Αμέσως μετά την ενσωμάτωση της Άρτας στο ελληνικό κράτος, η νέα διοίκηση προχώρησε στη ρύθμιση του θεσμού των εμποροπανηγύρεων με την έκδοση Βασιλικών Διαταγμάτων. Με τα Διατάγματα αυτά καθορίστηκαν επίσημα στην περιοχή της Άρτας τέσσερις (4) ετήσιες εμποροπανηγύρεις, σε συγκεκριμένες ημερομηνίες και τόπους, ώστε να συνεχιστεί και να οργανωθεί θεσμικά μια παράδοση με βαθιές ρίζες στην τοπική κοινωνία και οικονομία. Σκοπός του νεοσύστατου κράτους ήταν προφανώς η τόνωση του εμπορίου και η οικονομική ενίσχυση των αγροτικών περιοχών και οικογενειών, με στόχο να ενδυναμωθεί η παραγωγή, να διευκολυνθεί η διάθεση των προϊόντων και να ενισχυθεί η συνοχή του αγροτικού πληθυσμού μέσα από τις νέες συνθήκες της ελεύθερης Ελλάδας. Μια από αυτές ήταν και η εμποροπανήγυρη στο δήμο Τετραφυλλίας : “Το Β.Δ. 108/31-8-1885 όριζε τη διεξαγωγή εμποροπανήγυρης κάθε χρόνο, από τις 26 έως τις 28 Ιουλίου, στη θέση «Αγία Παρασκευή» της περιφέρειας του χωριού «Μουσούντα», του δήμου Τετραφυλλίας, στην επαρχία Άρτης. Η εμποροπανήγυρη λάμβανε χώρα γύρω από την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, ναό χρονολογούμενο από το 1223 μ.Χ., που βρίσκεται στα σύνορα των χωριών Μεσούντα, Ελάτη και Καστανιά, σε υψόμετρο 1.300 μέτρων.
Σύμφωνα με τον Α. Σχισμένο (2013), ο οποίος επικαλείται την άποψη του ιστορικού ερευνητή Νίκου Γαλαζούλα, η συγκεκριμένη εκκλησία συνδέεται άμεσα με τη ζωή και τη δράση του Δεσπότη της Ηπείρου, Θεόδωρου Αγγέλου Κομνηνού. Η ανέγερσή της πραγματοποιήθηκε προς τιμήν του Δεσπότη, με αφορμή τη μεγάλη του νίκη εναντίον των Βουλγάρων και την κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Το έργο αυτό αποδόθηκε στους στρατιώτες του τοπικού φυλακίου, οι οποίοι βρίσκονταν στην περιοχή, και αρχικά η εκκλησία αφιερώθηκε στην Παναγία. Η τοποθεσία της είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία, καθώς λειτουργούσε ως βίγλα και συνοριακό φυλάκιο του Δεσποτάτου, αποτελώντας ταυτόχρονα σημείο ελέγχου και αναφοράς για όσους κινούνταν από την Άρτα προς τη Θεσσαλία και αντίστροφα.
Ωστόσο, τα γεγονότα πήραν διαφορετική τροπή τον Μάρτιο του 1230, όταν ο Θεόδωρος Άγγελος Κομνηνός εισέβαλε στη Βουλγαρία. Στη μάχη της Κλοκότνιστας αιχμαλωτίστηκε και, ύστερα από διαταγή των εχθρών, τυφλώθηκε. Από εκείνη τη στιγμή, η εκκλησία έπαψε να είναι αφιερωμένη στην Παναγία και οι στρατιώτες της φρουράς την αφιέρωσαν στην Αγία Παρασκευή, την προστάτιδα των ματιών και θεραπεύτρια των οφθαλμικών παθήσεων.
Η επιλογή του τόπου για την διεξαγωγή της εμποροπανήγυρης δεν ήταν τυχαία, καθώς εκεί διασταυρώνονταν βασικές οδικές διαδρομές, γεγονός που εξηγεί την προσέλευση μεγάλου αριθμού εμπόρων, ζωεμπόρων, κτηνοτρόφων και βλάχων.
- Η πρώτη διαδρομή ακολουθούσε το μονοπάτι Γέφυρα Πλάκας – Βουργαρέλι – Αθαμάνιο – Ταμπούρια Τετρακώμου – Βρύση Μπιχλιούλη – Αγία Παρασκευή και συνέδεε τον χώρο της εμποροπανήγυρης με τα Κατσανοχώρια και τα Βόρεια και Κεντρικά Τζουμέρκα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1803 οι Σουλιώτες, καταδιωκόμενοι από τα στρατεύματα του Αλή πασά, ακολούθησαν αυτή τη διαδρομή φεύγοντας από το Βουργαρέλι και καταφεύγοντας στο Μοναστήρι του Σέλτσου, με σκοπό να περάσουν, μέσω της Γέφυρας Κοράκου, στη Θεσσαλία.
- Η δεύτερη διαδρομή ξεκινούσε από τη Γέφυρα Κοράκου – Βρεστενίτσα (Πηγές) – Άγιος Νικόλαος (Στουρνάρι) – Παλιομίλια – Ανθρωπάκι – Αγία Παρασκευή και συνέδεε το πανηγύρι με την περιοχή των Αγράφων.
- Η τρίτη διαδρομή ακολουθούσε τη βλαχόστρατα Μεσοχώρα – Γέφυρα Κονδύλη – Μεσούντα – Αγία Παρασκευή και συνέδεε την εμποροπανήγυρη με την περιοχή των Τρικάλων και τον θεσσαλικό κάμπο.
- Ιδιαίτερη σημασία είχε δε και η κεντρική βλαχόστρατα, ο κύριος άξονας μετακινήσεων των βλάχων και των κατοίκων του Άνω Ραδοβιζίου. Η διαδρομή Βάλτος – Γάβρογο – Μπότσι (Μεγαλόχαρη) – Καταβόθρα (Αστροχώρι) – Σεκλίστα (Ελάτη) – Αγία Παρασκευή συνέδεε την εμποροπανήγυρη με το Άνω Ραδοβίζι, το Ξηρόμερο και τα χωριά του Βάλτου καθώς αποτελούσε ζωτικής σημασίας πέρασμα για τις εποχικές μετακινήσεις κοπαδιών αλλά και για την επικοινωνία της Δυτικής Ρούμελης με τα Τζουμέρκα.
Με βάση τα παραπάνω, η εμποροπανήγυρη της Αγίας Παρασκευής Τετραφυλλίας, η οποία τελούνταν ετησίως με αφορμή τη γιορτή της Αγίας στις 26 μέχρι 28 Ιουλίου, φαίνεται ότι προσέλκυε σημαντικό αριθμό επισκεπτών και παρέμεινε ζωντανή στη συλλογική μνήμη των κατοίκων της περιοχής τουλάχιστον έως τις αρχές του 21ου αιώνα. (Μαρτυρία Κυριάκου Λάιου). [Πηγή : Οι εμποροπανηγύυρεις της Άρτας, Α. Καρρά, Άρτα, 2025]
Στη φωτογραφία το απόσπασμα του Βασιλικού Διατάγματος με τίτλο “Περί συστάσεως εμπορ. πανηγύρεως εν τω δήμω Τετραφυλίας”.
