“………..Σήμερα είναι η γιορτή της Βασίλισσας και το πρόγραμμα που καθόρισε ο βασιλικός επίτροπος, ορίζει τα της τελετής. Την έλλειψη εφημερίδων αναπληρώνει ο ντελάλης, ο οποίος από το προηγούμενο βράδυ φώναξε παντού ότι « αύριο στις εννιά ευρωπαϊκή ώρα είναι η γιορτή της Βασίλισσας. Θα γίνει δοξολογία, να παστρέψτε τους δρόμους και να κάμετε φέξι». Στις εννιά η ώρα «αλά φράγκα» λοιπόν ο μητροπολιτικός ναός και το προαύλιο ήταν γεμάτα κόσμο. Ο στρατός παρατάχτηκε κατά μήκος του δρόμου, όλοι δε οι αξιωματικοί με την καλή τους στολή παρατάχτηκαν στην είσοδο της εκκλησίας. Εννοείται ότι ο γράφων αυτές τις γραμμές έσπευσε να παρευρεθεί στην εκκλησία, αρκετά λυπημένος καθώς σύμφωνα με τις παραινέσεις του ντελάλη, ούτε να φέξει, ούτε να καθαρίσει το λιθόστρωτό του μπορούσε. Μόλις έφτασε ο βασιλικός επίτροπος, εισήλθε με την ακολουθία του ψέλνοντας ο Μητροπολίτης, ακολουθούμενος από τους δύο ραβίνους και πριν απ’ αυτόν ιερείς που έψελναν. Η δοξολογία άρχισε. Το πλήθος συνωστίζονταν μέσα στο ναό, ο αρχιερέας έψελνε υπέρ του βασιλιά, της βασίλισσας, του διαδόχου, του στρατού, του ναυτικού, του χριστιανισμού και της πόλεως. Τα κεφάλια των ανθρώπων γύριζαν σε κάθε κατεύθυνση θυμίζοντας στάχια που κινούνται όταν τα φυσάει ο εσπερινός άνεμος. Τα περισσότερα κεφάλια ήταν ασκεπή, μερικά έφεραν φεσάκι. Ήταν νομίζω ιουδαίοι οι οποίοι με περιέργεια και ευλάβεια στρέφονταν προς τους αξιωματικούς οι οποίοι, όλοι άριστοι, έλαμπαν μέσα στις στολές τους με τα παράσημα και τα ξίφη. Όταν τέλειωσε η δοξολογία, βροντερές ζητωκραυγές ταρακούνησαν το ναό. Είδα τους ραβίνους να υψώνουν τα χέρια τους στον ουρανό και να προσεύχονται. Βέβαια, αν η ενάρετη Βασίλισσα της Ελλάδας παρίστατο αφανώς στην εκκλησία, σίγουρα θα είχε συγκινηθεί από τις τόσο ειλικρινείς εκδηλώσεις αγάπης και σεβασμού των νέων της υπηκόων.
Το απόγευμα οι μουσικές της πόλης διασκέδασαν τους Αρτηνούς. Η μια παιάνιζε στην πλατεία δίπλα στο φρούριο και η άλλη κάτω από τον πλάτανο, στη γέφυρα, που τα μάτια του είδαν τόσα πολλά άλλοτε…..Είναι ευρέως γνωστό ότι τότε οι πλάτανοι χρησίμευαν σαν τόπος θανατικών εκτελέσεων. Η «φέξι» έγινε το βράδυ. Με συγκίνηση έβλεπα τα πενιχρά καντηλάκια των φτωχών αναμμένα για χάρη του ονόματος της βασίλισσας των Ελλήνων. Μερικές φορές από τα παράθυρα με τα δικτυωτά πλέγματα έπεφταν έξω στους στενούς δρόμους κάποιες ωχρές λάμψεις. Ήταν το αποτέλεσμα της «φέξης» που έκανε ο οικοδεσπότης. Περιφερόμενος τα στενά και σκοτεινά δρομάκια της πόλης, σκοντάφτοντας στα καλντερίμια και ακούγοντας πότε -πότε ευχάριστες φωνές οικογενειακής ευθυμίας, προερχόμενες από τα σπίτια, έπλεα μέσα σε ένα πέλαγος σκέψεων και συλλογισμών. «Μεγάλην είχον προ εμού αλλοίωσιν……»” (Απόσπασμα από το βιβλίο του Σπυρίδωνα Παγανέλη ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Α’ ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΧΙΟΥ Β’ Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΤΑΛΗΨΙΣ ΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ υπό ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ Κ. ΠΑΓΑΝΕΛΗ, Εν Αθήναις, 1882 σε διασκευή Α. Καρρά)
Στη φωτογραφία μια από τις ελάχιστες γκραβούρες που δημοσιεύτηκαν στον ξένο τύπο με αφορμή την απελευθέρωση της Ηπειροθεσσαλίας το 1881 με τίτλο “1881 – Turkish-Greek Conflict, Preveza / Gulf οf Arta” ( Πηγή : LE MONDE ILLUSTRE)