Δόξες Αγήραντες του Δεσποτάτου

Αναζητώντας επιπλέον τυχόν στοιχεία για την οικία Ζορμπά, πρόσφατα βρήκαμε μια Συλλογή λαογραφικού υλικού για την πόλη της Άρτας της Ειρήνη Τριχιά από το 1969, με κάποιες επιπλέον πληροφορίες για την οικία, δια του στόματος του τελευταίου ιδιοκτήτη πριν την απαλλοτρίωση, διδασκάλου Γεωργίου Ζορμπά :

“Ο κ. Ζορμπάς μου είπε τα εξής περί της οικίας : «Το σπίτ’ το είχε αγοράσ’ ο πατέρας μου το 1912. Ήταν παλιό τουρκικό δικαστήριο και καθόταν μέσα ο μπέης. Ευρίσκεται σχεδόν δίπλα από τον Άραχθο, πλησίον της ιεράς Μητροπόλεως. Η συνοικία αυτή λεγόταν «Των μπέηδων». Απέναντι υπήρχε τζαμί όπου πήγαιναν οι μπέηδες και προσηύχοντο. Είναι 200 τ.μ. το κτίσμα. Στην πόρτα υπήρχε μια τουρκική επιγραφή με σανίδες. Ήταν καρφωμένη με καρφιά με διάμετρο 6 πόντους. Είχε απάνου γραμμένο «1537» και από δω κι από κει από ένα τζαμί. Η επιγραφή ήταν τότε σε αραβική γλώσσα. Είχε ιδιότυπο προαύλιο. Η αυλή ήταν στρωμένη με πλακόστρωμα. Ωραίες πέτρες κανονικά βαλμένες και σχημάτιζαν ωραία σχέδια. Είχε διπλή αυλόπορτα και στο απάνω μέρος ήταν ένα ημικύκλιο με πέτρες. Κι εκεί ήταν καρφωμένη η επιγραφή. Το εσωτερικό του, λόγω του ότι εκατοικείτο, έχει υποστεί μεταβολάς πολλάς. Τώρα το έχει απαλλοτριώσει η αρχαιολογική υπηρεσία. Αποτελεί μνημείον αρχιτεκτονικής επί Τουρκοκρατίας”.

(Πηγή : Συλλογή λαογραφικού υλικού εκ της επαρχίας Άρτης, του νομού Άρτης, Ειρήνη Τριχιά του Αχχιλέως, 1969, https://pergamos.lib.uoa.gr/)

Μια από τις φωτογραφίες που συνόδευαν το κείμενο της κ. Τριχιά με τον εξώστη της οικίας…

“…….Στο Υποθηκοφυλακείο Άρτης ανευρέθηκαν δύο συμβόλαια του 1912 που αφορούν την οικία Ζορμπά. Σύμφωνα με το πρώτο συμβόλαιο που υπεγράφη ενώπιον του Συμβολαιογράφου Άρτης Αλεξάνδρου  Μυλωνά με αριθμό 5416/16-4-1912 και τίτλο «Αγοραπωλησία διά δραχμάς 2000», οι α) Ιωάννης Δ. Παπαστεργίου, κτηματίας β) η Ελένη Παπαστεργίου, νοικοκυρά και γ) η Βασιλική, χήρα Ιωάννου Παπαστεργίου, νοικοκυρά, ενεργούσα ως νόμιμος επίτροπος των ανηλίκων εξ υιού εγγονών της, ορφανών από πατέρα και μητέρα, Μαγδαληνής και Καλιρρόης Δ. Παπαστεργίου, πούλησαν στον Δημήτριο Παπαγεωργίου Ζορμπά, τσαρουχοποιό, κάτοικο Πραμάντων «…..οικία ανώγεια, κειμένην εντός της πόλεως Άρτης και εν τη συνοικία Μητροπόλεως, πεπαλαιωμένην, συγκειμένην έτι πέντε δωματίων, ετοιμορρόπων μετά συνεχομένης αυλής εν ή υπάρχουσι πεφυτευμένες δύο πορτοκαλέες και κήπου περιέχοντος οπωροφόρα τινά δένδρα και συνορευομένης  γύρωθεν με οικίας Εθνικής Τραπέζης (πρώην Σέμου), Ιωάννου Μπανιά, με Ναόν Μητροπόλεως, με ποτάμι και δημόσιον δρόμον».

Δύο μέρες αργότερα και συγκεκριμένα στις 18 Απριλίου 1912, παρουσία των  μαρτύρων Ευστρατίου Βλάχου, μεταπράτου και Αλκιβιάδους Παντελήσιου, σιγαροποιού, ο Δημήτριος Παπαγεωργίου Ζορμπάς πούλησε και μεταβίβασε τα 2/3 της οικίας στους Αθανάσιο Παπαγεωργίου Ζορμπά και Νικόλαο Παπαγεωργίου Ζορμπά (1/3 έκαστος) αντί 1333 και 30% δραχμών. Έτσι το σπίτι με το “υπ’ αριθμ. 5421/18-4-1912 αγοραπωλητήριο συμβόλαιο του ποτέ Συμβολαιογράφου Άρτης Αλεξάνδρου Μυλωνά  μεταγεγραμμένον έκτοτε εν τω τόμω 18 και αριθμώ 834 των Βιβλίων Μεταγραφών του Δήμου Αρταίων” ανήκε σε τρείς ιδιοκτήτες εξ αδιαιρέτου. Σύμφωνα με περαιτέρω συμβόλαια το 1917 ( αρ. συμβολαίου 10096/27-8-1917) η οικία παρέμεινε εξ ολοκλήρου στον Αθανάσιο Γ. Ζορμπά, το 1920 ( αρ. συμβολαίου6097/19-11-1920) μεταγράφηκε ως δωρεά στον Γεώργιο Α. Ζορμπά (δάσκαλο, γιό του Αθανάσιου Ζορμπά)  και το 1963 αγοράστηκε   από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, ενώ μέρος της αυλής του ρυμοτομήθηκε κατά την διάνοιξη της νέας Εθνικής Οδού στη δεκαετία του 60………” (Πηγή : ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΑΣΤΙΚΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ*, Α. Καρρά, 2022, academia.edu).

“Το με υπ’ αριθμ. 5421/18-4-1912 αγοραπωλητήριο συμβόλαιο της οικίας Ζορμπά, του ποτέ Συμβολαιογράφου Άρτης Αλεξάνδρου Μυλωνά  μεταγεγραμμένον έκτοτε εν τω τόμω 18 και αριθμώ 834 των Βιβλίων Μεταγραφών του Δήμου Αρταίων.”

“Το γνωστό ως «Οικία Ζορμπά» αρχοντικό, ιδιοκτησίας σήμερα της Αρχαιολογικής υπηρεσίας, είναι ένα από τα ελάχιστα Αρτινά σπίτια που διατηρήθηκαν ως τις μέρες μας. Το σπίτι βρίσκεται στην παλιά γειτονιά της «Περιλήφτης».

«Τότε στην Άρτα στη γειτονιά μας υπήρχαν πάρα πολλά τέτοια σπίτια. Την δεκαετία του ’60 άρχισαν σιγά σιγά να τα γκρεμίζουν, η ανοικοδόμηση της Ελλάδας βλέπεις…. Ο πατέρας μου ήταν ο μοναδικός που δεν το γκρέμισε.  Το σπίτι είχε αγοραστεί το 1912 από τον παππού μου και τα αδέρφια του. Ήταν τσαρουχάδες στα Πράμαντα τότε, αλλά όταν άρχισε η κρίση των επαγγελμάτων κι ο κόσμος δεν αγόραζε πια τσαρούχια, αποφάσισαν να κατεβούν στην Άρτα. Ο πατέρας μου ήρθε εδώ πολύ μικρός, είχε γεννηθεί το 1912. Έτσι ο παππούς μου με τα αδέλφια του αποφάσισαν να αγοράσουν το σπίτι για να στεγάσουν τις οικογένειές τους. Από κάποιον συμβολαιογράφο μάλλον το αγόρασαν. Είχα κοιτάξει το συμβόλαια αλλά δεν βρήκα κάποια ιδιαίτερα στοιχεία. Στην αρχή έμεναν οι δυο οικογένειες μαζί αλλά κατόπιν τα αδέλφια του παππού μου αγόρασαν κάπου αλλού κι έτσι το σπίτι έμεινε στην οικογένειά μου….Το σπίτι ήταν πολύ μεγάλο, έφτανε ως πίσω  και συνόρευε με την Μητρόπολη. Επίσης  η αυλή και ο κήπος πίσω από το σπίτι ήταν τεράστια. Το ποτάμι παλιά έφτανε μέχρι το σπίτι. Ακόμα βρίσκουμε ποταμίσια βότσαλα στον κήπο σήμερα….», (Μαρτυρία Έφης Ζορμπά)”

(Πηγή : ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΑΣΤΙΚΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ*, Α. Καρρά, 2022, academia.edu)

Η οικία Ζορμπά το 1916 σε φωτογραφία του Αριστοτέλη Ζάχου (Πηγή : ΗΠΕΙΡΟΣ-ΘΕΣΣΑΛΙΑ-ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, “Μέσα από το φακό του Α. Ζάχου” (2007), Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής , Μουσείο Μπενάκη)

*Μπορείτε να διαβάσετε την εργασία για τα Αστικά Σπίτια Της Άρτας στο λινκ https://www.academia.edu/73794315/%CE%A4%CE%91_%CE%A0%CE%91%CE%9B%CE%91%CE%99%CE%91_%CE%91%CE%A3%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%91_%CE%A3%CE%A0%CE%99%CE%A4%CE%99%CE%91_%CE%A4%CE%97%CE%A3_%CE%91%CE%A1%CE%A4%CE%91%CE%A3?fbclid=IwAR2NP0wpywpfckF8PXSdjwRcNCNnKhktToVnFlkX9j_Uq4xy-Qbu-MuBaBU