκκο, έμπαιναν μέσα και τοποθετούσαν από πάνω μια πλάκα, αφήνοντας σε μια γωνιά, μια μικρή τρύπα να αναπνέουν!….Έπαιρναν δε μαζί τους τα ατομικά τους είδη και ένα δοχείο με νερό που έπιναν μέχρι που πέθαιναν !…. Αυτά αναφέρει ο μύθος. Και είναι αρκετά για να καταλάβουμε ότι και οι παλαιότεροι κάτοικοι της περιοχής, βρίσκοντας στους τάφους τα παραπάνω αντικείμενα, προσπαθούσαν να μαντέψουν τί ήταν και για ποιο σκοπό τα τοποθετούσαν μέσα σ’ αυτούς. Προσπαθούσαν επίσης να μαντέψουν τί είχε συμβεί στην περιοχή που επέφερε τόσους θανάτους, ώστε πολλές περιοχές να είναι γεμάτες τάφους. Αδυνατούντες όμως να δώσουν μια λογική εξήγηση, έπλασαν με τη φαντασία τους τον παραπάνω μύθο. Στηρίχτηκαν δε στις δακρυδόχους που τις νόμιζαν για κοινά υδροδοχεία, στις λυχνίες που τις νόμιζαν για τσιμπούκια, στο μεγάλο αριθμό τάφων και στις πλάκες που φέρουν οι περισσότεροι εξωτερικά….» (Πηγή : ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ, Λ. Κασσελούρη, Άρτα, 1980)
Στην φωτογραφία το ταφικό λυχναράκι της συλλογής μου όπου, στο στόμιό του, υπάρχουν ακόμη τα ίχνη από καπνιά….
…κι εδώ η φωτογραφία της ταφικής λυχνίας που αναφέρει ο Λ. Κασσελούρης στο βιβλίο του!
