“Ήταν απόγευμα της 13ης Μαΐου. Περνώντας ξανά από τη γέφυρα στο τουρκικό έδαφος, σύντομα συνάντησα τον κύριο στρατό κατανεμημένο σε σειρές ταγμάτων, άλλα στην πεδιάδα που έβλεπε προς την Φιλιππιάδα και άλλα στους λόφους του Ιμαρέτ. Οι άντρες είχαν πολύ καλή διάθεση. Χαιρέτησαν ξανά τους αξιωματικούς τους και άρχισαν να βηματίζουν ζωηρά αντί να σέρνουν τα πόδια τους κουρασμένα μέσα στη σκόνη, καθώς τώρα σαν να τους είχε μαγέψει το ξόρκι αυτής και μόνο της λέξης : «Εμπρός». Είχε δοθεί διαταγή για γενική προέλαση σε τρεις μεραρχίες, με την ελπίδα να διώξουν και πάλι τους Τούρκους από την κοιλάδα του Λούρου. Λίγα τακτικά στρατεύματα με ένα σμήνος Ατάκτων, δύο πυροβόλα, και ένα κορίτσι* να τους οδηγεί, είχαν αποβιβαστεί κοντά στη Νικόπολη, όπως είχα δει, για να κρατήσουν υπό έλεγχο τη φρουρά της Πρέβεζας. Μια άλλη δύναμη επιτίθετο σε μια γέφυρα πάνω από τον Λούρο κάτω από την Φιλιππιάδα, και ο κύριος στρατός προορίζονταν να εξουδετερώσει τον εχθρό από κάποια ισχυρά οχυρά που βρίσκονταν στα βουνά ακριβώς νότια των Κουμζιάδων, ανάμεσα στα παλιά κτίρια του Χανόπουλου και του μικρού ορεινού χωριού του Γριμπόβου.
Ήταν ένα έργο τεράστιας δυσκολίας. Οι τουρκικές θέσεις βρίσκονταν κατά μήκος των κορυφών των διαδοχικών λόφων, που εκτείνονταν από περίπου 800 πόδια οι χαμηλότεροι μέχρι περίπου 2000 πόδια σε ένα από τα υψηλότερα σημεία πάνω από τους Κουμζιάδες. Μπροστά από κάθε χωμάτινο ανάχωμα ο εχθρός είχε ένα έδαφος με ήπια κλίση, που, όπως αποδείχθηκε στο St Privat και την Plevna, είναι γνωστό πως αποτελούσε την καλύτερη δυνατή θέση σε κάθε άμυνα. Και ακόμα κι αν οι άντρες μας κατακτούσαν αυτές τις θέσεις, πολεμούσαν να πάρουν πίσω μόνο αυτό που ήταν δικό μας, σχεδόν χωρίς καμιά επίθεση, τρεις εβδομάδες πριν. Από την άλλη πλευρά, τα μεγάλα κανόνια μας στην Άρτα και το Πέτα μπορούσαν να ρίξουν απλές οβίδες ή σκάγια σχεδόν μέχρι τα οχυρά, και είχαμε και τρεις ορεινές πυροβολαρχίες για να προστατεύσουμε την προέλασή μας, ενώ το τουρκικό πυροβολικό ήταν αδύναμο, αν και είχε δεκαοκτώ πυροβόλα στην Φιλιππιάδα, μια πυροβολαρχία κοντά στα Στρεβίνα και μερικά αδύναμα ορεινά πυροβόλα στους λόφους.
Αφού επισκέφτηκα την πρώτη γραμμή των ανδρών μας, που ήταν ξαπλωμένοι με τάξη ανάμεσα στους βράχους, στάθηκα δίπλα σε δύο από τα πυροβόλα μας που βομβάρδιζαν την τουρκική θέση ακριβώς μπροστά μας. Αλλά δυστυχώς το τουρκικό πυροβολικό στα Στρεβίνα κατάφερε να φτάσει ακριβώς το υψόμετρο μας και έριξε μια δυνατή οβίδα στο κέντρο μας. Είδαμε τον άσπρο καπνό από τα όπλα τους, και την ίδια στιγμή ακούσαμε τον σπαρακτικό θόρυβο της οβίδας καθώς έτρεχε προς το μέρος μας, εντελώς αόρατη. Όλοι πέσαμε κάτω, εκτός από έναν βετεράνο Άγγλο, που για μια ιδιόμορφη προφύλαξη, σήκωσε απλά τον γιακά του. Όλο και πιο κοντά ερχόταν το ουρλιαχτό ώσπου κατέληξε με έναν δυνατό γδούπο και μια βροχή από χώματα, πέτρες και κομμάτια σιδήρου.
Όταν όλα ησύχασαν, σηκωθήκαμε ξανά και κοιτάξαμε για μια δεύτερη κανονιά. Κατά τη διάρκεια αυτού του συναρπαστικού επεισοδίου ήρθε ένας νεαρός Άγγλος, και παρόλο που τον προειδοποιήσαμε για τον κίνδυνο, επέμεινε να πάει μπροστά από τα όπλα μας στην πλαγιά του λόφου και έτσι το καπέλο του παρασύρθηκε από τον άνεμο μιας ριπής που το έκανε να στροβιλιστεί ψηλά, στον αέρα σαν νεκρό φύλλο. Είναι, πραγματικά αξιοσημείωτο ότι δεν είδα κανέναν να τραυματίζεται από τα πυρά του πυροβολικού καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, και μόνο έναν άνθρωπο να έχει σκοτωθεί. Αυτός, ο καημένος, είχε το κεφάλι του χωρισμένο στη μέση από ένα σιδερένιο θραύσμα. Διαφορετικά, το αποτέλεσμα των όπλων, αν και πολύ τρομακτικό, δεν ήταν επικίνδυνο. Αργότερα, όταν τα δικά μας όπλα είχαν αποσυρθεί κάτω από το καταφύγιο της κορυφογραμμής και ήταν αρκετά μακριά από τα μάτια του εχθρού, ήταν πολύ ενδιαφέρον να βλέπω ότι, όποτε εμφανιζόμουν όρθιος με την στρατιωτική μου καμπαρτίνα, στην παλιά μας θέση, το πυροβολικό της Στρεβίνας, υποθέτοντας ότι ήμουν αξιωματικός σε επιφυλακή, έριχνε πάντα μια οβίδα για να κρατήσει τα πράγματα ήρεμα, και με γέμιζε παρηγοριά να σκέφτομαι πόσα καλά ή κακά τουρκικά χρήματα, τα πετούσαν σε έναν μοναχικό άγνωστο.
Ωστόσο, από ένα ελαφρώς ψηλότερο βουναλάκι, ακριβώς πίσω από τα όπλα μας, κάποιος μπορούσε να έχει ακόμα καλύτερη θέα σε ολόκληρο τον παρατεταμένο αγώνα και στις δύο πλευρές του λόφου, και εκεί έμεινα για το μεγαλύτερο μέρος των επόμενων δύο ημερών. Στην αρχή το ενδιαφέρον βρισκόταν σχεδόν εξ ολοκλήρου σε εκείνες τις γαλάζιες γραμμές και τις ομάδες που κινούνταν σταδιακά μέσα στο πρασινωπό κομμάτι της πεδιάδας ανάμεσα στη Γραμενίτσα και τους λόφους. Είχαν μαζί τους δύο όπλα, και τα δύο στα αριστερά τους απ’ τη μέρος όπου στεκόμουν, τους βοηθούσαν σε κάποιο βαθμό. Ήταν το 6ο σύνταγμα, περίπου 2000 άνδρες, και καθώς προχωρούσαν, επεκτάθηκαν σε λόχους με αξιοθαύμαστη τάξη και προχωρούσαν σε διαδοχικές γραμμές, καλυπτόμενοι όπου μπορούσαν, αλλά χωρίς να επιμένουν πολύ σε αυτό. Κατεβαίνοντας ένα μονοπάτι σε μια απότομη εγκάρσια πλαγιά ενός ρέματος, μια ομάδα συσπειρώθηκε και πολλοί έμειναν εκεί στο έδαφος, αλλά οι φέροντες τα ασθενοφόρα συνέχισαν να κινούνται προς τα πίσω και προς τα εμπρός στην πεδιάδα με τα φορεία και έδειξαν μεγάλο θάρρος. Ήταν στις τρεις και μισή, και αμέσως μετά η προέλασή μας μέχρι το κέντρο της πεδιάδας ελέγχθηκε από μια δύναμη Τούρκων, οι οποίοι, αν και σχεδόν αποσπάστηκαν από το κύριο σώμα τους, επέμεναν να κρατούν την κορυφή ενός στρογγυλεμένου λόφου από βράχια και μικρούς θάμνους που ήταν αντίκρυ μας. Και οι δύο πλευρές συνέχισαν να προσπαθούν να αλλάξουν πλευρά, αλλά μάταια. Έτσι οι άντρες μας ανέβαιναν σταθερά σε μια χαμηλότερη κορυφογραμμή μπροστά από την τουρκική θέση και παρέμειναν εκεί, χωρίς καμία πλευρά να μπορεί να κινηθεί αν και τα πυρά ήταν αδιάκοπα….” (Πηγή : SCENES IN THE THIRTY DAYS WAR BETWEEN GREECE & TURKEY – 1897, BY HENRY W. NEVINSON, London, J. M. DENT & CO. 29 and 30 BEDFORD STREET, W.C., 1898 – Μετάφραση Α. Καρρά)
*Για το κορίτσι που οδηγούσε το στράτευμα στη Νικόπολη, την Ελένη Κωσταντινίδου, μπορείτε να διαβάσετε στο λινκ https://doxesdespotatou.com/eleni-kostantinidoy-i-zan-nt-ark-tis-i/
Στη φωτογραφία το σχεδιάγραμμα της Μάχης στο Γρίμποβο, σκίτσο από τον ίδιο τον συγγραφέα του βιβλίου με αναλυτικά τις θέσεις των δύο στρατών, κοιτάζοντας από την πόλη της Άρτας προς τα βόρεια.
