——————–
Στις 22 Μαΐου 1946, ο Κανάρης Κωνσταντίνης έγραφε για την κατάσταση της Εβραϊκής Κοινότητας της Άρτας:
«Πληθυσμός: Προ του διωγμού 384 ψυχαί, σημερινός πληθυσμός 58 άτομα εξ ων 24 επανελθόντες εκ της ομηρίας.
Κοινοτικά καταστήματα:
1) Συναγωγή κάτωθι φρουρίου (Πουλιέζα) εκ των αρχαιοτέρων και πλουσιωτέρων σε αφιερώματα και αρχεία, θρησκευτικά σκεύη και βιβλία. Περιείχε σπουδαιότατη βιβλιοθήκη Ραμπανέ Άρτα. Οικοδομήθη περί το έτος 1.300 μ.Χ. ήδη ολοσχερώς κατεστραμμένη. Απέμειναν οι τοίχοι και επί την είσοδον επιγραφή ότι ανεκαινίσθη την 18 Μαρτίου 1882. Απαραίτητος η περίφραξις θυρών και παραθύρων διά μονίμων έργων ώστε να λείψη το άτοπον της χρησιμοποιήσεως του χώρου προς απόρριψιν περιττωμάτων κ.λπ.
2) Συναγωγή (Γρέγα) εν ενεργεία εντός της εβραϊκής συνοικίας (οδός Κουμουνδούρου) εις κακήν κατάστασιν. Μηχανικός του οποίου εζητήσαμεν την γνώμην απεφάνθη κατόπιν εξετάσεως ότι επιβάλλεται η άμεσος γενική επισκευή ετοιμόρροπου στέγης προς αποφυγήν ασφαλούς καταρρεύσεώς της. Ειδικοί τεχνίται υπελόγισαν την δαπάνην διά την γενικήν επισκευήν της συναγωγής ταύτης (επισκευή στέγης, γυναικωνίτου κ.λπ. τελείως κατεστραμμένων ως και περιμανδρώσεως ερειπωθείσης πρώτης συναγωγής), εις ποσόν περίπου 3.200.000. Προ της απολύτου διαπιστωθείσης ανάγκης αμέσου ενεργείας εδώσαμεν εντολήν ενάρξεως των εργασιών τούτων σχηματίζοντες ειδικήν εξαμελή επιτροπήν διά την υπεύθυνον διαχείρισιν και παρακολούθησιν των εν λόγω εργασιών εν συνεννοήσει μετά του Συμβουλίου και υπό τον άμεσον έλεγχον αυτού εκ των κ.κ. Σαμπίνου Δανιήλ, Ιλία Ισή, Αβραμίνου Ιερεμία, Σαμουήλ Μιζάν, Βίκτωρ Σαμπά, Σαμουήλ Μάτσα και παρακαλούμεν όπως αποσταλή ποσόν έναντι της εργασίας επ’ ονόματι της εργασίας. Εκ των ιερών βιβλίων και σκευών της Συναγωγής ολίγα διεσώθησαν. Εις γωνίαν ταύτης υπάρχουν περισυλλεγέντα τεμάχια ιερών βιβλίων και σκευών κ.λπ. μαρτυρούντα την έντασιν της προσφάτου τραγωδίας.
3) Σχολείον: διώροφος οικοδομή εις την οδόν Φιλελλήνων εν τη εβραϊκή συνοικία. Άπαντα τα διαμερίσματα πλην ενός τελείως κατεστραμμένου, επιτεταγμένα. Γενικώς η οικοδομή εις σχετικώς καλήν κατάστασιν.
4) Νεκροταφείον*: Βραχώδης ως επί το πλείστον έκτασις δέκα περίπου στρεμμάτων επί του λόφου Περάνθης δώρον της Αυτοκράτειρας Θύρας. Εκ του τοίχου σιδηράς θύρας οικίας διά στέγασιν φύλακος και νεκροθαλάμου διασώζεται μέρος τοίχου προς το ανατολικόν μέρος. Τμήμα τούτου έχει περιφραχθή διά συρματοπλέγματος και σπαρή. Εκ των τάφων δεν διασώζεται κανείς. Λείψανα ημικατεστραμμένου μνημείου είναι τα μόνα σημεία πως και πότε ήτανε εκεί το εβραϊκόν νεκροταφείον. (Δείγμα καταστάσεως δίδουν αι εσώκλεισται ληφθείσαι στιγμιότυπου φωτογραφίαι).
Περιουσία Κοινότητος:
1) Οικία συνοικία Αγίου Νικολάου διπλοκατοικίαι ο όροφος εκτάσεως 15 Χ 15 ερειπωμένη.
2) Μαγαζί εν τη κεντρική αγορά οδός Σκουφά με δύο θύρας εκτάσεως 7 X 6 ενοικιασμένον προπολεμικώς με βάσιν 500 δρχ.
3) Ένα τεβιλά παραπλεύρως Συναγωγής 20 Χ 3.
Κοινοτική Ζωή: Ανύπαρκτος. Διωρίσαμεν από σήμερον ως χαζάν και διδάσκαλον τον Βαρούχ Αβραάμ Βαρούχ. Ανάγκη εξευρεθή τοιούτος διότι δι’ εν εξάμηνον υπεσχέθη ότι θα παράσχη τας υπηρεσίας του. Προκειμένου να εγκατασταθή εις Κέρκυραν επίσης ως Σαμάς και ειδικόν γραμματέα της Κοινότητος δι’ ημίσειαν ημέραν τον κ. Αραχαμίμ Μάτσαν εκ των παλαιών μελών της Κοινότητος προσφέραντος εις το παρελθόν αμισθί τας υπηρεσίας του εις την Κοινότητα. Η ιδιότης του ως ταμίου της Κοινότητος φρονούμεν ότι δεν αποτελεί ουσιώδες κώλυμμα εφόσον δεν υπάρχει καταλληλότερος.
Περίθαλψις: Δεν υφίσταται. Εδώσαμεν οδηγίας να δαπανηθή ποσόν μέχρι δραχ. 100.000 διά νοσηλεία κ.λπ. σαφώς ασθενούντος εκ τύφου τελείως απόρου Ιλία Ισή˙ την ανάγκην διεπιστώσαμεν αυτοπροσώπως επισκεφθέντες τούτον νοσηλευόμενον εις κεντρικόν νοσοκομείον, ανάγκη αποστολής φαρμακευτικών ειδών ως στερείται παντελώς και έχει απαραίτητον ανάγκην ιδίως κινίνης, αντιπυρίνης, αντιτυφικών εμβολίων κ.λπ. Επίσης ανάγκη αποστολής απαραιτήτων ειδών διά τρεις επί τόπου τελείως απόρους και εστερημένους παντός αναγκαιούντος. Ανάγκη αποστολής κλινών και κλινοσκεπασμάτων ων ως διεπιστώσαμεν επισκεφθέντες τας κατοικίας παντελώς στερούνται. Αι περισσότεραι οικογένειαι είσαι εις τρώγλας της επιτάξεως των οικιών των μη αρθείσης και εις οικτράν αυτών κατάστασιν.
Βιβλία κ.λπ.: Στερείται τελείως. Εδώσαμεν εντολήν εις Κοινότητα Ιωαννίνων να αποστείλη ανά πέντε θρησκευτικά βιβλία και ταλέθ. Επίσης ανάγκη διορθώσεως σέφερ ων γράμματα εκ μακράς εγκαταλείψεως έχουν καταστραφεί. Συνημμένον υποβληθέν ημίν υπ’ αριθ. 41 υπό σημερινήν ημερομηνίαν εν σχέσει προς ανωμαλίας ως αναφορά αποσταλέντα είδη ιματισμού υπεσχέθημεν σχετικώς ότι θα ενεργηθώσιν δέοντα. Αι προβλέψεις μας διά την κοινότητα είναι αρκετά αισιόδοξαι και εάν τύχη ποίας τινός μερίμνης ασφαλώς θα επανάκτηση μέρος της αρχαίας της αίγλης. Εις τα παράπονά των διά την πλήρη μέχρι σήμερον εγκατάλειψίν των και διά την παρεχομένην μόνον εις τας φωνασκούσας γύρω της πρωτευούσης Κοινότητας υποστήριξιν εδώσαμεν τας δέουσας εξηγήσεις υποσχεθέντες την αμέριστον συνδρομήν μας εφόσον θα είχωμεν ωρισμένα παρά των ιδίων δεδομένα».
Στη φωτογραφία ο Κανάρης Κωνσταντίνης από την επίσκεψή του στην Άρτα (22.5.1946), όπου συνέταξε τη δημοσιευόμενη έκθεσή του, με μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της Ισραηλιτικής Κοινότητας στην είσοδο της κατεστραμμένης από τους Γερμανούς Συναγωγής «Γκρέκα». Από αριστερά: Ρεχαμίμ Μάτσας, Σαμπίνος Δανιήλ, Κ. Κωνσταντίνης, Λάζαρος Β. Ελιέζερ και Ιεσουάς Σαμπάς.(Πηγή κειμένου και φωτογραφίας : ΟΙ ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ Από τις εκθέσεις του Κανάρη Δ. Κωνσταντίνη – 1945, Μωυσής Κωνσταντίνης, Αθήνα, 2015)
*Για το Εβραϊκό Νεκροταφείο μπορείτε να διαβάσετε στο λινκ https://www.facebook.com/…/a.1304177423…/122072109862241
Το εξώφυλλο από το βιβλίο του Μωυσή Κωνσταντίνη με τη φωτογραφία του Κανάρη Κωνσταντίνη στην ερειπωμένη Συναγωγή της Άρτας «Πουλιέζα», το 1946.