Το Στρατολογικό Γραφείο Άρτης έχει πλέον καταργηθεί, (τον Ιούλιο του 2011 τα Στρατολογικά γραφεία αντικαταστάθηκαν από τις Στρατολογικές υπηρεσίας) και συγχωνεύτηκε στη Στρατολογική Υπηρεσία Ηπείρου. Στη φωτογραφία η ετικέτα από το εξώφυλλο του Στρατολογικού Γραφείου Άρτης, Στρατολογικό Μητρώο κλήσεων 1857 – 1884. (Φωτο από προσωπική συλλογή)
Ένα ακόμη διατηρητέο κτίριο στην Άρτα είναι το Στρατόπεδο “Κωσταντίνου Βερσή” που δεσπόζει στην κορυφή του λόφου της Περάνθης και βρίσκεται στη θέση όπου υψώνονταν άλλοτε ο Αμυντικός Στρατώνας. Σήμερα ο Αμυντικός Στρατώνας στην αρχική του μορφή δεν υφίσταται αλλά το κυρίως κτίριο διασώζεται στο εσωτερικό του στρατοπέδου “Κωνσταντίνος Βερσής”, έδρα του Κέντρου Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων Άρτας (πρώην ΚΕΥΓ), στο λόφο Περάνθης. Το 1994 με υπουργική απόφαση, το κτίριο χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρήζει ειδικής κρατικής προστασίας. (Η φωτογραφία είναι από αρχείο Διατηρητέων Μνημείων της Άρτας, Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ηπείρου, Βορείου Ιονίου και Δυτικής Μακεδονίας, Ιωάννινα)
Για τον Αμυντικό Στυρατώνα ‘Αρτης μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα στο λινκ
Συνεχίζουμε σήμερα με το Μητρώο Αρρένων του Δήμου Άρτης με τα έτη γέννησης 1851, 1852, 1853, 1854 και 1855. Για τα προηγούμενα έτη μπορείτε να αναζητήσετε τους πίνακες σε προηγούμενες αναρτήσεις.
Έτος γέννησης 1851
Έτος γέννησης 1852
Έτος γέννησης 1853
Έτος γέννησης 1854
Έτος γέννησης 1855
(Πηγή : Βιβλιοθήκη Άγγελου Παπακώστα, https://anemi.lib.uoc.gr/)
3 Ιουνίου 1961 – Περνώντας από την Άρτα στη σχολική εκδρομή της Ηης Γυμνασίου σε Γιάννενα και Κέρκυρα. (Πηγή : delcampe.net)
1961 : Δημ. Αναλογίδης (φαρμακοποιός), Χρήστος Θ. Γάτσιος (φαρμακοποιός), Γεώργιος Ντάσης (Γεωπόνος), Αθανάσιος Θ. Γάτσιος (Οινοποιός), Δημήτριος Δραγατάκης (Οδοντίατρος).Καθιστοί : Δημήτριος Ι. Γιώτης (Προιστάμενος Ο.Τ.Ε.) και Βασίλης Δράκος (Γεωπόνος).
(Φωτο από αρχείο Δ. Γιώτη, Παρουσίαση Κ. Μπανιάς)
1959 : Κύπελο Ελλάδος, ΠΑΝΑΜΒΡΑΚΙΚΟΣ – ΠΑΝΑΙΓΙΑΛΕΙΟΣ (Α’ Εθνική). Ο μεγάλος γκολτζής Πάνος Σακκάς απογειώνεται και αποθεώνεται!!!! (Φωτο και σχόλιο Κ. Μπανιάς)
“……Η Ελένη Κωνσταντινίδου, σύμφωνα με τις λιγοστές πηγές που υπάρχουν γύρω από το όνομά της και τη δράση της ήταν σημαιοφόρος της Ηπειρωτικής Φάλαγγας, του σώματος των εθελοντών που έλαβε μέρος στο ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 στο μέτωπο της Ηπείρου, ασυνήθιστο γεγονός για τις αντιλήψεις τις εποχής, σχετικά με τις δυνατότητες του γυναικείου φύλου. Η Ζαν Ντ’ Άρκ της Ηπείρου, έτσι την αποκάλεσε ο τύπος της εποχής, ελληνικός και ξένος. Στο περιοδικό “Οικογένεια” του έτους 1897 εντοπίστηκε άρθρο, της διευθύντριας του εντύπου, Άννας Σερουΐου με τίτλο: «Μία γυναικεία στρατιωτική προσωπικότης», αφιερωμένο στην Ελένη Κωνσταντινίδου, την θρυλική σημαιοφόρο της Ηπειρωτικής Φάλαγγας.
Από το συγκεκριμένο άρθρο, που είναι κατατοπιστικό, αντλούμε στοιχεία που ρίχνουν φως στις αντικρουόμενες πληροφορίες των εφημερίδων σε σχέση με την ηλικία της Ελένης αλλά και τον τόπο καταγωγής της. Η αρθρογράφος αναφέρει ότι όταν γίνεται γνωστή η είδηση της αναχώρησης της Ηπειρωτικής Φάλαγγας, για το μέτωπο του πολέμου, στην οποία συμμετέχει και ένα κορίτσι, η Ελένη Κωνσταντινίδου, η ίδια μαζί με φίλης της πηγαίνουν στον Στρατώνα του Πυροβολικού, όπου γινόταν η εκπαίδευση των εθελοντών, για να την συναντήσουν
Οι στρατώνες του Πυροβολικού την εποχή εκείνη βρίσκονταν στη γωνία Βασιλίσσης Σοφίας, που τότε λεγόταν Κηφισίας, και Ρηγίλλης. Εκεί «πλήθος ανθρώπων συνωστίζετο προ της μεγάλης θύρας, και εισήλθομεν εις τον ευρύν περίβολον του στρατώνος πυροβολικού, ένθα πολυποίκιλος κόσμος περιεκύκλου καθ’ ομίλου τους μέλλοντας ν’ απέλθωσιν προς επιτέλεσιν του ιερού προς την Πατρίδα καθήκοντος». (Σερουΐου)
Ανάμεσα στο πλήθος βλέπει τους πρωτεργάτες της δημιουργίας του εθελοντικού σώματος : Τον Μάρκο Μπότσαρη Συνταγματάρχη του Μηχανικού, περιστοιχισμένο από ομάδα εθελοντών, αλλά και τον Ιωάννη Σέχο Συνταγματάρχη επίσης του Μηχανικού και Βουλευτή Κερκύρας, καθώς και τον διαπρεπή δημοσιογράφο Αγησίλαο Γιαννόπουλο, Ηπειρώτη που «πάντες ούτοι περιήρχοντο του ομίλου δίδοντες αναγκαίας τινάς οδηγίας». (Σερουΐου).
Ανάμεσα στους εθελοντές υπάρχουν καλόγηροι, 457 τον αριθμό, που έχουν έρθει από το Άγιο Όρος να καταταχθούν αλλά μόνο 3 από αυτούς έχουν γίνει δεκτοί από τον Μάρκο Μπότσαρη.
Επίσης, στον περίβολο του Στρατώνα, βρίσκεται και μία άλλη γυναίκα εθελοντής, «κόμης λυτής», η Ελένη Μπισμπίκη, 28 ετών από το Άργος, η οποία όμως δεν έγινε δεκτή και πηγαίνει να καταταχθεί σε άλλο εθελοντικό σώμα: «Ήτο γυνή με φυσιογνωμίαν συνήθη (…) με χροιάν μελαχρινήν, και ανάστημα μέτριον». (Σερουΐου). Η αρθρογράφος προσπαθεί, ανάμεσα στο πλήθος να διακρίνει, τη φιγούρα της Ελένης Κωνσταντινίδου, αλλά εις μάτην. Η Ελένη δεν φαίνεται πουθενά. Από τις πληροφορίες που συλλέγει μαθαίνει ότι το πρωί είχε γίνει ένα είδος τελετής κατά την οποία όλοι οι εθελοντές, υπό την σημαία και την παρουσία των διοργανωτών του σώματος, ορκίστηκαν ότι θα θεωρούν την Ελένη Κωνσταντινίδου ως αδερφή τους. Αλλά «και το εσπέρας προ της αναχωρήσεώς των έμελλον επίσης πάντες προ αυτής αποκαλυπτόμενοι να ωμόσωσιν εκ νέου τον όρκον της αδελφοποιήσεως». (Σερουΐου)
Η Ελένη Κωνσταντινίδου, λοιπόν, για να μπει στο σώμα των εθελοντών έπρεπε να πραγματοποιηθεί το τελετουργικό της αδελφοποιήσεως. Αυτή την πληροφορία δεν την ανέφερε καμία από τις εφημερίδες της εποχής. Η Ελένη Κωνσταντινίδου μετά το τελετουργικό της αδελφοποιήσεως γίνεται η αδελφοποιτή, η σταυραδερφή του σώματος των εθελοντών. Η παρουσία μιας σταυραδερφής σε ομάδα που περνά από την τελετουργία της αδελφοποιΐας, «έχει την έννοια της αδελφικής προστασίας και φροντίδας για μελλοντική αποκατάσταση μιας ορφανής ενός αδελφοποιτού».(Ζωριάνος)
Η Ελένη Κωνσταντινίδου όπως θα δούμε στη συνέχεια ήταν ένα κορίτσι ορφανό από πατέρα που είχε έρθει να καταταχθεί με τον αδερφό της στο σώμα των εθελοντών. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι εθελοντές, κατά την ιεροτελεστία της αδελφοποιήσεως, ορκίζονται στον αδελφοποιτό τους, αδερφό της Ελένης, να την φροντίζουν και να την προστατεύουν. Η Σερουΐου, αφού δεν κατάφερε να εντοπίσει την Ελένη Κωνσταντινίδου στον χώρο του Στρατώνα του Πυροβολικού, πιθανόν μετά από κάποια πληροφορία, κατευθύνεται, με την παρέα της, προς το σπίτι του Συνταγματάρχη Μάρκου Μπότσαρη που και εκείνος πηγαίνει εκεί να αποχαιρετήσει την σύζυγό του Αφροδίτη. Ανάμεσα στον κόσμο, που βρισκόταν στο σπίτι, ήταν και η δεκαεξάχρονη, τελικά, Ελένη. Η αρθρογράφος μίλησε ιδιαιτέρως με την Ελένη Κωνσταντινίδου και συνοπτικά μεταφέρει στο άρθρο της τις παρακάτω πληροφορίες :
Η Ελένη Κωνσταντινίδου, σύμφωνα με το άρθρο της Σερουΐου, γεννήθηκε στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1871. Η μητέρα της ήταν από τη Νάξο και ο πατέρα της, οδοντίατρος στο επάγγελμα, ήταν Αθηναίος που ανατράφηκε στην Σμύρνη. Η Ελένη μεγάλωσε στον Καύκασο και έλαβε ανατροφή από τον πατέρα της αρρενωπή. Έξι μήνες πριν τον είχε χάσει και καθώς ήταν δεινή σκοπεύτρια αποφάσισε να καταταγεί μαζί με τον αδελφό της Γιώργο.
Συγκεκριμένα η αρθρογράφος γράφει: «Προ οκταετίας η οικογένειά της ενεκατέστη εις Τυφλίδα του Καυκάσου, και ο πατήρ της την ανέθρεψε αρρενωπά, υπό την ζωογόνον αύρα των μεγαλοπρεπών του Καυκάσου ορέων, με όπλον ανά χείρας, καταστήσας αυτήν δεξιάν σκοπεύτριαν, όπερ την έπεισεν να καταταχθή μετά του αδελφού της Γεωργίου ως εθελοντής. Προ οκταετίας εγκαταλείψασα τας Αθήνας, επανήλθεν ευθύς άμα έφθασε μέχρις αυτής η απήχησις του πρώτου κροτήσαντος τηλεβόλου. Στερηθείσα δε του πατρός της, αποθανόντος προ εξ μηνών εκ καρδιακού νοσήματος, ουδένα άλλον τρέφει διακαέστερον πόθον, ή να επανέλθη νικήτρια, και φέρει εν Αθήναις της εις Κωνσταντινούπολιν διαμένουσαν νυν μητέρα της μετά των 5 αδελφών της, προς οριστικήν υπό τον γλαυκόν ουρανόν μας εγκατάστασιν». (Σερουΐου).
Ακολουθεί μία περιγραφή της Ελένης. Η αρθρογράφος την περιγράφει ως κόρη «μετρίου αναστήματος, μελαχρινή στρογγυλοπρόσωπη, με άρρητον γλυκύτητα στόματος, με λευκούς οδόντας, οφθαλμούς μαύρους σπινθηροβόλους, αεικινήτους, (…) ωσεί θέλοντας να εμβαθύνωσιν εις εκάστην ανθρωπίνην ψυχήν, και κρίνωσι περί της παραγομένης υπό των λόγων και της παρουσίας της εντυπώσεως» (Σερουΐου).
Συνεχίζει με την περιγραφή της στολής του εθελοντή και τον σωματότυπο της Ελένης. Είναι ένα νεαρό κορίτσι αεικίνητο, πειθαρχημένο, σκληραγωγημένο και πολύ καλά εκπαιδευμένο, αφού μπορεί να ρίξει 18 συνεχόμενες βολές, μία Ελληνίδα Ζαν Ντ’ Άρκ: «Υπό τον μέλαινα σκούφον κόμη λυτή κυμαίνεται επί των ώμων, και το χονδροειδές εκείνο φαιόν του εθελοντού ένδυμα, περιβάλλει μετρίου πάχους κορμόν, ον εξαίρει η διασταυρουμένη φυσιγγιοθήκη, και η παρά το πλευρόν ξιφολόγχη. Η κανονική ρις της, το αέττειον του βλέμματος, η βραχνή πως εκ αδιαθεσίας φωνή της, προσδίδουσι τη φυσιογνωμία αυτής παράδοξον ενεργητικότητα, ισταμένη δε ευθυτενής, και στρατιωτικώς χαιρετώσα, δια της στιβαράς και σκληραγωγημένης μικράς χειρός της, λαμβάνει ύφος αρειμανίου ενθέου όντος, δυναμένου να εμπνεύση το θάρρος εις ολόκληρον στράτευμα, και οδηγήση προς την δόξαν ως άλλη Ιωάννα Αρκία. Σκοπεύει ακαταπονήτως, δυναμένη να ρίψη 18 βολάς αλεπαλλήλους, χωρίς να αισθανθή ελαχίστην κόπωσιν. Ωκυποδεστάστη, μετά θαυμαστής αντοχής, εν πορείαα θ’ αποτελέση τόπον στρατιώτου, ον πολλοί άρρενες θα ζηλεύσωσιν».
Η Ελένη Κωνσταντινίδου είναι ένα ένθεο ον, κατά την αρθρογράφο, που μπορεί να εμπνεύσει ένα ολόκληρο στράτευμα. Στην περίπτωσή μας η Ελένη, η σταυραδερφή μπορεί να εμπνεύσει τα σταυραδέρφια της,το σώμα των εθελοντών της Ηπειρωτικής Φάλαγγας.” (Πηγή : Άρθρο της Αργυρώς Χατζηπαναγιώτου με τίτλο “1897: Μια γυναικεία στρατιωτική προσωπικότης ή Ελένη η σταυραδερφή”, 10/8/2022 στο https://www.otavoice.gr/)
Η Ελένη Κωσταντινίδου ποζάρει δίπλα στην Ελληνική σημαία. (Πηγή φωτογραφίας : https://www.alamy.com/)
“……Στο κείμενο του με τίτλο: Ελένη ή η ωραία πολεμίστρια, ο Ζαν Μωρεάς, με λυρική διάθεση, περιγράφει ένα απογευματινό περίπατο του στην Αθήνα τον Απρίλιο του 1897, εποχή κατά την οποία η Ελλάδα βρίσκεται σε πόλεμο με την Τουρκία και η Αθήνα βρίσκεται υπό τον φρενήρη ενθουσιασμό των πρώτων επιτυχιών στο πολεμικό πεδίο.
Κατά τη διάρκεια του περιπάτου καθώς έπεφτε το δείλι, ο ποιητής διασταυρώνεται με την Ηπειρωτική Φάλαγγα, που παρελαύνει στους δρόμους της Αθήνας. Ο Μωρεάς γράφει: «Είδα χίλιους εφήβους εφήβους, ευθυτενείς, καλοφτιαγμένους, λυγερούς, γρήγορους. Ο συγκρατημένος χωρίς επίδειξη ενθουσιασμός, που τους σήκωνε από τη γη, αυτήν τη στιγμή, μέσα από τους δρόμους της Αθήνας, ήταν το αίμα των προγόνων τους, των ηρώων του Σουλίου, το αίμα εκείνων των παρθένων, εκείνων των γυναικών που γκρεμίζονταν τότε στο βάραθρο, μετά από κάθε στροφή του χορού, από τα ψηλά βράχια του Ζαλόγγου, προτιμώντας τον θάνατο από τη σκλαβιά, από την ατίμωση».(Μωρεάς)
Μετά από λίγες μέρες, η Ηπειρωτική Φάλαγγα βρέθηκε ξανά στο δρόμο του ποιητή. Όμως οι συνθήκες ήταν διαφορετικές, τον φρενήρη ενθουσιασμό είχε διαδεχθεί η λύπη και η απογοήτευση καθώς τα νέα που έρχονταν από το μέτωπο ήταν δυσάρεστα. Τις νίκες είχαν διαδεχθεί οι υποχωρήσεις των ελληνικών στρατευμάτων και οι ήττες: «Αλίμονο! Λίγες μόλις μέρες είχαν περάσει και ξαναείδα την Ηπειρωτική Λεγεώνα (έτσι αναφέρεται στη μετάφραση του κειμένου από τα γαλλικά. Στις εφημερίδες τις εποχής αναφέρεται ως Ηπειρωτική Φάλαγγα) να διασχίζει τους δρόμους για να πάει να επιβιβασθεί στον Πειραιά. Όπως και την πρώτη φορά, το κυανό του δειλινού που έσβηνε ήταν γλυκό, το αεράκι φυσούσε πάντα ευωδιαστό, αλλά όλοι μας το αναπνέαμε δύσκολα, σαν να ήταν απαίσια αναθυμίαση από βάλτους. Γιατί η απρόσμενη ήττα, κρυφή σαν προδοσία, είχε σκεπάσει τα ευγενικά όνειρα της πατρίδας. Αχ! Και μερικές φορές χαμογελούσαμε ακόμη, με μια φευγαλέα ελπίδα, το χαμόγελο ήταν θλιμμένο και αποκαρδιωμένο και όταν οι καρδιές άρχιζαν πάλι να χτυπούν πιο δυνατά, αυτό δεν σήμαινε πως δεν είχαν ραγίσει. Από τα ψηλά μπαλκόνια, όμορφα χέρια έραιναν ακόμη με ροδοπέταλα εκείνους που πήγαιναν να πολεμήσουν, αλλά ήταν όπως αποχαιρετούμε αγαπημένα φέρετρα». (Μωρεάς)
Η Ηπειρωτική Φάλαγγα φεύγει για το μέτωπο, μας λέει ο Μωρεάς, πάει να βοηθήσει τους άνδρες που μάχονται το μέτωπο. Αυτή τη φορά σημαιοφόρος της Φάλαγγας είναι ένα όμορφο νεαρό κορίτσι, η Ελένη: « Όμως η Ηπειρωτική Λεγεώνα προχωρούσε πάντοτε με το ίδιο ελεύθερο και γρήγορο βήμα. Αυτοί οι νεαροί άνδρες είχαν τουλάχιστον είχαν τουλάχιστον την παρηγοριά ότι μπορούσαν να πεθάνουν. Και ξέρετε ότι ο σημαιοφόρος τους δεν ήταν άλλος από μια νεαρή κοπέλα δεκαεπτά χρόνων; Μπόρεσα να την διακρίνω αρκετά παρά το σκοτάδι, για να δω πως ήταν όμορφη με τα λυτά μαλλιά της, όλη σφρίγος στο εύθραυστο σώμα της και ικανή να δει με τα ντροπαλά της μάτια στο αίμα της να ρέει. Αργότερα πρώτη πληγώθηκε βαριά στη μάχη. Έμαθα πως το όνομά της ήταν Ελένη, το όνομα μιας Ελληνίδας πριγκίπισσας διάσημης για την ομορφιά και τις αταξίες της, αλλά και μιας Ελληνίδας Αγίας, μητέρας του μεγάλου Κωνσταντίνου»…..”
(Πηγή : Ζαν Μωρεάς «Ελένη ή η ωραία πολεμίστρια» στο ΑΝΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1879-1897. Εθνικές διεκδικήσεις. Ολυμπιακοί Αγώνες.Καταστροφή του ’97, εκδ. ΟΛΚΟΣ, Αθήνα 1993 (Μτφρ. Γιώργος Τόλιας, Ειρήνη Λούβρου) όπως αναφέρεται στο άρθρο της Αργυρώς Χατζηπαναγιώτου “1897: «Ελένη Κωνσταντινίδου, η ωραία πολεμίστρια»”, 1/8/2022 στο https://www.otavoice.gr/)
“Οι πρώτοι ενθουσιασμοί. Οι θαμώνες των καφενείων στην Αθήνα ζητωκραυγάζουν τους στρατιώτες που φεύγουν για το μέτωπο”, από τον ξένο τύπο. (Πηγή : https://greeceparadise.gr/)
Περισσότερα για τον Ζαν Μωρεάς ο οποίος καταγόταν από τα Πλαίσια Κατσανοχωρίων στο λινκ https://doxesdespotatou.com/i-protomi-toy-poiiti-zan-moreas-sta-pla/
Χάρτης της Ηπείρου για την “Ανδρομάχη” του Jean Racine, από τον τόμο I της Έρευνας για τα Κοστούμια και το Θέατρο όλων των Εθνών, 1802 (έγχρωμη γκραβούρα) από τον Chery, Philippe (1759-1838), Γάλλο ιστορικό και ζωγράφο πορτρέτων. Ιδιωτική Συλλογή – The Stapleton Collection.
Η Ανδρομάχη είναι τραγωδία σε πέντε πράξεις του Γάλλου θεατρικού συγγραφέα Ρακίνα, το τρίτο του έργο, το οποίο έγραψε σε ηλικία 27 ετών, και το οποίο καθιέρωσε τη φήμη του συγγραφέα στη Γαλλία. (Πηγή: https://www.bridgemanimages.com/)
“……..Ο συνταγματάρχης Μπότζαρης κατείχε τη θέση αυτή με 6000 οι άνδρες. 3000 άνδρες με 6 πυροβόλα ήταν στους Κουμουτζιάδες και σε απόσταση 2 χλμ. (11/4 μίλια) και στα νότια αυτού, ήταν ακόμη 1000 άνδρες με 8 πυροβόλα. Οι εφεδρείες, 1600 άνδρες και 4 όπλα, βρίσκονταν στο χωριό Καρβασσαρά. Μερικές ελαφριές συγκρούσεις έγιναν στις 27 Απριλίου, αλλά στις 28 και στις 29 Απριλίου ακολούθησαν αιματηρές συγκρούσεις με συνέπεια την επιθετική προέλαση των Τούρκων.
Αυτές οι συγκρούσεις άρχισαν τις πρωινές ώρες στις 28 του Απριλίου. Ξεκίνησαν με την επίθεση της Τουρκικής Ταξιαρχίας στη θέση του Μπόζαρη κοντά στον Χανόπουλο, που όμως δεν οδήγησε σε κανένα αποτέλεσμα. Η Ταξιαρχία, αποτελούμενη από 4000 άνδρες και κάποιο Πυροβολικό είχε πολλές φορές επιχειρήσει να καταλάβει την κορυφογραμμή των λόφων που υπερασπίζονταν 600 Εύζωνες και 400 άνδρες άλλων ελληνικών στρατευμάτων με δύο πυροβόλα, και 600 ακόμη Εύζωνες με δύο πυροβόλα.
Ήταν φανερό ότι οι Έλληνες υπερασπιστές της κορυφογραμμής χρειάζονταν επειγόντως ενισχύσεις, καθώς η Τουρκική επίθεση έγινε με μεγάλη αποφασιστικότητα. Θα ήταν εξαιρετικά εύκολη η αποστολή ενισχύσεων στους Έλληνες , καθώς αυτοί είχαν 6500 άνδρες και 30 πυροβόλα μεταξύ του Χανόπουλου και βρίσκονταν σε προχωρημένη θέση. Περιέργως δεν έφτασε καμία ενίσχυση στο μέτωπο, και έτσι οι Τούρκοι ανανέωσαν τα πυρά τους τις πρωινές ώρες στις 29 Απριλίου, και αυτό κράτησε όλο το μεσημέρι. Το απόγευμα τα πυρά αυξήθηκαν σε ένταση, και ήταν προφανές ότι οι Τούρκοι ετοιμάζονταν για σφοδρή επίθεση. Για ανεξήγητους λόγους, το ελληνικό πυροβολικό που ήταν τοποθετημένο στα υψώματα είχε στο μεταξύ πάψει να πυροβολεί και όταν στις τρεις και μισή το πεζικό των Τούρκων άρχισε ξαφνικά γρήγορα πυρά και οι Τούρκοι συγκέντρωσαν τους στρατιώτες τους μπροστά στη δεξιά πτέρυγα των Ελλήνων για προπαρασκευαστική επίθεση, τα ελληνικά όπλα στη μέση του λόφου παρέμειναν σιωπηλά και απομακρύνθηκαν μετά από 20 λεπτά, σκοπεύοντας να επιστρέψουν στο Χανόπουλο όσο πιο γρήγορα μπορούσαν.
Οι Εύζωνες στην κορυφογραμμή των λόφων απάντησαν γενναία στα δολοφονικά πυρά των επιτιθέμενων και στάθηκαν στη θέση τους απέναντι σε μια δεκαπλάσια ανώτερη δύναμη μέχρι τις 5 η ώρα, χάνοντας 100 άνδρες, όμως μετά αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν προς τα κάτω στην πλαγιά. Ακόμα και έτσι απαντούσαν με πυρά στην καταδίωξη Τούρκων που, εν τω μεταξύ, είχαν καταλάβει την κορυφογραμμή και έριχναν τα πυρά τους επί της ελληνικής θέσης.
Τώρα όλα είχαν τελειώσει, μια καθολική υποχώρηση ήταν πλέον προφανής, και στις 5.15 όλες οι θέσεις εγκαταλείφθηκαν και οι Τούρκοι καταδίωξαν τους υποχωρούντες Εύζωνες ως τον Χανόπουλο. Μάταια οι Έλληνες αξιωματικοί προσπάθησε να αναστρέψουν την ακραία οπισθοχώρηση των ανδρών τους.
Τα στρατεύματα συνωστίστηκαν προς τη γέφυρα, αλλά πλησιάζοντας διαπίστωσαν ότι ο δρόμος ήταν αποκλειστεί από χιλιάδες πρόβατα και τους αγρότες της περιοχής, έτσι γρήγορα επικράτησε πανικός. Ανάμεσα στα ελληνικά στρατεύματα, που βρίσκονταν σε μεγάλη ταραχή, και ανάμεσα στους αγρότες της περιοχής, αυτή η σφοδρή επίθεση προκάλεσε αναπόφευκτα αποθάρρυνση και αδιέξοδη σύγχυση. Η άτακτη υποχώρηση γινόταν όλο και χειρότερη, γιατί ανακατεύονταν κοπάδια των ζώων με τα πλήθη των ανθρώπων και τις ουρές των οχημάτων που έφευγαν από τα εγκαταλειμμένα χωριά και έτσι συνέβαλαν στην καθυστέρηση και τον αποκλεισμό της πορείας των στρατευμάτων. Το γεφύρι της Άρτας που προηγουμένως ήταν η αφετηρία της Ελληνικής επίθεσης είναι μια πέτρινη κατασκευή, που δύσκολα φτάνει πάνω από 3 μέτρα σε πλάτος, με τρεις καμάρες που στηρίζονται σε κολώνες. Τα πλαϊνά τοιχώματα της γέφυρας είναι τόσο ψηλά που διασχίζοντας την ο ταξιδιώτης είναι σαν να περνά μέσα από μια στενωπό. Το ποτάμι σε αυτό το μέρος δεν έχει μεγάλο πλάτος ούτε κανένα αντιληπτό ρεύμα.
Το αποτέλεσμα των εμπλοκών στις 28 και 29 του Απριλίου ήταν ότι στις 30 Απριλίου ούτε ένας Έλληνας στρατιώτης δεν έμεινε σε τουρκικό έδαφος. Όλος ο στρατός του συνταγματάρχη Μάνου, γνωστός και ως τρίτο Σύνταγμα, αποδιοργανώθηκε από την κακή έκβαση του επιθετικού κινήματος πέρα από την Άρτα, εξασθενημένο από τις μεγάλες απώλειες. Ο βομβαρδισμός της Πρέβεζας και του μικρού φρουρίου της Νιόπολης, δεν οδήγησε σε κανένα αποτέλεσμα. Ωστόσο, υπήρχαν νέα σχέδια που οργανώνονταν από τους Έλληνες διοικητές στην Ήπειρο.
Στις 3 Μαΐου, 2500 Ηπειρώτες εθελοντές, οργανωμένοι από την οικογένεια Μπότζαρη ξεκίνησαν από την Αθήνα για τον Πειραιά, ώστε από εκεί να μεταφερθούν στην Ήπειρο. Στην κεφαλή του Σώματος βάδιζε μια Ελληνίδα «Κόρη της Ορλεάνης» ως σημαιοφόρος, με στολή εθελοντών, σταυρωτές ζώνες φυσιγγίων και μαύρο καλπάκι. Το όνομά της ήταν Ελένη Κωνσταντίνη (Helen Constandini). Ήταν 17 ετών και ήταν γνωστή για το εξαιρετικό σημάδι της που σπάνια αστοχούσε. Θεωρήθηκε ότι ήταν η προστάτιδα αυτού του στρατεύματος, του γεμάτου μίσος για τους Τούρκους. (Πηγή : THE GREKO – TURKISH WAR from official sources by a German Staff Officer translated by Frederica Bolton, London, 1898)
(Πηγή φωτογραφίας : Αριστείδης Ν. Κυριάκος «Ἱστορία τοῦ ἑλληνοτουρκικοῦ πολέμου, γραφεῖσα ἐπί τῇ βάσει πολλῶν διπλωματικῶν καί ἱστορικῶν ἐγγράφων», εκδ. Β. Κ. Τσαγγάρη (592 σελ.), Αθήνα, 1909.
