Μια φορεσιά που έραβαν μοδίστρες και κεντούσαν οι μανάδες κατά το δοκούν για τις ανάγκες των παρελάσεων και των θεατρικών παραστάσεων στα σχολεία και που πολλές την φορέσαμε στα μαθητικά μας χρόνια ήταν η “στολή της Αμαλίας”
Στη διαμόρφωση της ελληνικής φορεσιάς των αρχών του 19ου αιώνα ιδιαίτερο ρόλο έπαιξε η πρώτη βασίλισσα της Ελλάδας Αμαλία (1837), σύζυγος του Όθωνα. Έξυπνη γυναίκα, κατάλαβε πως έπρεπε να πλησιάσει ενδυματολογικά τον «παραξενοντυμένο» της λαό. Δημιούργησε, λοιπόν, ένα ρομαντικό φολκλορικό αυλικό ένδυμα, που έμεινε στην ιστορία ως «Αμαλία» και έγινε η εθνική γυναικεία φορεσιά (Παπαντωνίου, Ιωάννα (2000) Η ελληνική ενδυμασία από την αρχαιότητα έως τις αρχές του 20ού αιώνα, Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα (σελ. 271).
Το φόρεμα σε στυλ Biedermeier συνδυάστηκε με το αθηναϊκό “καβάδι” από το οποίο κράτησε μόνο τον μπούστο, που είναι ανοιχτός και αφήνει να φαίνεται μια χρυσοϋφαντη τραχηλιά. Το “ζιπούνι”, που φοριόταν -συχνά πράσινο, ειδικά στο Ναύπλιο- σε όλες τις αστικές φορεσιές της Πελοποννήσου, συνδυασμένο με το καβάδι, τροποποιήθηκε ελαφρά. Το πρώτο ζιπούνι της Αμαλίας κεντήθηκε στο Μόναχο. Τέτοιου τύπου είναι η φορεσιά που βρίσκεται στη συλλογή του ΠΛΙ και προέρχεται από τον Πύργο της Ηλείας. Να σημειωθεί ότι συχνά το ζιπούνι ονομάζεται λανθασμένα κοντογούνι.
Στο κεφάλι οι παντρεμένες φοράνε ένα μεγάλο μαλακό φέσι σπαστό, με “παπάζ” με φούντα, που το κάλυπταν με μαύρο βέλο όταν πήγαιναν στην εκκλησία (όπως οι καθολικές), ενώ οι ανύπαντρες φορούσαν ολοκέντητο καλπάκι, που το στερέωναν κάτω από το σαγόνι με “καπιτσάλι”.
Η όλη ενδυμασία καθορίζεται, ανάλογα με την εποχή που φορέθηκε, από τα εσωτερικά ενδύματα, που αρχικά ήταν πιο πάνω από τη μέση, ενώ με τα χρόνια η μέση κατέβαινε και πολλές γυναίκες φορούσαν ακόμα και κορσέ, αργότερα κορσέ με “τουρνούρι” και πολλά ή λίγα μισοφόρια. Τον μπούστο κάλυπταν με χρυσοποίκιλτη τραχηλιά, ενώ τα αντίστοιχα κατωμάνικα δένονταν πάνω από τον αγκώνα.
Η επιλογή των κεντημάτων και των κοσμημάτων συμβάδιζε με την κάθε εποχή. Τα κοσμήματα ήταν αστικού τύπου, ανάλογα με την κάθε εποχή και την κάθε περιοχή.
Η φορεσιά εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα και εκτός από τις αστικές επηρέασε και τις αγροτικές ενδυμασίες, σε τέτοιο βαθμό που συχνά το ζιπούνι να συνοδεύει άσχετα τελείως ενδύματα, με πιο συγκλονιστικό παράδειγμα την περίπτωση των Σαρακατσάνων της Πελοποννήσου, όπως μια που είχαμε συναντήσει στην Επίδαυρο να συνδυάζει τη σαρακατσάνικη φούστα με το γαλάζιο τσόχινο ζιπούνι που φορούσαν οι αγρότισσες στην Πελοπόννησο.
Όσον αφορά το συγκεκριμένο ζιπούνι, που φτιαχνόταν από τσόχα χρώματος ραφ, φαίνεται ότι αυτό το ύφασμα μάλλον κυκλοφορούσε εκείνη την εποχή (περίπου από την έλευση της Αμαλίας έως την εποχή της Όλγας) σε όλη την Πελοπόννησο, με πιο γνωστή τη φορεσιά της Μάνης.
Η φορεσιά άλλαζε ανάλογα με τη μόδα της εποχής και τη συναντάμε με ουρά, με τουρνούρι, με σφιχτό μανίκι χωρίς κατωμάνικα και το ζιπούνι άλλοτε με μανίκι ίσιο ή με μανίκι καμπάνα. Στη συνέχεια επηρέασε τις φορεσιές του Αργοσαρωνικού, που διατήρησαν το παλαιό κεφαλόδεμα γνωστό ως “πιέτες”. Στα Χανιά το ζιπούνι έμεινε ριχτό και το κεφαλοκάλυμμα έμοιαζε με φέσι.
Στην Κύπρο η φορεσιά με τη φούστα “ρουζιέττιν”, που φοριόταν με “κουρούκλα” (τσεμπέρι) και ελεύθερο ζιπούνι τροποποιήθηκε σε φορεσιά με φούστα και κουμπωτή “σάρκα” (ζιπούνι), με πιο χαρακτηριστική εκείνη από ντόπια “σατακρούτα” (μεταξωτό ύφασμα). Η σάρκα είναι από μαύρη τσόχα ή βελούδο, με δύο τύπων χρυσή διακόσμηση, ο ένας ντόπιος και ο άλλος πιθανόν φερμένος από τη Μικρά Ασία ή τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Στο κεφάλι φοριόταν φέσι και η μαύρη κοντή μεταξωτή φούντα του στερεωνόταν ακτινωτά στον τεπέ, ενώ μια δεύτερη έπεφτε στο πλάι έως τον ώμο, όπου συχνά καρφίτσωναν ένα μαντιλάκι. Το φέσι στολιζόταν με διάφορες “πιπίλες”, που σχημάτιζαν ανάγλυφα άνθη, μαργαριτάρια κλπ. Τη μέση έσφιγγε μια ζώνη με συρματερή πόρπη ή ένα δετό ζωνάρι με κεντημένες τις άκρες.
Η “Αμαλία” επέζησε μέχρι τις ημέρες μας ως το εθνικό ένδυμα, γνωστό με το όνομα “στολή Αμαλίας”, και είναι η πιο κακοποιημένη -μαζί με τη φουστανέλα- απ’ όλες τις ενδυμασίες από τις μαμάδες που τις έφτιαχναν για τις σχολικές παρελάσεις.
(Πηγή : Hellenic Costume Society)
Στη φωτο, που δανειστήκαμε από το προφίλ του Θεοχάρη Βαδιβούλη (@Theoxaris Vadivoulis), οι κυρίες του Συλλόγου ΣΚΟΥΦΑΣ με τη φορεσιά της Αμαλίας, που ομορφαίνουν με την παρουσία τους τη λιτανεία της Αγίας Θεοδώρας.
