Δόξες Αγήραντες του Δεσποτάτου

Ο πρώτος αγγλόφωνος τουριστικός οδηγός για την Ελλάδα ήταν το “Vacation days in Greece”* του Rufus B. Richardson, που κυκλοφόρησε το 1903. Από τον τουριστικό αυτό οδηγό λείπει εσκεμμένα η Αθήνα και η Ολυμπία καθώς, όπως αναφέρει ο συγγραφέας στον πρόλογό του, δεν θέλει να συμπεριλάβει δυο και τρεις φορές ειπωμένα πράγματα στον δικό του οδηγό. Ουσιαστικά πρόκειται για μια καταγραφή της ενδεκάχρονης πορείας του συγγραφέα στην ευρύτερη περιοχή της Ελλάδας. Η περιγραφή του ξεκινά από την Κέρκυρα, και συνεχίζει σε όλο το Ιόνιο, την Αιτωλοακαρνανία, την Θεσσαλία και την Πελοπόννησο. Από την περιοχή της Άρτας, όπως συμπεραίνεται από τη διήγησή του, ο συγγραφέας πέρασε τις παραμονές του πολέμου του 1897.

“……..Πρώτος στόχος μας ήταν η Άρτα, το τέρμα μιας γραμμής ατμόπλοιων από τον Πειραιά………..Μια στάση στη Σάμο της  Κεφαλληνίας το πρωί της δεύτερης ημέρας και ένα ταξίδι μεταξύ Κεφαλληνίας και Ιθάκης, κατά τη διάρκεια του οποίου η τελευταία μπορεί να μελετηθεί από μικρή απόσταση, δεν είναι κάτι που μπορείς να αγνοήσεις….. Στη Λευκάδα, το απόγευμα, υπήρξε μια συγκλονιστική σκηνή. Περίπου εκατό νεοσύλλεκτοι επιβιβάστηκαν στο πλοίο. Η Ελλάδα είχε στρατεύματα στην Κρήτη για μια εβδομάδα, και έτσι, παρόλο που ο πόλεμος δεν είχε κηρυχτεί στην πραγματικότητα, συγκέντρωνε στρατεύματα για να προστατεύσει τα σύνορά της ή για να προχωρήσει στην Ήπειρο, όπως θα της υπαγόρευαν οι περιστάσεις. Δύο ώρες αργότερα, πλέοντας στα νερά όπου έγινε η μάχη του Ακτίου, περάσαμε κάτω από τα πυροβόλα των τουρκικών οχυρών στην Πρέβεσσα. Καθώς ο Έλληνας σημαιοφόρος είχε την τάση να καμαρώνει επιδεικτικά  τη σημαία του, φαινόταν κάτι σαν περιπέτεια. Όμως το «Μαργαρίτα» γλίτωσε από τη μοίρα που λίγες εβδομάδες αργότερα περίμενε το «Μακεδονία», που βυθίστηκε από τα τουρκικά πυρά, ενώ οι επιβάτες χρειάστηκε να κολυμπήσουν για τη ζωή τους. Στη Βόνιτζα αναλάβαμε άλλους εκατό νεοσύλλεκτους που ξεχύνονταν στην Άρτα από όλη τη δυτική Ελλάδα. Οι άνδρες ήταν ευδιάθετοι και τακτοποιημένοι, αλλά και γεμάτοι από το πολεμικό αίσθημα που διαπέρασε την Ελλάδα.

Καθυστερώντας από αυτές τις επιβιβάσεις των στρατευμάτων, δεν φτάσαμε στην Κόπραινα, το λιμάνι της Άρτας, παρά στις οκτώ το βράδυ. Τότε υπήρξε έλλειψη από βάρκες για να μεταφέρουν τέτοιο πλήθος στην ακτή, και με μια μεγάλη διαδρομή δέκα ή δώδεκα μιλίων στο σκοτάδι, πάνω από έναν κακό δρόμο γεμάτο με στρατιώτες, ήταν μετά τα μεσάνυχτα όταν φτάσαμε στην Άρτα. Ο οικοδεσπότης μας, ένας άντρας που δεν τον είχα δει ποτέ, αλλά τον οποίο μου σύστησε ένας φίλος στην Αθήνα, μας περίμενε στην Κόπραινα από το μεσημέρι και δεν φαινόταν να πιστεύει ότι είχε κάνει κάτι περισσότερο για εμάς από ότι θα έκανε ο κάθε άνθρωπος.

Το επόμενο πρωί, με έναν λοχαγό του πυροβολικού που ήταν συνεπιβάτης μας από την Αθήνα, βγήκαμε μέσα από πορτοκαλεώνες στο περίφημο γεφύρι της Άρτας, πάνω από τον Άραχθο, που εδώ είναι τα σύνορα, αφού οι Έλληνες είχαν εξασφαλίσει, το 1881, την Άρτα και τις παρακείμενες περιοχές μέχρι το ποτάμι, μαζί με τη Θεσσαλία. Το παρόν σύνορο είναι το πιο άδικο που θα μπορούσε να επινοηθεί. Ένα ποτάμι γενικά δεν είναι σωστή γραμμή οριοθέτησης, αλλά ειδικά σε αυτή την περίπτωση είναι απαράδεκτο. Ο κάμπος απέναντι από το ποτάμι ανήκει από τη φύση του στην πόλη και, μάλιστα, ανήκει σε μεγάλο βαθμό στους Αρτινούς, οι οποίοι έχουν υποστεί πολλαπλές ταλαιπωρίες στη διαχείριση της περιουσίας τους. Ποιος μπορεί να αναρωτηθεί γιατί οι Έλληνες ανυπομονούσαν για μια επιθετική εκστρατεία εδώ που θα έπρεπε να τους επιστρέψει τη γη τους;

Το καλύτερο χαρακτηριστικό της Άρτας είναι η θέα της. Από το λόφο, στους πρόποδες του οποίου βρίσκεται η πόλη, βλέπει κανείς τα βουνά κοντά στη Δωδώνη, και πιο νότια και πολύ κοντά, είναι τα Τσουμέρκα, την άνοιξη ένας όγκος χιονιού, που είναι κάτι λίγο λιγότερο από οκτώ χιλιάδες πόδια. Πίσω από αυτό, πέρα ​​από τον Αχελώο, ​​οι χιονισμένες κορυφές της οροσειράς της Πίνδου συνωστίζονται η μία πάνω στην άλλη σε τόσο πυκνή διάταξη που κανείς απελπίζεται να τις ταυτίσει όλες με τα ονόματα που δίνονται στον χάρτη. Στα νότια βρίσκονται τα τρία βουνά της Ακαρνανίας σε κλίμακα, εντυπωσιακά αν και λίγο πάνω από πέντε χιλιάδες πόδια ύψος, και ο ίδιος ο ένδοξος κόλπος.

Η Άρτα έχει επίσης ιστορία. Κάποιος διατρέχει τις περιόδους  από την ενδιαφέρουσα εκκλησία της Παρηγορητικής Παναγίας, μια πλινθόκτιστη δομή ίσως του 10ου αιώνα και το μεσαιωνικό κάστρο, μέχρι την εποχή που η Άρτα ήταν η Αμβρακία. Ακόμη και οι μέρες που ήταν η πρωτεύουσα του περίφημου Πύρρου φαίνονται πρόσφατες, σε σύγκριση με τις πραγματικά σπουδαίες μέρες που ήταν μια δημοκρατική πόλη της ελεύθερης Ελλάδας πολύ πριν από τον Περσικό πόλεμο. Κάτω από τα άθλια σπίτια της πόλης ξεπροβάλλουν τοίχοι φτιαγμένοι από ογκώδεις ογκόλιθους που μιλούν για μέρες μεγαλείου. Αυτή η ακμάζουσα αποικία της Κορίνθου, που είχε προκαθοριστεί από την θέση της ως η κύρια πόλη της περιοχής, έδωσε το όνομά της στην αρχαιότητα, όπως και τώρα, στον μεγάλο κόλπο που αντικρίζει.

Η Κόρινθος είχε την ατυχία, σπάνια στην ελληνική ιστορία, να δημιουργήσει μια άφιλη αποικία, την Κέρκυρα, η οποία, ήδη από το 665 π.Χ., κατατρόπωσε τη μητέρα πόλη σε μια μεγάλη ναυμαχία και, από κόρη, έγινε διαρκής εχθρός. Για να ανακτήσει την επιρροή της σε αυτές τις περιοχές, η Κόρινθος, στα χρόνια του Κύψελου και του Περίανδρου, έκτισε την Αμβρακία δίπλα στο Ανακτόριο, ακριβώς μέσα στην είσοδο του κόλπου και την Λευκάδα  λίγο πιο έξω. Σαν να αποδεικνύουν ότι η Κόρινθος δεν ήταν μια ιδιαίτερα σκληρή μητέρα, αυτές οι αποικίες παρέμεναν πάντα φιλικές, και οι δυνάμεις τους συντάσσονταν πάντα στον Περσικό πόλεμο μαζί με αυτές της Κορίνθου. Η Αμβρακία, εκτός από το ότι κυριαρχεί  στην πλούσια πεδιάδα που από τη φύση της της ανήκει – αλλά με τη θέληση της Ευρώπης ανήκει πλέον στην Τουρκία – είχε και μια ιδιαίτερη σημασία καθώς βρισκόταν στο δρόμο προς τη Δωδώνη για όλη σχεδόν την Ελλάδα.

Αλλά δεν είναι σκοπός μου να ξαναγράψω κανένα μέρος της ιστορίας της Ελλάδας, αλλά μόνο να εκθέσω ξεκάθαρα τη φυσική και ηθική θέση της Αμβρακίας, ώστε να αντιληφθεί κανείς πιο καθαρά την ικανοποίηση του στιβαρού Δημοσθένη, του ανθρώπου των πράξεων, όχι του ανθρώπου των λόγων, όταν στην Όλπα και κάτω από τα τείχη του Αμφιλοχικού Άργους, λίγα μίλια προς τα νότια, κατατρόπωσε  την Αμβρακία τόσο πολύ όσο ο Κλεομένης είχε κατατροπώσει το Άργος στην Τίρυνθα λίγα χρόνια πριν από τον Περσικό πόλεμο και έκανε την Κόρινθο να νιώσει τα δεινά της αγαπημένης της κόρης που δεν είχε ανάψει ατιμώρητα τις φλόγες του Πελοποννησιακού πολέμου. Εφόσον ορισμένοι Μεσσήνιοι συμμετείχαν σε αυτή τη μάχη, κάποιοι υποθέτουν ότι η περίφημη Νίκη του Παιωνίου στην Ολυμπία δημιουργήθηκε για να τιμήσει το μερίδιό τους στη νίκη.

Προχωρήσαμε νότια από την Άρτα από έναν πολύ καλό αμαξωτό δρόμο που περιβάλλει το δυτικό άκρο του κόλπου. Περίπου το ένα τρίτο της ημερήσιας διαδρομής μας διανύθηκε διασχίζοντας το περίφημο πέρασμα του Μακρυνόρους, όπου τα βουνά, ψηλά σαν τον Υμηττό, κατεβαίνουν σχεδόν κάθετα προς τη θάλασσα για ένα διάστημα δέκα περίπου μιλίων. Αυτό ονομάζεται Θερμοπύλες της δυτικής Ελλάδας, αλλά είναι πολύ πιο δύσκολο πέρασμα από τις Θερμοπύλες, όπου δύο πρόποδες κατεβαίνουν στη θάλασσα με πιο ήπια κλίση. Οι Θερμοπύλες, επίσης, στη σύγχρονη εποχή έχουν χάσει τον αρχικό τους χαρακτήρα με το σχηματισμό μιας μεγάλης πεδιάδας στους πρόποδες των βουνών της από τις εναποθέσεις του Σπερχειού και την επικάλυψη που σχηματίζεται από θειούχες πηγές, ενώ το Μακρυνόρος παραμένει ένα βουνό που φτάνει κατευθείαν στη θάλασσα, απαιτώντας την κατασκευή του σύγχρονου αμαξιτού δρόμου με μεγάλη δυσκολία και έξοδα. Αλλά καθώς αυτός ο δρόμος είναι χίλια πόδια πάνω από το νερό, προσφέρει μια ωραία θέα στον κόλπο και το σκηνικό του. Ο σιδηρόδρομος που συνδέει την Πάτρα με το Αγρίνιο πρέπει να έρθει κάποια μέρα στην Άρτα, έλεγαν όλοι οι κάτοικοι της περιοχής. Το πέρασμα του Μακρυνόρους θα ήταν η κύρια δυσκολία στην πορεία, αλλά ο σιδηρόδρομος θα μπορούσε να κρατήσει το ίδιο ύψος σε όλη τη διαδρομή και δεν θα απαιτούνταν απότομες εναλλαγές. Η κύρια δυσκολία θα ήταν η διάσχιση των πολλών ρεμάτων που κατεβαίνουν από την πλαγιά του βουνού. Ως έχουν τα γεγονότα, η Άρτα θα ενταχθεί στο σιγά σιγά επεκτεινόμενο δίκτυο, αν και ίσως πρέπει πρώτα να ληφθούν υπόψη οι διεκδικήσεις της Σπάρτης. Εξαρτάται κάπως από τη σχετική επιρροή και την ώθηση των βουλευτών των σχετικών περιοχών…..”(Πηγή : VACATION DAYS IN GREECE, Rufus B. Richardson, Published by Smith Elder, 1903)

Στη φωτογραφία το εξώφυλλο του Οδηγού…

*Μπορείτε να διαβάσετε τον Τουριστικό Οδηγό στην Αγγλική Γλώσσα στο λινκ https://www.gutenberg.org/files/45175/45175-h/45175-h.htm