Δεξιά : Κώστας Β. Μαστρογιάννης (Αίλουρος του ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥ), Χρήστος Θεοδώρου (Αρχηγός – Εκλέκτωρ), Ιωάννης Κ. Νικολάου (Λέων του ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥ).
Πίσω : Δ. Μπέκας (ΑΕΤΟΣ – ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ), Νίκος Σιώζος (αμφότεροι από Πράμαντα), αριστερά Ευάγγελος Γ. Καραβασίλης (Πολιτικός Μηχανικός, Έφεδρος Ανθ/γός, Σκοτώθηκε τον Ιούνιο του ’67 έξω από την Καστοριά). [Φωτο από αρχείο Κ.Β. Μαστρογιάννη, Παρουσίαση Κ. Μπανιάς]
Ο Μάνος Κατράκης, δίδαξε τον ρόλο του Καραϊσκάκη στο ομώνυμο θεατρικό έργο των Δημήτρη Φωτιάδη και Γεράσιμου Σταύρου, που παρουσιάστηκε τον Ιούνιο του 1957, από το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο στο υπαίθριο Θέατρο του «Πεδίου του Άρεως». Η σκηνοθεσία ήταν του Τάκη Μουζενίδη. Η σκηνογραφίες και τα κοστούμια του Σπύρου Βασιλείου και η μουσική του Αλέξη Ξένου.
Το σενάριο του έργου, που γράφτηκε με τη συνεργασία Δ. Φωτιάδη και Γ. Σταύρου, βασίζεται στη μονογραφία του «Καραϊσκάκης» του Δημήτρη Φωτιάδη (το καλύτερο ίσως ιστορικό έργο του), όπου γράφει χαρακτηριστικά , μιλώντας για τη γέννηση και τη θλιβερή παιδική ηλικία του ήρωα:
«(…) Κι όταν τ` ανίδεο παιδί άρχισε να μπουσουλάει κι ύστερα να στρατουλίζει, ρώταγαν τους σαρακατσαναίους τσελιγκάδες που το είχαν:
— Ποιανού είναι τούτο το μούλικο;
Κι έπαιρναν την απόκριση:
— Ο γιος της καλογριάς.
Αυτό στάθηκε το πρώτο όνομά του. Και δε λησμονήθηκε ποτέ. Τον ακολούθησε ίσαμε το θάνατο. Κι έπειτα πέρασε στην ιστορία».
Στη φωτογραφία ο Μάνος Κατράκης ως Καραϊσκάκης, νεκρός. Πίσω αριστερά ο Κώστας Παππάς (Καπετάν Τζαβέλλας), στο κέντρο ο Θόδωρος Μορίδης (Τσάγκας) και δεξιά ο Κώστας Παπαχρήστου (Νικηταράς). Η φωτογραφία είναι του Αναστάσιου Κουτσούκου (Πηγή : www.elia.org.gr)
Μπορείτε να δείτε μια σειρά φωτογραφιών από την παράσταση του Μάνου Κατράκη στο λινκhttps://www.searchculture.gr/aggregator/portal/advancedSearch/search?&portalSearches%5B0%5D.ektPersons=http://semantics.gr/authorities/searchculture-persons/-134916042&portalSearches%5B0%5D.ektPersonsBooleanOperator=OR&portalSearches%5B0%5D.ektPersonsCreators=false&portalSearches%5B0%5D.ektPersonsReferences=true
Με αφορμή τα Καραϊσκάκεια που γιορτάζονται αυτές τις μέρες στη Σκουληκαριά της Άρτας, η σημερινή μας ανάρτηση είναι αφιερωμένη στη μαρτυρία του οπλαρχηγού του ΕΔΕΣ, Μιχάλη Μυριδάκη για τον Γ. Καραϊσκάκη.…. Στο βιβλίο του ΑΓΩΝΕΣ ΤΗΣ ΦΥΛΗΣ, ο Μ. Μυριδάκης, (και συγκεκριμένα στη β’ έκδοση του ομώνυμου βιβλίου του που κυκλοφόρησε το 1948) καταγράφει τις μαρτυρίες κατοίκων της Σκουληκαριάς για τον ήρωα, το Νοέμβριο του 1942, ενώ ο ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα διεξήγαγε τις πρώτες νικηφόρες μάχες κατά των ιταλικών στρατευμάτων κατοχής στα βουνά του Γαβρόβου, επειδή όσα έγραφαν τότε οι ιστορικοί και οι βιογράφοι του θρυλικού οπλαρχηγού για τη γέννηση, την καταγωγή και τους γονείς του ήταν αντίθετα από αυτά που τόνιζαν οι συντοπίτες του.
Η παρουσία του Μυριδάκη ταμπουρωμένου στα ερείπια του Τούρκικου καρακολιού που βρισκόταν στη κορυφή του διάσελου του Άη Λια, έδωσε την ευκαιρία σε έναν ντόπιο αντάρτη του να του κάνει γνωστό πως το σημείο εκείνο ξεκίνησε και ο Καραϊσκάκης. Γράφει ο Μυριδάκης:
«Απ’ εδώ που ευρίσκεσαι σήμερον, καπετάνιε, εξεκίνησε και παλιά, σε ηλικία 16 ετών, και ο Καραϊσκάκης, και από παιδί περιφρονημένο και καταφρονημένο ύστερα από ολίγο έγινε ο γνωστός πολέμαρχος, ο μεγάλος ήρωας και ξακουστός στρατηγός που τον ετρόμαξεν η Τουρκιά».
Συγκεκριμένα και πιο αναλυτικά για τα παραπάνω μου είπε ότι « ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ήταν νόθο παιδί μιας πεντάμορφης κοπέλας της Σκουληκαριάς, της Διαμάντως Δημισκή και ενός αρματωλού, του Νικ. Πλακιά, και αυτού κατοίκου της Σκουληκαριάς, ότι γεννήθηκε μέσα σ’ ένα κελλί του Μοναστηριού της Παναγίας της Σκουληκαριάς, που ήταν πλούσιο τα χρόνια εκείνα, ότι στο Μοναστήρι αυτό είχαν κλείσει τη Διαμάντω οι δυό κλέφτες αδελφοί της, Κώστας και Γεώργιος, για ν’ αποφεύγη τις ενοχλήσεις που της έκαναν οι Τούρκοι, που είχαν μόνιμα εγκατεστημένα καρακόλια στη Σκουληκαριά, και ότι γι’ αυτό το λόγο αυτή ύστερα από απόφαση της μάννας της και των αδελφών της ζούσε στο Μοναστήρι και εφορούσε ράσα, χωρίς να είναι καλογρηά, ότι η Διαμάντω όταν εζούσε στο Μοναστήρι συνεδέθηκε ερωτικά με τον αρματωλό συγχωριανό της Νικ. Πλακιά από τον οποίο και έμεινε παράνομα έγκυος και που ότι η εγκυμοσύνη της είχε μείνει μυστική ακόμα και από τον ηγούμενο του Μοναστηριού Καλλίνικο, συγγενή της Διαμάντως, που ύστερα από 40 ημέρες μετά την γέννηση του παιδιού, ο ηγούμενος του Μοναστηριού με κάθε μυστικότητα και με το όνομα Ζωή έστειλε αυτή και το νεογέννητο στον φίλο του ηγούμενο του Μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου στο Μαυρομμάτι Καρδίτσας, που από πριν με επιστολή του τον είχε ειδοποιήσει.
Εκείνος για να την προστατέψη την επήρε, χωρίς ράσα βέβαια, για να εργάζεται στην υπηρεσία του Μοναστηριού και να μεγαλώνη το παιδί της. Όταν επέρασαν 8 χρόνια, σαν άλλη Ιουδαία ξαναγύρισε στην περιοχή του τόπου της γεννήσεώς της. Εγκαταστάθηκε, σαν Ζωή πάλιν, στο χωριό Δούνιτσα του Βάλτου, γειτονικό χωριό της Σκουληκαριάς. Εκεί εδούλευε και είχε μαζί της το παιδί της Γεώργιο, στο αρχοντικό του Δημ. Ίσκου, που σαν τραυματία τον είχε περιποιηθή στο Μοναστήρι τ’ Άη Γιώργη της Καρδίτσας.
Εγνώριζα ότι ο Καραϊσκάκης καταγόνταν από τη Σκουληκαριά, αλλά μου έκανε εντύπωση του ότι μου είπαν ότι το πρώτο είχε αρχίσει αυτός τον Εθνικό αγώνα απ’ το Διάσελο τ’ Άη-Λιά. Όταν δε ηρώτησα αυτόν πως το γνωρίζει, αυτός μου απήντησε ότι από ιστορίες παλαιοτέρων χωριανών του και από ένα μικρό βιβλίο που είχαν εκδόσει κατά το 1843, 12 δημογέροντες της Σκουληκαριάς, δηλαδή 18 χρόνια ύστερα απ’ το θάνατό του, σχετικά με τον τόπο που γεννήθηκε, τους γονείς του και την Ιστορία των πρώτων χρόνων της ζωής του.
Επειδή το παιδί εδούλευε σαν παραγυιός στου Ίσκου και είχε πολύ μαύρο δέρμα, τα παιδιά της Δούνιτσας τον εφώναζαν Καρά του Ίσκου. Εδώ πρέπει να σημειωθή ότι λόγω του ότι το μυστικό είχε μαθευτεί οι κλέφτες, τα δυο αδέλφια της Διαμάντως, εσκότωσαν τον σπιούνο Ν. Πλακιά, μέσα στο συνοικισμό Γιαννιώτη όταν αυτός ωδηγούσε τούρκικο ασκέρι εναντίον τους.
Όσο για την πατρότητα του Καραϊσκάκη από τον Ν. Πλακιά πρέπει να πούμε εδώ ότι και σήμερα ακόμα τα μέλη της οικογενείας Πλακιά που υπάρχουν στην Σκουληκαριά έχουν μεγάλη ομοιότητα στην μορφή και τα χαρακτηριστικά του Γ. Καραϊσκάκη. Ύστερα το πατρώνυμο Καρά του Ίσκου έγινε Καραΐσκος και όπως έλεγε ο ίδιος, πολύ αργότερα το Καραΐσκος, άγνωστο για ποιο λόγο, το έκαμε “Καραϊσκάκης”.
Στη Δούνιτσα, η πάντα ως Ζωή αναφερόμενη μητέρα του Καραϊσκάκη και μη αποκαλυφθείσα ποτέ, παρέμεινε εργαζόμενη επί 4 χρόνια. Στο μεταξύ στην Σκουληκαριά οι δυο κλέφτες αδελφοί της είχαν σκοτωθή, είχε πεθάνει και η γριά μάννα της και τότε η Διαμάντω Δημισκή, σαν Διαμάντω Δημισκή πλέον, παίρνει την απόφαση να γυρίση με το 12χρονο παιδί της στην Σκουληκαριά. Έρημη και μόνη, καταφρονημένη και περιφρονημένη ζή εκεί μαρτυρικές ημέρες. Για να την προστατέψουν και από λύπη οι πλούσιοι και στενοί συγγενείς της Μπακολαίοι την επήραν για να δουλεύη στο αρχοντικό τους και εκεί ύστερα από λίγο πέθανε. Το 12χρονο παιδί της, μόλις εγκαταστάθηκαν στην Σκουληκαριά σαν νόθο παιδί το περοφρονούσαν και το εκορόϊδευαν όλα τα παιδιά του χωριού και δεν το εδέχοντο ούτε να παίξη μαζί τους. Το μικρό παιδί εκλείνετο μέσα στο σπίτι όπου έμενε και έκλαιγε νύκτα και μέρα. Την εποχή αυτή οι Τούρκοι του καρακολιού του Άη Λια ζητούσαν να βρουν ένα παιδί για να κάνη σ’ αυτούς τα θελήματά τους.
Η Διαμάντω Δημισκή, τότε για να ξεφύγη απ΄την περιφρόνηση που έκαναν τα συνομήλικα παιδιά στο γυιό της, απεφάσισε και έδωσε αυτόν σαν παραγυιό στο καρακόλι τ’ Άη Λια. Στο καρακόλι ο απροστάτευτος Καραϊσκάκης έμεινε για 4 χρόνια σαν δούλος και έκανε τα θελήματα των Τούρκων. Όταν έγινε 16 χρόνων ένας Τούρκος απ’ το καρακόλι τον επήρε για να τον βοηθήση να φορτώση νερό. Στο δρόμο ο Τούρκος αυτός προσπάθησε να τον κακοποιήση.
Ο μικρός και ασήμαντος τότε υπηρέτης με την εξυπνάδα, την ευκινησία και το θάρρος που είχε, χωρίς να χάση καιρό αρπάζει την πιστόλα του Τούρκου και μ’ αυτή τον σκοτώνει. Ύστερα απ’ αυτή του την πράξη, έφυγε αμέσως στ’ Άγραφα που ήσαν τότε τα λημέρια του ξακουστού Κατσαντώνη. Στ’ Άγραφα βρήκε τον Κατσαντώνη που μόλις τον είδε του λέει:
“Τι θέλεις ορέ βυζανιάρικο εσύ εδώ;”.
“Ήλθα για να πολεμήσω και εγώ μαζί σου”: ήταν η απάντηση του μικρού και απροστάτευτου παιδιού.
“Σκότωσες ορέ Τούρκο;“.
“Σκότωσα” λέει ο μικρός, και διηγήθηκε στον Κατσαντώνη τι του είχε συμβή.
“Ψόφιος ορέ θα ήτο ο Τούρκος αυτός”, απάντησε ο Κατσαντώνης.
Οι κλέφτες που ήσαν εκεί κοντά, εγέλασαν με την ψυχή τους, όπως ύστερα διηγείτο ο ίδιος ο Καραϊσκάκης. Τελικά ο Κατσαντώνης του λέει:
“Ε ορέ, μείνε μαζί μας και αν ήτο ψόφιος ο Τούρκος που σκότωσες, μαζί μας θα μάθεις να σκοτώνης και ζωντανούς”.
Από τον καιρό αυτό αρχίζει η δράση του Καραϊσκάκη. Γι’ αυτό καπετάνιε σου είπαμε ότι απ’ εδώ άρχισε τη δράση του ο Καραϊσκάκης».
Επειδή όσα μου διηγήθηκαν οι χωρικοί της Σκουληκαριάς σε πολλά σημεία είναι αντίθετα μ’ όσα μέχρι σήμερα γράφουν οι ιστορικοί και βιογράφοι του Καραϊσκάκη και προ παντός για τη γέννησή του, την ανατροφή, τον παράνομο πατέρα του, τη μητέρα του, η οποία μέχρι σήμερα την παρουσιάζουν καλογριά, που στην πραγματικότητα ποτέ δεν ήταν, έκρινα σκόπιμο από ιστορικής πλευράς να γράψω τ’ ανωτέρω αν και είναι άσχετα με το ιστόρημά μου, διότι τα βρήκα όλα σαν απόλυτα φυσικά και αληθινά. Η διήγηση αυτή και το σημείο απ’ όπου ο Καραϊσκάκης ξεκίνησε με συνεκίνησαν βαθειά, διότι τόσα πολλά προσέφερε στην σκλάβα και τότε Πατρίδα, ένα παιδί νόθο, περιφρονημένο, μεγαλωμένο μόνο του χωρίς καμιά προστασία και φροντίδα από κανένα……(Πηγή : ΑΓΩΝΕΣ ΤΗΣ ΦΥΛΗΣΗ- Εθνική Αντίσταση 1941 – 1944″, Μιχάλης Μυριδάκης, τόμος Α’, Β’ έκδοση, Αθήνα, 1976)
Στη φωτογραφία η σελίδα 97 από το βιβλίο του Μ. Μυριδάκη, όπου εξιστορεί την παραπάνω ιστορία….
Χάρτης από τη συλλογή χαρτών “Itinerarum Sacrae Scripturae” του Heinrich Bünting, που δείχνει το ανατολικό τμήμα της Μεσογείου με την Ελλάδα, τη νότια Ιταλία, τη Μικρά Ασία, την Αρμενία, το Ισραήλ και τη βόρεια ακτή της Αφρικής. Το Itinerarium Sacrae Scripturae, που εκδόθηκε για πρώτη φορά στο Μαγδεμβούργο το 1581, ήταν ένα πολύ δημοφιλές βιβλίο στην εποχή του. Η περιοχή της Ηπείρου επισημαίνεται πολύ ευδιάκριτα στον χάρτη…. (Πηγή : https://forbesandclark.mused.org/)
Χαρακτικό με τίτλο “An Ancient Heptereme from Basius, said to have belonged to Pyrrhus King of Epirus” με την παρακάτω περιγραφή:
“Απεικόνιση πολεμικού πλοίου με επτά σειρές κουπιά, μεγαλύτερου και θεωρούμενου πιο αξιόπλοου από την τριήρη ή τη διήρη (γαλέρες με τρεις ή δύο σειρές κουπιών, αντίστοιχα). Με έναν πολιορκητικό κριό και μια φιγούρα της Αθηνάς, και ένα μονό κατάρτι με μαζεμένα πανιά. Ο τίτλος είναι τυπωμένος στο κάτω περιθώριο, μαζί με την απόδοση του καλλιτέχνη.
Ο τίτλος μπορεί να αναφέρεται σε ένα επεισόδιο που κατέγραψε ο Πλούταρχος, όταν ο στόλος του βασιλιά Πύρρου έκανε το πέρασμα από την Ελλάδα στον Τάρανδο το 280 π.Χ. Ο στόλος υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τη διάρκεια μιας θαλασσοταραχής , με κακές καιρικές συνθήκες, αλλά το μεγάλο πλοίο – που πιστεύεται ότι είχε επτά σειρές κουπιά και χρησίμευε ως ναυαρχίδα του Πύρρου – ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τις επικίνδυνες θάλασσες πολύ καλύτερα από τα μικρότερα σκάφη. (Η εικόνα αποτελεί φανταστική σύλληψη ενός καλλιτέχνη για το πώς θα μπορούσε να έμοιαζε αυτό το σκάφος, σε αντίθεση με ένα πορτρέτο πλοίου)”. [Πηγή : https://forbesandclark.mused.org/]
Η Αμβρακία εκτός από μεγάλη ναυτική δύναμη, ήταν γνωστή στην αρχαία εποχή για τις Αμβρακίδες ή Αμβρακίδια, υποδήματα ονομαστά σε όλη της Ελλάδα. Οι Αμβρακίδες ήταν γυναικεία σαντάλια. Υπάρχουν δυο αναφορές στις Αμβρακίδες.
Η πρώτη αναφορά γίνεται από τον Ηρώνδα ή Ηρώδα, ο οποίος ανήκει στους ποιητές των Ελληνιστικών χρόνων, για τους οποίους γνωρίζουμε ελάχιστα. Ο Ηρώδας χαρακτηρίζεται ως μιμογράφος, γιατί το ποιητικό του έργο περιλαμβάνει ποιήματα Ιωνικής διαλέκτου, τα οποία ονομάζονται μίμοι ή μιμίαμβοι, δηλαδή μίμοι γραμμένοι σε ιαμβικό μέτρο.
Οι μίμοι αποτελούσαν σύντομες κωμικές περιγραφές ακόλαστων περιστατικών του καθημερινού βίου με στοιχεία αυτοσχεδιασμού (φάρσες). Επειδή αρχικά το συγκεκριμένο είδος λογοτεχνίας δεν αναγνωριζόταν από τους ιστορικούς και φιλοσόφους, οι πρώτες αναφορές σε αυτό εμφανίστηκαν τον 4ο αιώνα π.Χ.
Στον έβδομο μίμο του έργου του Μιμίαμβοι, τον Σκητέα (192 στίχοι) παρουσιάζεται η Μητρώ να οδηγεί στο υποδηματοποιείο του Κέρδωνα φίλες της, για να αγοράσουν υποδήματα και αφού συζητούν για την τιμή, δοκιμάζουν τα υποδήματα.
“……..Πρέπει να τα προβάρετε,
κυρίες μου, και ύστερα στο σπίτι σας να πάτε.
Φορέστε τα. Μοντέρνα αυτά· μεγάλη ποικιλία·
Σικυώνια, Αμβρακίδια, κοριτσίστικα, γυαλιστερά,
πολύχρωμα, καννάβινα, κρόκινα, παντοφλέ,
Ιωνικά, μποτίνια, βραδινά,
μποτάκια, ξώραφα, πέδιλα, πολυτελή,
κόκκινα, μυτερά, χωρίς τακουνάκι· τί επιθυμεί
της καθεμιάς σας η ψυχή πέστε μου. Έτσι θα καταλάβετε
γιατί οι γυναίκες και οι σκύλοι τρώνε τα δέρματα…..”(Ηρώδας, 7.57)
Μια δεύτερη αναφορά στις αμβρακίδες γίνεται από τον Ιούλιο Πολυδεύκη, έναν Έλληνα ρήτορα, σοφιστή, φιλόσοφο, λεξικογράφο και γραμματικό που άκμασε περί το 180 μ.Χ.. Στο έργο του «ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟΝ», κεφάλαιο 7, γράφει χαρακτηριστικά :
“….αι δε βαυκίδες πολυτελές ην υπόδημα, κροκοειδές γυναικείον. Γυναικεία δε και τα άφρακτα, οπισθοκρηπίδες, παννάβια, γυμνοπόδια, περίβαρα, νυκτιπήδηκες, μεσοπερσικαί, φιττακίδες, Σελευκίδες, νοσσίδες, Αμβρακίδες, αμφίσφυρα, ακροσφύρια…….”
Δυστυχώς δεν μπορέσαμε να βρούμε κάποιο σκίτσο για τις αμβρακίδες. (Πηγές: 1. ΗΡΩΔΑΣ – Μιμίαμβοι 7, Μτφρ. Βασίλειος Γ. Μανδηλαράς. 1986. Οι μίμοι του Ηρώνδα. Αθήνα: Εκδόσεις Καρδαμίτσα. 2. ONOMASTICON by Pollux, Julius, of Naucratis; Dindorf, Wilhelm, Publication date 1824, Publisher Leipzig : Kuehn)
Ο Λάμπρος Μιχαλόπουλος με το βιολί του, στον προφήτη Ηλία στα Πιστιανά, μετά την εκκλησία, στο πανηγύρι. (Φωτο από αρχείο οικογένειας Λ. Μιχαλόπουλου όπως δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα https://xirovouni.com/.
Για τον μουσικό Λάμπρο Μιχαλόπουλο μπορείτε να διαβάσετε στο λινκ https://xirovouni.com/%ce%bb%ce%ac%ce%bc%cf%80%cf%81%ce%bf%cf%82-%ce%bc%ce%b9%cf%87%ce%b1%ce%bb%cf%8c%cf%80%ce%bf%cf%85%ce%bb%ce%bf%cf%82/
Το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία δεσπόζει πάνω σε ένα λόφο στον συνοικισμό Πλατάνια των Πιστιανών. Απ’ εκεί το μάτι μπορεί να φτάσει ως κάτω στον Αμβρακικό κι ως απέναντι, στα χωριά πέρα απ’ τον Άραχθο και μέχρι τα Τζουμέρκα…. Εκεί γίνονταν τη μέρα του Αι-Λιός τρικούβερτο πανηγύρι. Τότε βέβαια δεν υπήρχε η καινούργια εκκλησία που υπάρχει σήμερα, ούτε τα σπίτια με τις όμορφες αυλές που βλέπει ο επισκέπτης, όταν ανεβαίνει στο λόφο.
Μόλις τέλειωνε η λειτουργία, στήνονταν το πανηγύρι έξω από το εκκλησάκι, κάτω από τον ίσκιο των δέντρων. Και το βράδυ το γλέντι συνεχίζονταν στα καφενεία του Κώστα Βάσιου και του Τάσου Βαρούχου. Με τί αγωνία περιμέναμε να φωνάξουν το νούμερό μας για το χορό! Γιατί τότε στα πανηγύρια η κάθε παρέα που ήθελε να χορέψει έπαιρνε νούμερο από την ορχήστρα για να πάρει σειρά για χορό….
Η τελευταία φορά που θυμάμαι ήταν στις 20 Ιουλίου του ’74. Βγαίνοντας από την εκκλησία μόλις τέλειωσε η λειτουργία, υπήρχε μια βουβαμάρα στον κόσμο απ’ έξω και σκόρπιες κουβέντες ακούγονταν για πόλεμο… Φτάνοντας στο καφενείο του Τάσου Βαρούχου, τους βρήκαμε όλους γύρω απ’ το ραδιόφωνο, κρεμασμένους απ’ τα λόγια του εκφωνητή, να ακούνε τις ειδήσεις…. Για την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, τον Αττίλα, το εγκληματικό πραξικόπημα της χούντας, τις αεροπορικές επιχειρήσεις κτλ. Τα πανηγύρια ματαιώθηκαν… Οι χωριανοί αποσύρθηκαν στα σπίτια τους, αναλογιζόμενοι την επόμενη μέρα…Άλλοι είχαν παιδιά που ήταν φαντάροι και η αγωνία τους ότι θα στέλνονταν στον πόλεμο ήταν μεγάλη…Κι άλλοι, αναστατωμένοι, περίμεναν από στιγμή σε στιγμή να τους επιστρατεύσουν καθώς η χούντα από τις 9 το πρωί είχε κηρύξει γενική επιστράτευση! (Κείμενο Α. Καρρά)
Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από το γλέντι έξω από το εκκλησάκι του Αι-Λιά, κάποια χρονιά στο τέλος της δεκαετίας του ’60. (Φωτο από συλλογή Γεωργίου Δ. Καρρά)
“191ο – Τον καιρό που τα νερά του ποταμού άγγιζαν το κάστρο της Άρτας” (Πηγή : ΙΔΡΥΜΑ ΑΚΤΙΑ ΝΙΚΟΠΟΛΙΣ, ΠΡΕΒΕΖΑ)
Για την ύπαρξη της αρχαίας Επουίας στη θέση που βρίσκεται σήμερα το Κάστρο της Άρτας διάβασα σε μια έρευνα του Απόστολου Σπήλιου σε κάποιο τεύχος της Ηπειρωτικής Εταιρείας, στην οποία ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ετυμολογική προσέγγιση της λέξης. Σχεδόν ανύπαρκτες είναι οι πληροφορίες για την αρχαία Επουία, η οποία καθώς φαίνεται, αφού πρώτα περιτειχίστηκε και θωρακίστηκε από τους Αμπρακο-Πελασγούς, ονομάστηκε κατόπιν Αμπρακία.
Σύμφωνα με τον ερευνητή, υπάρχει μόνο μια καταχωρημένη πληροφορία ότι η αρχαία Αμβρακία ορθώθηκε, θωρακίστηκε και περιτειχίστηκε από τα πέτρινα σπλάχνα της Περάνθης, πάνω στην πανάρχαια κώμη Επουία.
Η πόλη Επουία μνημονεύεται από τον Στέφανο Βυζάντιο (538 – 573 μ.Χ.) ο οποίος απλά την αποκαλεί Επουία και Παραλία, χωρίς κανένα άλλο σχολιασμό. «ΕΠΟΥΙΑ, πόλις, η νυν Αμβρακία, η πρότερον Παραλία και οι οικούντες Παράλιοι».
Μια δεύτερη αναφορά της Επουίας ή Παραλίας βρήκα στο Lexicon Universale του Johann Jacob Hofmann, το 1698, μια εγκυκλοπαίδεια γραμμένη στα Λατινικά : «AMBRACIA — civitas nobilis Thesprotiae, Epiri, iuxta Acherontem fluv. ad Ambraceo Thesproti filio dicta, prius Epuia, et Paralia, Larta vulgo vel Ambrachia: longirud. 46. 40. latirud. 39. 29………» και σε ελληνική μετάφραση «ΑΜΒΡΑΚΙΑ – αρχοντική πόλη της Θεσπρωτίας, στην Ήπειρο, κοντά στον ποταμό Αχέροντα (από) τον Αμβρακέα, τον γιο του Θεσπρωτού, που προηγουμένως ονομαζόταν Επούια, και Παραλία, κοινώς Λάρτα ή Αμπρακία: longirud. 46. 40. latirud. 39. 29….»
Όσο αφορά την ονομασία “Παραλία” [εκ του Πάραλος = παρά +αλς (θάλασσα)], η λέξη από μόνη της μας οδηγεί σε μια παραθαλάσσια πόλη. Δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε πως ένα τέτοιο δηλωτικό όνομα θα ταίριαζε μόνο αν τα κύματα της θάλασσας, (του ανώνυμου ακόμη τότε Αμπρακικού Κόλπου) προσέκρουαν πάνω στις ακτές της πόλης Παραλίας. Βεβαίως κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει την περίπτωση αυτή, καθώς όλοι γνωρίζουμε πως ο σημερινός κάμπος της Άρτας και της Πρέβεζας ξεδιπλώθηκε σε διάστημα πολλών χιλιάδων χρόνων από τις προσχώσεις του Άραχθου και του Λούρου ποταμού.
Η άλλη ονομασία που δόθηκε στην πόλη, η “ΕΠΟ(Υ)ΙΑ”, μας φανερώνει από τα γράμματα που την απαρτίζουν πως εμπεριέχει το Υ-δάτινο στοιχείο κι αυτό είναι σημαντικό και στηρίζει και το συλλογισμό που αναπτύσσει ο ερευνητής στη συνέχεια.
Από τη μορφολογία του εδάφους που περιτριγύριζε την Επουία και ύστερα την Αμπρακία, οδηγούμαστε στην άποψη πως η Επουία ήταν πόλη παραποτάμια όπως η θυγατέρα της η Αμπρακία.
Στο σημείο αυτό ο ερευνητής επιχειρεί μια ερμηνευτική προσέγγιση της λέξης Επουία από άλλα γλωσσικά δρομάκια. Έτσι στα Χετιτικά (Θωμόπουλος, 1912) μας προτείνει τις ακόλουθες συγγενείς με τη λέξη Επουία, λέξεις :
-ΙΠ-ΠΟΥ-ΗΟΥ-Ε : ο κατακλύζων, ο πλημμυρών
-ΙΠ-ΤΟΥ-ΔΑ-Ι-Ε : πλημμύραν φέρει
-ΙΠ-ΤΟΥ : πλημμύραν φέρω, πλημμυρώ
-ΙΠΤΟΥ-ΛΙ-Ε : θα πλημμυρίσει, θα κατακλύσει (μέλλοντας του ρήματος ΙΠ-ΤΟΥ)
Αλλά και στα Αλβανικά (Θωμόπουλος, 1912), σαν απομεινάρι της Πελασγικής γλώσσας συναντούμε τη λέξη, ΠΟΥΗΙΑ : άνεμος ευχάριστος και δροσερός που μας παραπέμπει στη λέξη ΕΠΟΥΙΑ. (Εδώ ο συγγραφέας αναφέρει και τη λέξη ΑΠΟΥΙΛΑ, που χρησιμοποιείται για να δηλώσει ψυχρό, υγρό και στεριανό άνεμο (κατεβατό). Η λέξη “Απουίλα” αποτελεί γλωσσικό κατάλοιπο των Δωριέων στο σημερινό χωριό Καστέλλια Φωκίδας, όπου βρισκόταν η αρχαία Ερινεός της Δωρικής Τετράπολης και όπου ακόμη και σήμερα υπάρχουν πανάρχαια προϊστορικά τείχη).
Στη γλώσσα μας εξάλλου, τα Ελληνικά (Γιάνναρης, 1902), μπορούμε να εντοπίσουμε τις ακόλουθες λέξεις :
-Επ-οχετεία (η) : ποτισμός δι’ αυλάκων
-Επ-οχετεύω : χύνω δι’ οχετού
-Επ-οχθίδιος : ευρισκόμενος επί όχθης
-Επ-οχος : φερόμενος ή καθήμενος πάνω σε όχημα
Ο Ησύχιος (Λεξικόν Ησύχιου) τέλος αναφέρει τις εξής σχετικές λέξεις :
-Έποχος: ο επί του οχήματος
-Έποχοι : οι επί οχημάτων διαβαίνοντες.
Με την ερμηνευτική προσέγγιση που επιχειρεί ο ερευνητής, πλησιάζει περισσότερο στην άποψη πως η αρχαία Επουία σαν ανοχύρωτη πόλη, στεκόταν ανυπεράσπιστη στις νεροκατεβασίες του Αράχθου. Έτσι τίποτα δεν αποκλείει την περίπτωση το σημερινό κάστρο της Άρτας (Ριζόκαστρο) να αποτελούσε μια οικιστική βραχονησίδα ξεκομμένη από την υπόλοιπη πόλη. Τα νερά δηλαδή του Αράχθου, του Σχίστη σύμφωνα με τον Hammond (Hammond, 1971) , να δίχαζαν εν μέρει τη μικρή πόλη Επουία περικυκλώνοντας αυτή τη βραχονησίδα με τον υδάτινο βραχίονά του.
Άλλωστε η μορφολογία του εδάφους της Νότιο – Ανατολικής και της Νοτιο – Δυτικής πλευράς του Ριζόκαστρου (Ταμπακιάδες, Χάλα- Χάλα κτλ.) καθώς και η χαμηλή υψομετρική στάθμη σε σύγκριση με τον υπόλοιπο χώρο και πέραν του Κάστρου, συνηγορούν στην άποψη και ενισχύουν την ύπαρξη ενός Υ-δάτινου βραχίονα. Γράφει ο Ι. Τσούτσινος στα «Πέντε Αρτινά Μελετήματα» : “Στην περίπτωσή μας μπορεί να ήταν οι λόφοι της Μητρόπολης και του Κάστρου, που ανάμεσά τους κι ανάμεσα στο δεύτερο (Ριζόκαστρο) και τη σημερινή πόλη περνούσαν βραχίονες του Αράχθου, όπως μαρτυράει ο χαλιάς που βρίσκεται σε διάφορες ανασκαφές και όπως η τοπική λαϊκή παράδοση διασώζει”.
“Να’ ναι τούτη η Επουία, η πρώτη ανοχύρωτη πόλη στα πρώιμα Πελασγικά χρονικά που πάνω της ακούμπησε η Αμπρακία;” διερωτάται ο συγγραφέας, “ή μήπως πρέπει να συμπεράνουμε πως σ’ αυτή την αιτιατή και εξαρτημένη σχέση οφείλει και την ονομασία της η γνωστή σε όλους μας Περάνθη;”. [Σύμφωνα με το λεξικό του Ι. Σταματάκου έχουμε :
Περαίος, -α, -ον (πέραν) : ο ευρισκόμενος ή κατοικών πέραν (επί του πέραν μέρους), κυρίως πέραν θαλάσσης τινός ή ποταμού.
Η περαίη : η χώρα των πέραν της θαλάσσης ακτών, ή η χώρα η επί της απέναντι (όχθης, ακτής κτλ.)
Πέραν (επίρ.) : εις το απέναντι μέρος, αντίπερα, αντίκρυ, αντιπέραν….]
Πηγές:
Στη φωτογραφία το λήμμα περί Αμβρακίας όπου εμφανίζονται οι ονομασίες Επουία και Παραλία στο “Lexicon universale historico-geographico-chronologico-poetico- -Philologicum, Volume 2, του Johann Jacob Hofmann, 1677.
