Ο Δήμος Πραμάντων, που ανήκε στην επαρχία Τζουμέρκων, περιλάμβανε μόνο δυο χωριά : την Πράμαντα και τους Μελισσουργούς και κατά την πρώτη απογραφή από το ελληνικό κράτος είχε συνολικά 4.038 κατοίκους. (Πηγή : ΠΙΝΑΚΕΣ ΤΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ 1881, Υπουργείον Εσωτερικών, εν Αθήναις, 1884)
Μπορείτε να διαβάσετε για τη διοικητική διαίρεση του νομού Άρτης στο λινκ https://doxesdespotatou.com/dioikitiki-diairesi-toy-nomoy-artis/
“Ήταν ένα απ’ τα παλιότερα καφενεία στα Πλατάνια των Πιστιανών, στο δρόμο για τη Ροδαυγή και τα χωριά των Τζουμέρκων. Χτισμένο από ντόπια πέτρα, υπερυψωμένο αρκετά από το δημόσιο δρόμο, ήταν το σημείο που ο ταξιδιώτης θα σταματούσε να πιεί νερό, να παραγγείλει έναν καφέ και να δοκιμάσει ένα λουκούμι, αφού πρώτα ξεδίψαγε στη βρύση. Γιατί δίπλα ακριβώς, κάτω από δυο τεράστια αιωνόβια πουρνάρια, ήταν η βρύση του χωριού, απ’ όπου έτρεχε γάργαρο, κρύο νερό που κατέβαινε απ’ το Ξηροβούνι.
Το οίκημα ψηλό κι επιβλητικό, είχε δυο ορόφους : στον πάνω όροφο ήταν η κατοικία του μπάρμπα – Μίχου και στο ισόγειο ήταν το καφενείο, που πουλούσε και κάποια είδη μπακαλικής, όπως γίνονταν με τα περισσότερα καφενεία εκείνη την εποχή. Δεν υπήρχε σχεδόν κανένα άλλο οίκημα κοντά, παρά μόνο ένα βακούφικο σπίτι, το Δημοτικό σχολείο και λίγο πιο πάνω στο δημόσιο δρόμο, το καφενείο του Γιώργο Κότση, που είχε και το τηλεφωνείο. Μπροστά στο καφενείο υπήρχε μια μεγάλη αυλή με την κληματαριά της και παρτέρια γεμάτα με λουλούδια που τα φρόντιζε σαν τα μάτια της η κυρά – Μίχαινα. Και πίσω από το οίκημα υψώνονταν τεράστιοι βράχοι, γνωστοί στην περιοχή με το όνομα «μπιστούρες». Καθόσουν στην αυλή και το μάτι σου έφτανε ως κάτω στη θάλασσα του Αμβρακικού.
Εκεί λοιπόν, στα μαγαζί του μπάρμπα Μίχου γίνονταν τα μεγάλα γλέντια σε όλες τις γιορτές του χωριού, θρησκευτικές και μη τη δεκαετία του ’60. Μικρά παιδιά, πηγαίναμε το πρωί στη βρύση και βρίσκαμε τα άδεια μπουκάλια και τα δεκάρικα που μάλλον είχαν πέσει από τις τσέπες κάποιου ξενυχτισμένου γλεντοκόπου…..Οι κομπανίες συνήθως ντόπιες από τα γειτονικά χωριά. Και τις περισσότερες φορές, αναπόσπαστα μέλη της κομπανίας που έπαιζε, ήταν δυο από τους ντόπιους οργανοπαίχτες : Ο Κωτσογιάννος και ο Μιχαλόπουλος….
Σήμερα το μαγαζί του Μίχου Ντάλα στέκει ακόμα αγέρωχο, στην ίδια θέση. Τι κι αν χτίστηκαν δίπλα του καινούργια κτίρια, τί κι αν τα παράθυρά του είναι σφαλιστά με μεγάλα σανίδια, τί κι αν τα λουλούδια δεν ανθίζουν πλέον….Είναι εκεί να θυμίζει μια εποχή που πέρασε ανεπιστρεπτί…..” (Κείμενο Α. Καρρά)
Στη φωτογραφία «Πανηγύρι στον Μίχο Ντάλα στα Πλατάνια Πιστιανών. Στην άκρη πίσω αριστερά ο Λάμπρος Μιχαλόπουλος».Τα άλλα μέλη της ορχήστρας είναι ο Κώστας και η Άρτεμις Πρέντζα, ο Γιώργος Στεργίου και στο ακορντεόν ο έτερος Στεργίου. Μας λείπει το όνομα του τραγουδιστή!! (Πηγή : ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΞΗΡΟΒΟΥΝΙΟΥ, https://xirovouni.com/)
Δημιουργήθηκε πρόσφατα μια καινούργια ιστοσελίδα με τίτλο «Μουσική παράδοση του Ξηροβουνίου». Διαβάζουμε σχετικά με τους σκοπούς της ιστοσελίδας, που έγινε με πρωτοβουλία του καθηγητή της ιατρικής Γιάννη Λάμπρη, στη μνήμη των γονέων του :
«Η πρωτοβουλία μας αυτή αποβλέπει στην συλλογή, διατήρηση και ευρύτερη διάδοση της παραδοσιακής μουσικής της περιοχής του Ξηροβουνίου (Ανώγειον, Αμμότοπο, Γοργόμυλο Δαφνωτή, Γυμνότοπο, Μονολίθι, Πιστιανά, Πλατανούσα, Ροδαυγή, Σκλίβανη, Σκούπα, Φανερωμένη) και επιχορηγείται από την οικογένεια του Γιάννη και της Ροδάνθης Λάμπρη στη μνήμη των Δημητρίου και Αγαθής Λάμπρη. Ο Δημήτριος Λάμπρης γνωστός στους συγχωριανούς του σαν «Μήτσος Μπακάλης» (14/2/1928-23/12/2009) και η σύζυγός του Αγαθή (2/5/2031-18/4/2018) γνωρίστηκαν και παντρεύτηκαν από έρωτα, σε μια εποχή που οι πιεστικές κοινωνικές συμβάσεις επέβαλαν ως σχεδόν αποκλειστικό μέσο δημιουργίας οικογένειας τον γάμο μέσω συνοικεσίων. Οι δύο τους έζησαν μια ευτυχισμένη και μεστή ζωή, βασισμένη στην αστείρευτη αγάπη και την διαρκή αλληλοϋποστήριξη στον αγώνα του μόχθου της ζωής. Εργάστηκαν σκληρά για να δημιουργήσουν ευνοϊκές προϋποθέσεις για την εξέλιξη των παιδιών τους Βασίλη, Γιάννη και Ελένης, αλλά και για να βοηθήσουν στην πρόοδο και ευημερία του χωριού τους. Το καφενείο/ψησταριά που είχαν για πολλά χρόνια στη Ροδαυγή αποτελούσε έναν χώρο συνάθροισης και γλεντιού των κατοίκων. Παράλληλα, το κρεοπωλείο τους συνέβαλε στην ανάπτυξη της κτηνοτροφίας στην περιοχή μιας και η επιχείρησή τους στήριζε τόσο την εκτροφή όσο και την εμπορία κρέατος από την ντόπια παραγωγή της περιοχής των χωριών του Ξηροβουνίου……..». Μπορείτε να διαβάσετε τη συνέχεια στο λινκ https://xirovouni.com/%cf%83%ce%ba%ce%bf%cf%80%ce%bf%cf%83-%ce%b9%cf%83%cf%84%ce%bf%cf%84%ce%bf%cf%80%ce%bf%cf%85/
Στη φωτογραφία “Χορός σε κάποιο γλέντι στο Ξηροβούνι. Διακρίνονται οι: Κωσταντιγιώργης, Ξενοφώντας Δασκαλάκης, Δημήτριος Παπαβασιλείου (Μητσιοχρήστος), Δημήτριος Λάμπρης (Μήτσιος Μπακάλης), Κωνσταντίνος Ρακόπουλος (Κώτσιο Ρακόπουλος) (Πηγή : https://xirovouni.com/)
“Στα χωριά ως τις αρχές του αιώνα μας, με την κλειστή κοινωνία και τη δύσκολη επικοινωνία, η μουσική παράδοση διατηρούνταν ακόμη ζωντανή. Ο 20ος αιώνας ‘όμως επιφύλασσε γεγονότα και κοινωνικές αλλαγές, που είχαν άμεσες επιπτώσεις στην πορεία της δημοτικής μας μουσικής. Οι Βαλκανικοί πόλεμοι, η Μικρασιατική καταστροφή, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, η Κατοχή και τα ταραγμένα μεταπολεμικά χρόνια, είχαν αποφασιστική επίδραση στην πορεία του δημοτικού μας τραγουδιού. Η εισβολή της δυτικής μουσικής με το δίσκο και το γραμμόφωνο, το ραδιόφωνο και αργότερα η τηλεόραση, δεν επιδρούν απλά, αλλά αποφασίζουν την τύχη τόσο του δημοτικού τραγουδιού, όσο και των παραδοσιακών οργανοπαιχτών.
Οι οργανοπαίχτες και οι τραγουδιστές εξακολουθούν βέβαια να πηγαίνουν να παίζουν στα πανηγύρια και στους γάμους, δέχονται όμως τον καταιγισμό των επιδράσεων της ελαφράς μουσικής, με αποτέλεσμα να χάνουν την παραδοσιακή ακουστική ευαισθησία τους και να χρησιμοποιούν πολλές φορές την τεχνική της δυτικής αρμονίας ή ακόμη και διαφορετικά μουσικά όργανα (πχ. Αρμόνιο, ηλεκτρική κιθάρα). Παρόλα αυτά συναντούμε ακόμη και σήμερα σε διάφορα απομακρυσμένα χωριά λαϊκούς οργανοπαίχτες και τραγουδιστές που κρατούν ζωντανή τη μουσική παράδοση, αμόλυντη από τον πολιτισμό της τεχνοκρατούμενης εποχής μας.
Ταπεινοί στη ζωή, αλλά και σοφοί στις σκέψεις τους, αντιπροσωπεύουν ένα πολύτιμο πνευματικό κεφάλαιο της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής…..” (Πηγή : ΣΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΑ ΓΥΡΙΣΜΑΤΑ, Γ. Κουτσούμπας, Αθήνα, 2004)
Στη φωτογραφία «1939 – 40 : Πλανόδιοι Μουσικοί στην Άρτα – Wandermusikanten in Arta (Epirus). Φωτογραφία του γερμανού περιηγητή Joachim Gerstenberg, στο λεύκωμα “Griechenland”, εκδ. 1942, όπως δημοσιεύτηκε από τον Βασίλειο Χολέβα στην σελίδα «Τα Γιάννενα και η Ήπειρος σε παλιές φωτογραφίες (πριν το 1970)».
Φωτογραφία του Volker Möller από την επίσκεψή του στην Αγία Θεοδώρα στις αρχές του 1980.
Ο Cas Oorthuys μας χάρισε 4 όμορφες φωτογραφίες παιδιών που ανάβουν το κερί τους, μέσα στο ναό της Αγίας Θεοδώρας. Αυτή είναι η τέταρτη φωτογραφία που δημοσιεύουμε. Μπορείτε να δείτε τις άλλες τρεις πιο κάτω. (Πηγή : https://www.nederlandsfotomuseum.nl/)
1.https://doxesdespotatou.com/agia-theodora/
2.https://doxesdespotatou.com/agia-theodora-1950s/
3.https://doxesdespotatou.com/7558-2/
“……Η δουλειά ήταν σχετικά εύκολη γιατί όλοι κούρευαν τα μαλλιά τους κοντά. Η ιδιοτροπία των πελατών ήταν ως προς το μουστάκι, γι’ αυτό ο κουρέας αφιέρωνε περισσότερο χρόνο για την περιποίησή του, αλλά και για το ξύρισμα που έκανε στον πελάτη. Ο καλός κουρέας τρόχιζε το ξυράφι του καλά, είχε ελαφρύ χέρι, δεν άφηνε γένια, δεν έκοβε τον πελάτη στο μάγουλο, ήταν περιποιητικός και καθαρός. Με την άσπρη μπλούζα έμοιαζε σαν γιατρός. Αν σκεφτεί κανείς ότι ήταν και πρακτικός γιατρός, γιατί είχε γνώσεις για την τριχόπτωση και για την περιποίηση του σβέρκου με βδέλλες, για το χτυπημένο μάγουλο, για τον πονόδοντο, για την αλωπεκίαση, για το κόψιμο της χρυσής (ίκτερου), εξαγωγή δοντιών, τότε το «έμοιαζε σαν» πλεονάζει. Ασχολούνταν ακόμη με την Παρασκευή χρωμάτων και είχε βότανα (αγριάδα, σκουποχόρτι, μαντζούνια κ.λπ.) για χρόνιες παθήσεις.
Στις πλατείες, κοντά στα καφενεία που σύχναζαν οι πελάτες τους, βρίσκονταν και τα κουρεία. Και ακόμη πιο παλιά, οι κουρείς εξυπηρετούσαν τους πελάτες τους μέσα σε καφενεία ή και στα ίδια τα καταστήματα των πελατών τους.
Ο μπαρμπέρης ήταν γνώστης πολλών μυστικών των ανθρώπων που κούρευε και θεωρούνταν ο μεγαλύτερος κουτσομπόλης. Πολλές ιστορίες κυκλοφορούν για τους μπαρμπέρηδες που δεν μπορούσαν να κρατήσουν μυστικό, που τους είχαν εμπιστευτεί οι πελάτες. Επειδή δεν μπορούσαν να κρατήσουν το στόμα τους κλειστό, έβρισκαν τρόπο να αυτοσχεδιάζουν διάφορα ανέκδοτα, προκειμένου να εκμυστηρευτούν το μυστικό φωτογραφίζοντας έτσι το γεγονός και τους εμπλεκόμενους ανθρώπους.
Οι κουρείς μετά τους καφετζήδες, αποτελούσαν στην Άρτα τη μεγαλύτερη συντεχνία. Ονόματα ανθρώπων που άσκησαν το επάγγελμα του κουρέα – μπαρμπέρη στην Άρτα ήταν: Ιωάννης Τρομπούκης, Ζαχαρίας Καραγιώργος, Γεώργιος Μέλλιος, Κώστας Ζαχαρέλος, Κύρκος Κουτσούμπας, Δημήτρης Κατοπόδης, Χρήστος Τζώρας, Ελευθέριος Ρίζος, Σ. Νάκας, Βασίλειος Μπίκας, Βασίλης & Κων/νος Νάκας, Κώστας Σκλήρης, Παναγιώτης Γκίζας, Ιωάννης Ναζόπουλος* ( Α’ πρόεδρος της συντεχνίας των κουρέων), Αθανάσιος Σκαλτσάρης, Κώστας Ψιλός, Κώστας Καρέλης, Βασίλης Τελώνας, Κώστας Γκολομάζος, Κώστας Ναζόπουλος, Σωτήρης Παπαϊωάννου, Ιωάννης Λάμπρου, Κώστας Κολιοπάνος, Ανδρέας Σακκάς, Δημήτρης Γκολομάζος, Μάκης Κατσαντάς, Χρήστος Ζυγούρης, Γεώργιος Μπαλής, Αναστάσιος Καραμάνης, Αλέκος Αμβράζης, Κώστας Καρβέλας, Κώστας Σακκάς, Ευστράτιος Μπλάτσας, Δημήτριος Κουτσούμπας, Θωμάς Κασαής, Γιάννης Γιαννακάκης, Δημήτριος Ζάχος.” (Πηγή : ΣΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΑ ΓΥΡΙΣΜΑΤΑ, Γ. Κουτσούμπας, Αθήνα, 2004)
*Για το Κομμωτήριον του Γιάννη Ναζόπουλου μπορείτε να διαβάσετε στο λινκ https://doxesdespotatou.com/i-komosis-gianni-nazopoyloy/
Στη φωτογραφία ο Χρήστος Τζώρας και ο Λάκης Σωτάκης στο κουρείο στην Πλατεία Κιλκίς. (Φωτο από προσωπική συλλογή)
“H ακροποταμιά ζωγραφισμένη από τον Σινέ Ορφέας”. Ακουαρέλα του ζωγράφου Βαγγέλη Μπόμπορη, όπως δημοσιεύτηκε από τον ίδιο, στο ιστολόγιό του στο facebook.
Στα σκαλοπάτια του νεόδμητου Γυμνασίου Θηλέων Άρτης στις αρχές του ’70. Οι ποδιές έχουν αλλάξει χρώμα, το ίδιο και η αμφίεση για την ώρα της Γυμναστικής. Στις αρχές του 1970, μια τάξη των τελευταίων τάξεων του Λυκείου φωτογραφίζεται με την γυμνάστριά τους κ. Ελμίνα Εξάρχου. (Φωτο από το αρχείο Αικατερίνης (Κατίνας) Νικολάου – Κούτσικου)
“Στο 8τάξιο Γυμνάσιο Θηλέων Άρτας μπήκα το 1941, μετά από εισαγωγικές εξετάσεις. Συστεγαζόταν με το Γυμνάσιο Αρρένων. Μια εβδομάδα πηγαίναμε πρωί τα κορίτσια και μία τα αγόρια. Οι μαθήτριες δεν ήταν μόνο από την Άρτα αλλά και από τα γύρω χωριά, όπως Πέτα, Κωστακιοί, Κομπότι, ακόμα και από την Αμφιλοχία………..
Με τα αγόρια δεν είχαμε πολλά – πολλά, αλλά συχνά βρίσκαμε κάτω από τα θρανία ραβασάκια που μας ζητούσαν ραντεβού ή μας έγραφαν το όνομά τους…..οπότε ξέραμε με ποιόν καθόμαστε στο ίδιο θρανίο.
Φορούσαμε μαύρη ποδιά με άσπρο γιακαδάκι και τα μαλλιά κοτσιδάκια. Στη γυμναστική φορούσαμε μαύρες κιλότες μέχρι το γόνατο. Κάθε καλοκαίρι κάναμε γυμναστικές επιδείξεις στο γήπεδο της πόλης. Στην αυλή του σχολείου στην επέτειο της 25ης Μαρτίου διοργανώνονταν χορευτικές εκδηλώσεις. Στην αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου γίνονταν οι γιορτές με ποιήματα και σκετς.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, δεν θυμάμαι ακριβώς πότε, το σχολείο σταμάτησε τη λειτουργία του για 2 – 3 μήνες περίπου. Δεν χάσαμε χρονιά. Τα πρωινά μας έδιναν συσσίτιο γάλα ζαχαρούχο με κακάο. Το έβραζαν οι μαγείρισσες σε ένα καζάνι και μας το μοίραζαν στα κυπελάκια μας. Αν και ο πατέρας μου είχε πρόβατα και το γάλα δεν μας έλειπε, αυτό μου άρεσε περισσότερο.
Πηγαίναμε ημερήσιες εκδρομές με τα πόδια μέχρι Γραμμενίτσα, Μαράτι, Κάτω Παναγιά, Θεοτοκιό.
Όταν βγαίναμε από το σπίτι για τη βόλτα μας, υποχρεωτικά φορούσαμε την ποδιά, τα μαλλιά δεμένα και η ώρα κυκλοφορίας ήταν περιορισμένη. Επίσης θυμάμαι ότι μας άρεσε να βγάζουμε φωτογραφίες. Υπήρχαν πολλοί πλανόδιοι φωτογράφοι, οι οποίοι στις βόλτες μας, στις εκδρομές μας αλλά κυρίως στις γιορτές του σχολείου μας απαθανάτιζαν……” (Αφήγηση της Αλίκης Καραβασίλη – Κουτσούμπα, όπως δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του Ε. Ιντζέμπελη ΜΙΑ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 1ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΡΤΑΣ, Πάτρα, 2013)
Στη φωτογραφία «7 – 4 – 1948 : Από αριστερά Αλίκη Καραβασίλη, Αλίκη Κοντίμου, Γεωργία Αναγνωστοπούλου» (Η φωτογραφία είναι από το αρχείο της Αλίκης Καραβασίλη – Κουτσούμπα, όπως δημοσιεύτηκε στο ίδιο βιβλίο)
