Δόξες Αγήραντες του Δεσποτάτου

Σύμφωνα με την παράδοση το Καγκελάρι εξυπηρετούσε εθνικούς και κοινωνικούς σκοπούς.
Εθνικούς, γιατί ήταν ένας τρόπος να συγκεντρώνονται οι χωριανοί, να συνεννοούνται και να ανταλλάσσουν γνώμες, χωρίς να γίνονται αντιληπτοί από τους Τούρκους. Έτσι, με τα καγκελίσματα ή τις κύκλες, έρχονταν πιο κοντά και πετύχαιναν ένα μεγαλύτερο βαθμό επικοινωνίας. Γι’ αυτό, όταν έκαναν το σταυροκάγκελο, στην καμάρα έμπαιναν πάντα οι σύνδεσμοι, αυτοί που ήξεραν καλά τα ζητήματα και στον καθένα, που πέρναγε από κάτω του έλεγαν τι να κάνει, ή μάθαιναν νέα και τα έλεγαν και στους άλλους. Γράφει ο Κ. Διαμάντης «Το καγκελάρι βγήκε για μυστικούς λόγους. Μέσ’ απ’ τα καγκέλια συννενοούντο αναμεταξύ τους για διάφορα ζητήματα. Αυτοί που μέναν’ ακίνητοι, για να περνάνε στα καγκελίσματα, ήταν οι «καλοί» που ‘λέγαν τα μυστικά στους διαβαίνοντας…» Χαρακτηριστικά του σκοπού αυτού, είναι και τα λόγια ενός ηλικιωμένου Ροδαυγιώτη, του Βαγγέλη Σταύρου : «Το καγκελάρι εκείνα τα χρόνια, το παρακολουθούσαν κι οι Τούρκοι. Κάθονταν στα σκαλιά της εκκλησίας και γύρω στην πλατεία, έβλεπαν τους Έλληνες να χορεύουν και χαίρονταν, γιατί τους άρεσε αυτό σαν θέαμα. Έβλεπαν τον χορό , γελούσαν και χειροκροτούσαν. Για να μπορούν λοιπόν να ξεφύγουν οι χωριανοί από την έντονη αυτή παρουσία των Τούρκων, σκέφτηκαν να κάνουν στο χορό τα καγκέλια και το σταυροκάγκελο, για να σθνεννοούνται χωρίς να πάιρνουν μυρωδιά οι Τούρκοι.»
Κοινωνικούς, γιατί το Καγκελάρι, με την καθολική συμμετοχή που το χαρακτηρίζει, αποτελούσε άριστη ευκαιρία γνωριμίας μεταξύ των δύο φύλων. Μπορούσαν έτσι τα παλληκάρια να δουν τις όμορφες και να διαλέξουν τη νύφη. Απ’ εδώ ξεκινούσαν πιο παλιά τα περισσότερα προξενιά. Στα απομακρυσμένα χωριά του Ξεροβουνίου και των Τζουμέρκων, με τις κλειστές κοινωνίες, με τον έντονο διαχωρισμό μεταξύ των δύο φύλων και τους αυστηρούς κανόνες ηθικής, το χοροστάσι ήταν εκείνο που στεκόταν ως τόπος συνάντησης των νέων.” (Πηγή : ΤΟ ΑΡΤΙΝΟ ΛΑΙΚΟ ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ, Γ. Κομζιάς ,Αθήνα, 2021)

Στη φωτογραφία “Καγκελάρι στην Ροδαυγή (27 Ιουλίου) την δεκαετία του ’60” (Φωτο από αρχείο Γ. Κομζιά)) 

1962 : Καγκελάρι στο Πανηγύρι της Παναγιάς στα Πράμαντα. Από αριστερά: Κώστας Σταυρούλας ή Βούλγαρης, Νίκος Βαίτσης (Χούτας), Γεώργιος Βούλγαρης, Παναγιώτης Σ. Τσιλιγιάννης, Λάμπρος Σ. Τσιλιγιάννης, ο μικρός Σωτήρης Λ Τσιλιγιάννης και Αθανάσιος Δ. Σιαπλαούρας.
(Φωτο από αρχείο Σ. Τσιλιγιάννη) 

“Το Καγκελάρι είναι πολυπρόσωπος υπαίθριος χορός που συνδέεται με τα έθιμα του Πάσχα αλλά και με τα ανοιξιάτικα και καλοκαιρινά λατρευτικά πανηγύρια, γι’ αυτό χορεύεται, κατά κανόνα, δυο φορές το χρόνο : τις μέρες του Πάσχα και στα καλοκαιρινά πανηγύρια αρκετών χωριών του νομού. Συνολικά χορεύεται σε 28 χωριά του νομού Άρτης και σε 5 χωριά του νομού Ιωαννίνων που όμως , λόγω της θέσης τους, έχουν κοινά χαρακτηριστικά με αυτά του νομού Άρτης. Ο χoρός αυτός γινόταν, κι ακόμη γίνεται στο μεσοχώρι (πλατεία ) του χωριού ή στην αυλή των εκκλησιών, κατά την ημέρα της γιορτής των, με πάντα μεγάλη συμμετοχή του κόσμου, με όλες τις ηλικίες, όλες τις κοινωνικές τάξεις, όλους τους ανθρώπους, ντόπιους και επισκέπτες. Ένα χαρακτηριστικό του χορού αυτού, που χάθηκε με το χρόνο, ήταν ο “χοράρχης” ή “μπαϊρακτάρης”, ένα σεβαστό πρόσωπο, που ο ρόλος του ήταν καθοριστικός για την επιτυχή έκβαση αυτού του κοινοτικού χορού. Αυτός καθόριζε την διάταξη του χορού, όπως επίσης και τη σειρά τοποθέτησης του κάθε συμμετέχοντα. Οι άγραφοι νόμοι ήθελαν σ’ αυτόν το χορό να προηγούνται οι γεροντότεροι, να έπονται οι μεσήλικες και να ακολουθούν στη συνέχεια οι νεότεροι, όπως γινόταν και στην αρχαιότητα. Η σειρά καθοριζόταν όχι από την κοινωνική θέση αλλά από την βιολογική ηλικία ενός ατόμου. Την ονομασία “Καγκελάρι” την οφείλει ή στη λέξη “κάγκελο”, επειδή οι χορευτές είναι τοποθετημένοι και συνδεδεμένοι όπως τα κάγκελα ή στα “καγκέλια” ή “καγκελίσματα”, τα διπλώματα δηλαδή του κύκλου που κάνουν οι χορευτές στο χορό. Το καγκελάρι παρουσιάζεται και με άλλες ονομασίες όπως “Διπλοκάγκελο”, “Κύκλες”, “Μπαϊρακτάρης”, “Κάγκελο” και “Καγκελάρι”. Πάντως με την ονομασία “Καγκελάρι” δεν εννοούμε έναν μόνο συγκεκριμένο χορό, αλλά όλα όσα συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του δρώμενου….” (Πηγή : ΤΟ ΑΡΤΙΝΟ ΛΑΙΚΟ ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ, Γ. Κομζιάς ,Αθήνα, 2021)

Στη φωτογραφία “Καγκελάρι στους Μελισσουργούς την δεκαετία του ’60” (Φωτο από αρχείο Σ. Τρομπούκη)