Η Κωστηλάτα, το πιο ξακουστό θερινό λιβάδι της Ηπείρου, εκεί όπου οι προβατίνες που βοσκούσαν “είχαν χρυσάφι στα δόντια τους”, στεφανωμένη από βουνοκορφές και ποτισμένη με τα παγωμένα νερά των πηγών της, υπήρξε για αιώνες τόπος προσμονής και ελευθερίας. Το 1853, αυτός ο ευλογημένος τόπος πέρασε από τα χέρια των Τούρκων μπέηδων, Μουσταφά και Σουκερή, στους Έλληνες τσιφλικάδες Νίκο και Γιώργο Αντωνόπουλο. Μια μεταβίβαση που δεν ήταν μόνο νομική πράξη, αλλά προοίμιο σύγκρουσης.
Οι νέοι κάτοχοι, επιχειρώντας να εμπεδώσουν την κυριότητά τους, έστειλαν το 1881 έναν βοσκό, τον Χατζιάρα από τον Στάνο Βάλτου, μαζί με δυο χιλιάδες πρόβατα, για να κατοχυρώσουν στην πράξη τα δικαιώματά τους. Μα οι Θοδωριανίτες, σκληροτράχηλοι και λεύτεροι άνθρωποι, δεν έμειναν άπραγοι. Άντρες, γυναίκες και παιδιά ξεσηκώθηκαν, αντιστάθηκαν με πείσμα και αποφασιστικότητα ενάντια στις στρατιωτικές δυνάμεις που επιστρατεύτηκαν από τους τσιφλικάδες.
Ο αγώνας τους, τίμιος και επίμονος, έφερε καρπούς. Μια συμβιβαστική λύση βρέθηκε, και το 1883, οι κάτοικοι των Θεοδωριάνων αγόρασαν την Κωστηλάτα, πληρώνοντας το βαρύ τίμημα των 57.000 δραχμών — ποσό μεγάλο για την εποχή, μα μικρό μπροστά στην αξία της ελευθερίας.
Κι από τότε, ο αγώνας έγινε τραγούδι, ζυμώθηκε με τις μνήμες του λαού και τραγουδήθηκε στα γλέντια και στα ανηφορικά μονοπάτια του χωριού, και όχι μόνο, για να θυμίζει σε κάθε νέα γενιά πως εκεί, ψηλά στην Κωστηλάτα, οι καρδιές δεν σκύβουν:
Ψηλά στην Κωστηλάτα, στα κρύα τα νερά,
χορεύουν τα κορίτσια μαζί με τα παιδιά.
Ψηλά στην Κωστηλάτα βόσκουν τα πρόβατα,
τα φυλάν Θοδωριανίτσες με τ’ ασημοζώναρα…(Κείμενο Αναστασία Καρρά – Πηροφορίες από το βιβλίο ΟΙ ΝΟΜΑΔΕΣ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΟΙ ΤΩΝ ΤΖΟΥΜΕΡΚΩΝ, Ν. Καρατζένης, Άρτα, 1991)
Στη φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή “Θεοδωριανίτισες με τα ασημοζώναρα στο πανηγύρι τον Αύγουστο του 1938. Από αριστερά : Ιουλία Παπαδημητρίου (δασκάλα από το Βουργαρέλι), Μαριάνθη Κοντογιάννη, Αγνή Κομπορόζου, Σοφία Τσακωμένου, Ελισσάβετ Λακκοπούλου, Αικ. Παπαδημητρίου, Μαρίνα Τσιρογιάννη, Σπυριδούλα Μαντέλλου, Κική Χάιδου”. (Πηγή : ΤΑ ΘΕΟΔΩΡΙΑΝΑ ΑΡΤΑΣ, Ρήγας Σκουτέλας, Αθήνα, 1994)
