———————–
Η πρώτη περιγραφή της Άρτας αμέσως μετά την απελευθέρωσή της, έγινε το 1886 από τον Ταγματάρχη- Μηχανικό Νικόλαο Θ. Σχινά, στο βιβλίο του ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Μακεδονίας, Ηπείρου, Νέας Οροθετικής Γραμμής και Θεσσαλίας :
“….Εκ της ανωτέρω Μονής Θεοτοκιό, οδός βαίνουσα ομαλώς προς μεσημβρίαν δι’ ελαιώνος, καθίστησι μετά τινα λεπτά της ώρας ορατόν , αριστερόθεν μεν το χωρίον Πέτα, δεξιόθεν δε το φρούριον της Άρτης και μέρος της πόλεως, στρεφομένη δε προς δυσμάς παρέρχεται της αριστερόθεν και ύπερθεν Μονής της Φανερωμένης και μετ΄αυτήν του παρά τη οδώ εκκλησιδίου των Αγίων Θεοδώρων και μετά ¾ της ώρας εν όλω, φέρει εις τον παρά τον Άραχθον 79 σταθμόν κείμενον εις την πόλιν.
Η ανωτέρω οδός εισερχομένη εις την πόλιν παρέρχεται ερειπίων , αρχαίων τειχών εξ ογκωδεστάτων λίθων, ων όμοια ανεκαλύφθησαν επ’ εσχάτων, και κατά το μέσον της οδού της αγούσης εκ της πόλεως προς την μεσημβρινώς ταύτη και παρά τον Άραχθον κειμένην Μονήν Παναγίαν της οδού Βρύσεως (Κάτω Παναγιά), εξ ων καταδείκνυται ότι η νυν πόλις κατέχει την θέσιν της αρχαίας πόλεως Αμβρακίας.
Προχωρούσα η οδός διαχωρίζεται , και εκ τούτων προς δεξιά παρέρχεται του δεξιόθεν αυτής και επί αρχαίων βάσεων ανεγερθέντος περί το 820 μ.Χ. υπό του Δεσπότου της Ηπείρου Μιχαήλ του Β’ φρουρίου, ούτινος η προς βορράν πλευρά κείται επί της αριστεράς του Αράχθου όχθης. Το εκ πέντε πλευρών φρούριον τούτο, είναι περίβολος, έχων πύργους ή σφήνας εις τας πλευράς και ιδίως κατά την μεσημβρινήν πλευράν , όπου και η είσοδος, και κατά την ΜΔ γωνίαν, δεύτερόν τι μικροτέρου ύψους τείχος, εν είδει περιταφρίου οδού. Το εν τω περιβόλω έδαφος του φρουρίου είναι ανώμαλον, εις το μέσον δ’ αυτού υπάρχει τζαμίον και παρ’ αυτώ μιναρές, προς δε και οικήματα ισόγαια και διώροφα, ως στρατώνες χρησιμεύοντες, άπαντα ελεεινής και αθλίας κατασκευής. Έξωθεν και κατά την ΜΔ γωνίαν του φρουρίου και εν μέσω μικράς σχηματιζομένης πλατείας, εν ή καθ’ εκάστην Πέμπτην τελείται εβδομαδιαία αγορά, υπάρχει γηραιά πλάτανος και τετράγωνος πύργος, εφ’ ου το της πόλεως ωρολόγιον, εχον και δίσκον, κατ’ εξαίρεσιν των της Λαρίσης και Τουρνάβου.
Η δε προς αριστερά από της εισόδου διακλαδούμενη οδός, διασχίζουσα την πόλιν και ΜΔ διευθυνόμενη, διέρχεται της αγοράς, ήτις έχει εκατέρωθεν αυτής διαφόρου είδους καταστήματα, μεταξύ των οποίων διακρίνονται τα αρβυλοποιεία, άτινα κατασκευάζουσιν ωραία υποδήματα, άθλια εστιατόρια και ξενοδοχείον μετά δωματίων, 6 χάνια εις διαφόρους της οδού θέσεις χωρούντα 150-200 κτήνη. Την αχθοφορικήν εν γένει υπηρεσίαν τελούσι γυναίκες φέρουσαι και την χαμαλίκαν.
Η οδός αύτη καθώς και άπασαι αι οδοί εισί λιθόστρωτοι , αι πλείσται δε τούτων λίαν στεναί και ακάθαρτοι, το δε μέσον των οδών των καθέτως προς τον παταμόν διευθυνομένων χρησιμεύει προς διοχέτευσιν των υετίων υδάτων.
Η κεντρική οδός μετά ¼ της ώρας από της εισόδου φέρει εις κλίμακα, κάθετος δε ταύτη οδός δια της κλίμακος παρέρχεται των αριστερόθεν και εν παραπήγμασι κρεοπωλείων, και μικρόν προχωρούσα φέρει εις τον κατά το 819 μ.Χ. ανεγερθέντα ναόν της Παντανάσσης, καλούμενον Παρηγορήτισσα ή Παρηγορίτσα……….Μεσημβρινώς του ναού τούτου, κείται η θέσις Μουχούστι, εν ή τελείται ετήσια εμπορική πανήγυρις, αρχομένη την 14ην Σεπτεμβρίου και επί οκταήμερον διαρκούσα, εις ήν πλείστα είδη εκ πολλών μερών μεταφέρονται. Πέριξ της θέσεως ταύτης κείται η συνοικία των Γύφτων………..
Η πόλις αύτη , πρωτεύουσα ομωνύμου νομού, τον οποίον απαρτίζουσιν αι επαρχίαι Άρτης και Τσουμέρκων, έχουσαι πληθυσμόν 34478, οικείται υπό 5000 κατοίκων ων 800 εισίν Ιουδαίοι, αποικήσαντες εξ Ισπανίας προ της αποδιώξεως των ομοφύλων των και έχει 4 υδρόμυλους, 2 βυρσοδεψεία και 9 ελαιοτριβεία.
Η ανωτέρω κεντρική οδός, την αυτήν από της ανωτέρω κλίμακος ΜΔ διεύθυνσιν ακολουθούσα και λίαν ομαλώς βαίνουσα , διέρχεται δια κήπων τους οποίους ορίζουσι καλαμώνες και άλλα δένδρα, εν αυτοίς δε θάλουσι πορτοκαλέαι, λεμονέαι, κιτρέαι, διάφορα οπωροφόρα δένδρα και ιδίως ροδακινέαι και φέρει μετά ¼ ώρας εις την επί του Αράχθου λιθίνην γέφυραν, προ της οποίας δεξιόθεν μεν , κείται το τελωνείον, αριστερόθεν δε γηραιά πλάτανος, υφ’ ην κείται καφείον και το φυλακείον του σταθμού”.
Μπορείτε να βρείτε το βιβλίο στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, στον σύνδεσμο https://anemi.lib.uoc.gr/…/f/a/8/metadata-01-0000454.tkl
Στη φωτο “Άποψη της Άρτας” το 1910 (Πηγή : ΙΔΡΥΜΑ ΑΚΤΙΑ ΝΙΚΟΠΟΛΙΣ ΠΡΕΒΕΖΑ)
