————
“Τό κατώι προορίζεται γιά αποθήκη , άλλά στά περισσότερα σπίτια καί γιά στάβλος είτε γιά τά χοντρικά (=βόιδια , αγελάδες, γομάρια , μουλάρια), είτε γιά τά πράματα (=γίδια καί πρόβατα). Γι’ αυτό στις γωνίες τού κατωγιού, τίς “αγκωνές”, χτίζουν διαγωνίως γερό ξύλο ή σέ μέρος τού τοίχου χτίζουν ξύλο μέ γερό χαλκά , “κρικέλλα”, γιά νά δένουν τά χοντρικά.
Στή μιά μπάλα τού τοίχου τού κατωγιού στή μέση φτιάνουν τό “μαζγκάλι”, παράθυρο γιά αέρα καί φώς, από μέσα φαρδύ πού στενεύει πρός τά έξω καί τελειώνει σέ όρθια στενόμακρη τρύπα , όπως είναι οί πολεμίστρες. Στήν είσοδο τού κατωγιού είναι μέσα στόν τοίχο, στό μέρος που ανοίγει καί κλείνει ή μονόφυλλη πόρτα, μιά βαθειά οριζόντια σχήματος ορθογωνίου πρίσματος τρύπα γιά τήν “αμπάρα” ή τό σύρτη. Κάτω στήν είσοδο κοντά στό θεμέλιο ό τοίχος έχει καί μιά τρύπα γιά νά βγαίνη τό νερό. Στό απάνω μέρος τής πόρτας εσωτερικά είναι ό “μάνταλος” πού έχει χώρο ν ‘ ανεβοκατεβαίνει μέ τό δάκτυλο , πού τό βάζομε μέσα από τριγωνική τρύπα τής απάνω ξύλινης “κόρσας”, πορτόξυλου , καί έχει καί “δόντι” (=εγκοπή ) γιά νά κρατή κλεισμένην τήν πόρτα.
Παλαιότερα, πρώτα στή μέση τού τοίχου του κατωγιού καί δεύτερα εκεί πού τελειώνει καί ρίχνονται οί γρεντιές, βάζαν γύρω γύρω μιά ζώνη από ξύλα , ξυλοδεσιά, “τά ζωνάρια”, καί τή χτίζαν σέ τρόπο πού νά φαίνεται καί από μέσα καί απ’ έξω, γιά νά στηρίζεται καί δένεται καλά ό τοίχος. Τώρα δέν συνηθίζεται πλέον αυτό . Επίσης τώρα δέν φτιάνουν μαζκάλια. Στό κατώι φτιάνουν επίσης μέσα στόν τοίχο “θουρίδες“ (=ανοίγματα σέ σχήμα περίπου ορθογωνίου πρίσματος πού στενεύει πρός τά πάνω) μέ μικρή ποδιά, καί “κλαβανή” (=καταπακτή ) στήν άκρη τού πατώματος γιά ν‘ανεβαίνουν απ’ εκεί στήν “κούλια”. Επίσης φτιάνουν στις γωνιές τού κατωγιού, τις αγκωνές, “παχνιά” γιά τά χοντρικά.”
(Πηγή : Άρθρο με τίτλο ΤΑ ΧΤΗΡΙΑ ΣΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΩΝ ΤΖΟΥΜΕΡΚΩΝ, Κ. Διαμάντης, Αιξώνη, Τόμος Δ’, τχ. 37-38, 1954)
Στη φωτογραφία «Κατώι σε σπίτι στους Καλαρρύτες» (Φωτογραφία του Κ. Μπαλάφα από το Λεύκωμα ΗΠΕΙΡΟΣ, Αθήνα, 2003)
