“Βγαίνοντας άπό τήν Άρτα γιά τον Κάμπο της, στό τρίγωνο πού διασταυρώνονται οί δρόμοι, σιμά στις δυό γέφυρες, ό παλιός πού περνά άπό τό θρυλικό γιοφύρι μας μέ τή στοιχειωμένη στά θεμέλια του όμορφη γυναίκα τού πρωτομάστορα, κι ό νέος πού περνάει από τήν καινούργια γέφυρα, σ’ ένα τεχνητό λοφίσκο μέ μικρούς διακοσμητικούς βράχους καί λουλούδια, στήθηκε πριν λίγα χρόνια τό χάλκινο άγαλμα τού τσολιά μας, σέ φυσικό μέγεθος. Κρατεί μέ τά δυό του χέρια τό οπλο μέ θηλυκωμένη στήν άκρη τή λόγχη του – «εφόπλου λόγχη» – έτοιμος γιά τή μεγάλη έξόρμηση, μέ μέτωπο πρός τ’ αντικρινά βουνά τής πέραν από τον Άραχθο σκλαβωμένης μέχρι τό 1912 Ηπείρου……………………………………
Απ’ αυτές τις δόξες καί τις δάφνες του Τσολιά, έχει μεγάλο μερτικό ή Άρτα μας. Κι όταν λέμε Άρτα εννοούμε όλο τό νομό μας. Στήν εξόρμηση του 1912-1913 μέ τά ευζωνικά τάγματα 3 καί 7, πού είχαν έδρα τή μεθοριακή πόλη μας, στον Αμυντικό Στρατώνα.
Κι’ αργότερα μέ τό θρυλικό 3/40 (τρία σαράντα) Σύνταγμα τών Τσολιάδων μας. Τό «τρίο ξυπόλυτο» όπως τό λέγαμε μέ καμάρι καί τρυφερότητα.
Κι’ ακόμα πιο μεγάλο μερτικό έχει ή Άρτα μας σέ δόξα καί δάφνες από τό ΟXI του 40. Άν τό 1940 είχαμε τά πρωτόγονα συγκοινωνιακά μέσα τής εποχής τής μάχης του Μαραθώνα, ένας φτεροπόδαρος Τσολιάς τού 3 /40 θά ξεκινούσε από τό Καλπάκι πηλαλώντας γιά τά Γιάννενα, όπως ο αρχαίος αγγελιοφόρος Φειδιππίδης γιά τήν Αθήνα, νά φέρει τό χαρμόσυνο μήνυμα «Νενικήκαμεν!!. Ευζωνιστί: «Τσ’ φουσκόσαμαν, τσ’ κερατάδες» !! Θεέ μου, μήπως άθελά μου κομπάζω; Τά παραλέω; Γι’ αυτό καλύτερα ν’ αφήσω νά σάς τά πει αμερόληπτα, ό μεγάλος μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, νεαρός τότε πολεμιστής σ’ αυτό τό μέτωπο τής Ηπείρου, όπως ό Αισχύλος στή μάχη του Μαραθώνα: «Ξημερώνοντας τ’ Άγιαννιού, μέ τήν αύριο τών Φώτων, λάβαμε τή διαταγή νά κινήσουμε πάλι μπροστά, γιά τά μέρη όπου δέν έχει καθημερινές καί σκόλη. Έπρεπε λέει, νά πιάσουμε τις γραμμές πού κρατούσαν ώς τότε οί ΑΡΤΙΝΟΙ, από Χειμάρα ώς Τεπελένι. Λόγω πού εκείνοι πολεμούσαν από τήν πρώτη μέρα συνέχεια κι είχαν μείνη σχεδόν οί μισοί καί δέν άντεχαν άλλο.» (Άξιον έστί).” (Πηγή : Άρθρο του Ν. Ευταξία στο Περιοδικό ΣΚΟΥΦΑΣ, τχ. 56-57,1980)
Στη φωτογραφία “Tο Άγαλμα του Τσολιά στην Άρτα” όπως απεικονίζεται στην ιστοσελίδα του γλύπτη. Πρόκειται για έναν ορειχάλκινο ανδριάντα ο οποίος κατασκευάστηκε το 1966 από τον γλύπτη Λευτέρη Βαλάκα. Ο Εύζωνας αποδίδεται την ώρα της μάχης. Φοράει τσαρούχια, φουστανέλα, χιτώνιο και το καπέλο με την χαρακτηριστική φούντα. Στην πλάτη του φοράει σάκο εκστρατείας. Στα δυο του χέρια κρατά το τουφέκι του και εφ’ όπλου λόγχη με το αριστερό πόδι προτεταμένο είναι έτοιμος να ορμήσει προς τα εμπρός. Το γλυπτό εδράζεται πάνω σε τσιμεντένιο βάθρο ενώ γύρω από αυτό έχον τοποθετηθεί πέτρες και μικροί βράχοι.
Πάνω στη βάση του γλυπτού εντοπίζουμε εγχάρακτη την υπογραφή του γλύπτη: Λ. ΒΑΛΑΚΑΣ, ΓΛΥΠΤΗΣ
Ακριβώς από κάτω σε εντοιχισμένη μεταλλική πλάκα αναγράφονται τα λόγια: ΧΥΤΕΥΣΙΣ 301 Ε.Β., ΔΕΚ. 1968
Εδώ μνημονεύεται το 301 στρατιωτικό εργοστάσιο βάσεως. Ο Αναστάσιος Παπασταύρος, στο βιβλίο του «Ιωαννίνων Γλυπτοθήκη, εκδόσεις Apeirotan, Ιωάννινα, 2009», δίνει ως έτος κατασκευής το 1966. Προφανώς τότε κατασκευάστηκε το πρόπλασμα, τον Δεκέμβρη του 1968 έγινε η χύτευση σε χαλκό και τοποθετήθηκε αργότερα. Τον Παπασταύρο επιβεβαιώνει και η επίσημη ιστοσελίδα του γλύπτη (http://lefteris.valakas.com/) η οποία αναφέρει πως ο Βαλάκας κατασκεύασε το έργο όντας στρατιώτης κατά τα έτη 1965 – 1967. Μάλιστα, η επίσημη ονομασία του έργου καταγράφεται ως “Ο Τσολιάς του 17΄”.(Πηγή : http://ipiros.gr)
