——————–
“Ο παλαιότερος αρχιτεκτονικός τύπος περιλαμβάνει τά έξης γνωρίσματα : Ή οικία, όρθογωνίου σχήματος (12 X 4), είναι έστραμμένη κατά τόν μεγάλον άξονά της άπό Βορρά προς Νότον, και άποτελείται άπό δύο ορόφους, τό ανώι και τό κατώϊ, άναλόγως δέ μέ τήν κλίσι τού εδάφους πού είναι χτισμένη εισέρχεται μέσα στο χώμα κατά τή μια γωνία τού ορθογωνίου. Άλλο γνώρισμα τού αρχιτεκτονικού αύτού τύπου είναι ότι ή σκάλα ανόδου στά δωμάτια σ’ άλλα μέν σπίτια είναι εσωτερική, σ’ άλλα δέ έξωτερική. “Οπου ή σκάλα είναι εξωτερική κατά κανόνα είναι πέτρινη καί άπό κάτω έχει ειδικές θέσεις (καμάρες) γιά τις βαρέλες τού νερού. Είναι τό καλούμενο «βαλεροστάσι».
Στόν αρχιτεκτονικό αύτό τύπο, τό κατώϊ χωρίζεται σέ δύο, στο «όξωκάτωγο» και στό «μέσα» κατώϊ. Τό όξωκάτωγο, όπου υπάρχουν και τά παχνιά ή ταβλάδες, χρησιμεύει γιά τή διανυκτέρευσι τών μεγάλων ζώων, δηλαδή τών βοδιών καί τών φορτιάτικων. Σ’ αυτό επίσης υπάρχει το κοτέτσι όπου κουρνιάζουν οι κόττες και οι «καμάρες» γιά νά φωλιάζουν καί νά γεννούν τ’ αύγά. Τό μέσα κατώϊ, όπου ύπάρχει ή μπούντενα μέ τό τυρί και τά βαένια μέ τό κρασί, χρησιμεύει γιά τή διανυκτέρευσι τών γιδοπροβάτων, όταν φυσικά δέν ύπάρχει γι’ αύτά ιδιαίτερη καλύβα («σιάκος») ή αχούρι ή μαντρί έξω άπό τό σπίτι. Τό όξωκάτωγο έχει εξωτερική θύρα επικοινωνίας μέ τήν αύλή, πού κλείνει άπό μέσα μέ τό «ρούμπο». ’Ενώ τό μέσα κατώι έπικοινωνεί μέ τό όξω άπό εσωτερική πόρτα καί μέ τή «μάννα» τού σπιτιού μέσω τής «γκλαβανής» (καταπακτής)…..”
(Πηγή : ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ,τχ. 256-57-58, 1973)
Στη φωτογραφία “Λαϊκή Αρχιτεκτονική σε Χωριά των Τζουμέρκων” (Πηγή : ΗΠΕΙΡΟΣ, Κ. Μπαλάφας, Αθήνα,2003)
