Δόξες Αγήραντες του Δεσποτάτου

“……Από της ανωτέρω γεφύρας ανωφερής λίαν οδός, φέρει μεθ’ ½ ώραν εις το εν τω οθωμανικώ και εκ 10 οικογενειών χωρίον Βορδό, εν ω κείται ο Π ομώνυμος οθωμανικός σταθμόςκαι δι ου τελείται τελωνιακή διάβασις. Μικρόν μεσημβρινώς του χωρίου τούτου κείται και ετέρα συνοικία.….” (Πηγή : ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ΗΠΕΙΡΟΥ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΟΡΟΘΕΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ, Ν. Σχινάς, Εν Αθήναις, 1886)

Στη φωτογραφία “Ο Τουρκικός Συνοριακός σταθμός στο Βορδό, πάνω από τη Γέφυρα της Πλάκας”  (Φωτο  Abdulhamid Han Photo Albums, http://katalog.istanbul.edu.tr/)

“The road down to Palaka Bridge” (Φωτο  Abdulhamid Han Photo Albums, http://katalog.istanbul.edu.tr/)

“Κείμενον επί λόφου επισκοπούντοςτην επί του Αράχθου ομώνυμον μονότοξον γέφυραν ανοίγματος 39 μέτρων και ύψους από της επιφανείας των υδάτων 19,25μ., ολικού δε πλάτους μετά των στηθέων 3,20μ., καθαρού δε 2,75μ.

Εις απόστασιν 300μ. ως έγγιστα κείται λιθόκτιστον επιμήκες και ισόγαιον οίκημα,χωρητικότητος 22 ανδρών, έχον εκατέρωθεν της από μεσημβρίας εισόδου του δύο μικρά δωμάτια προς οίκησιν αξιωματικών και αντιθέτως, ήτοι προς το βόρειον αποθήκην και κλίβανον, προ της εισόδου δε κυλονδρικόν λιθόκτιστον σκοπιάν.

Μεσημβρινώς του σταθμού τούτου κείται χάνιον 10 ίππων, εν ω και υποτελωνείον….” (Πηγή : ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ΗΠΕΙΡΟΥ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΟΡΟΘΕΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ, Ν. Σχινάς, Εν Αθήναις, 1886)

Στη φωτογραφία “Η Γέφυρα της Πλάκας και ο Ελληνικός συνοριακός σταθμός όπως φαινόταν από τον Τουρκικό στην απέναντι πλευρά του Αράχθου”. (Φωτο  Abdulhamid Han Photo Albums, http://katalog.istanbul.edu.tr/)

Πρόκειται για μια διασκευή σε πιο απλή γλώσσα του αποσπάσματος που αναφέρεται στην απελευθέρωση της περιοχής της Άρτας. Διαβάζουμε στον πρόλογο της εργασίας :

“Η εργασία αυτή είναι μια διασκευή σε πιο απλή και καθημερινή γλώσσα ενός αποσπάσματος από το έργο του Σπυρίδωνα Παγανέλη «Η Στρατιωτική κατάληψις Άρτης και Θεσσαλίας»* και συγκεκριμένα το κομμάτι που αφορά την πόλη της Άρτας. Και τούτο γιατί η γλώσσα στα άρθρα και στα βιβλία του συγγραφέα είναι μια αυστηρή έως αρχαΐζουσα καθαρεύουσα, που μάλλον δύσκολα γίνεται κατανοητή σήμερα από τον απλό αναγνώστη. Δεν παύει όμως το έργο  αυτό να είναι μια από τις ελάχιστες, αν όχι η μοναδική περιγραφή της χρονικής περιόδου αμέσως μετά την απελευθέρωση της πόλης της Άρτας που βασίζεται στην προσωπική εμπειρία του συγγραφέα και η οποία είναι σχετικά άγνωστη στο ευρύ κοινό.

Ο Σ. Παγανέλης ξεκίνησε με το καράβι από την Αθήνα για την Άρτα ακολουθώντας τον ελληνικό στρατό για να γράψει ανταπόκριση για την εφημερίδα «Νεολόγος» της Κωνσταντινούπολης, κρατώντας σημειώσεις «από του εφιππίου πολλάκις, πάντοτε δε εν σπουδή, ένεκα των βραχυτάτων προθεσμιών». Έφτασε στη Λευκάδα στις 6 Ιουλίου 1881, μόλις 15 μέρες μετά την είσοδο στην Άρτα του Ελληνικού στρατού και αποβιβάστηκε στο Μενίδι στις 8 Ιουλίου 1881, απ’ όπου ξεκινά και το οδοιπορικό του. Απ’ εκεί ο συγγραφέας μας περιγράφει με αρκετές λεπτομέρειες το ταξίδι του για την Άρτα μέσω Άννινου, την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην ελεύθερη πόλη, τα στρατόπεδα Ελλήνων και Οθωμανών,  και το πρόβλημα που προέκυψε στον κάμπο της Άρτας με τη νέα οροθετική γραμμή  στον ποταμό  Άραχθο. Αφιερώνει ένα κεφάλαιο για να περιγράψει την πόλη, τα μνημεία της, τα κτίρια και την κοινωνική ζωή των κατοίκων. Έκπληξη προκαλούν οι εκτενείς αναφορές του στο αγροτικό ζήτημα, «την αγροτική διαίρεσιν» όπως το ονομάζει, που φαίνεται ότι είχε αρχίσει ήδη να διαμορφώνεται αμέσως μετά την ημέρα που η περιοχή «έγεινεν ελληνικόν». Ιδιαίτερη συγκίνηση προκαλεί η περιγραφή της εκδρομής του στο Πέτα για να προσκυνήσει τα οστά των φιλελλήνων που έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία της Ελλάδας. Ο συγγραφέας έμεινε στην Άρτα πάνω από 10 μέρες και μετά συνέχισε το οδοιπορικό του για την περιοχή της Θεσσαλίας. “

Μπορείτε να κατεβάσετε την παραπάνω εργασία στο λινκ https://doxesdespotatou.com/wp-content/uploads/2022/10/1881-1.pdf

Αν σας ενδιαφέρει το πρωτότυπο κείμενο, μπορείτε να το βρείτε στο λινκ

Medusa at Veria Public Library: Οι σεισμοί της Χίου ; Η στρατιωτική κατάληψις Άρτης και Θεσσαλίας : οδοιπορικαί σημειώσεις/ υπό Σπυρίδωνος Κ. Παγανέλη (libver.gr)

“………..Σήμερα είναι η γιορτή της Βασίλισσας  και το πρόγραμμα που καθόρισε ο βασιλικός επίτροπος, ορίζει τα της τελετής. Την έλλειψη εφημερίδων αναπληρώνει ο ντελάλης, ο οποίος από το προηγούμενο βράδυ φώναξε παντού ότι « αύριο στις εννιά ευρωπαϊκή  ώρα είναι η γιορτή της Βασίλισσας. Θα γίνει δοξολογία, να παστρέψτε τους δρόμους και να κάμετε φέξι». Στις εννιά η ώρα «αλά φράγκα» λοιπόν ο μητροπολιτικός ναός και το προαύλιο ήταν γεμάτα κόσμο. Ο στρατός παρατάχτηκε κατά μήκος του δρόμου, όλοι δε οι αξιωματικοί με την καλή τους στολή παρατάχτηκαν στην είσοδο της εκκλησίας. Εννοείται ότι ο  γράφων αυτές τις γραμμές έσπευσε να παρευρεθεί στην εκκλησία, αρκετά λυπημένος καθώς σύμφωνα με τις παραινέσεις του ντελάλη, ούτε να φέξει, ούτε να καθαρίσει το λιθόστρωτό του μπορούσε. Μόλις έφτασε ο βασιλικός επίτροπος, εισήλθε με την ακολουθία του ψέλνοντας ο Μητροπολίτης, ακολουθούμενος από τους δύο ραβίνους και πριν απ’ αυτόν ιερείς που έψελναν. Η δοξολογία άρχισε. Το πλήθος συνωστίζονταν μέσα στο ναό, ο αρχιερέας έψελνε υπέρ του βασιλιά, της βασίλισσας, του διαδόχου, του στρατού, του ναυτικού, του χριστιανισμού και της πόλεως. Τα κεφάλια των ανθρώπων γύριζαν σε κάθε κατεύθυνση θυμίζοντας στάχια που κινούνται όταν τα φυσάει ο εσπερινός άνεμος. Τα περισσότερα κεφάλια ήταν ασκεπή, μερικά έφεραν φεσάκι. Ήταν νομίζω ιουδαίοι οι οποίοι με περιέργεια και ευλάβεια στρέφονταν προς τους αξιωματικούς οι οποίοι, όλοι άριστοι, έλαμπαν μέσα στις στολές τους με τα παράσημα και τα ξίφη. Όταν τέλειωσε η δοξολογία, βροντερές ζητωκραυγές ταρακούνησαν το ναό. Είδα τους ραβίνους να  υψώνουν τα χέρια τους στον ουρανό και να προσεύχονται. Βέβαια, αν η ενάρετη Βασίλισσα της Ελλάδας παρίστατο αφανώς στην εκκλησία, σίγουρα θα είχε συγκινηθεί από τις τόσο ειλικρινείς εκδηλώσεις αγάπης και σεβασμού των νέων της υπηκόων.

 Το απόγευμα οι μουσικές της πόλης διασκέδασαν τους Αρτηνούς. Η μια παιάνιζε στην πλατεία δίπλα στο φρούριο και η άλλη κάτω από τον πλάτανο, στη γέφυρα, που τα μάτια του είδαν τόσα πολλά άλλοτε…..Είναι ευρέως γνωστό ότι τότε οι πλάτανοι χρησίμευαν σαν τόπος θανατικών εκτελέσεων. Η «φέξι» έγινε το βράδυ. Με συγκίνηση έβλεπα τα πενιχρά καντηλάκια των φτωχών αναμμένα για χάρη του ονόματος της βασίλισσας των Ελλήνων. Μερικές φορές από τα  παράθυρα με τα δικτυωτά πλέγματα έπεφταν έξω στους στενούς δρόμους κάποιες ωχρές λάμψεις. Ήταν το αποτέλεσμα της «φέξης» που έκανε ο οικοδεσπότης. Περιφερόμενος τα στενά και σκοτεινά δρομάκια της πόλης, σκοντάφτοντας στα καλντερίμια και ακούγοντας πότε -πότε ευχάριστες φωνές  οικογενειακής ευθυμίας, προερχόμενες από τα σπίτια, έπλεα μέσα σε ένα πέλαγος σκέψεων και συλλογισμών. «Μεγάλην είχον προ εμού αλλοίωσιν……»” (Απόσπασμα από το βιβλίο του Σπυρίδωνα Παγανέλη ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Α’ ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΧΙΟΥ Β’ Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΤΑΛΗΨΙΣ ΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ υπό ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ Κ. ΠΑΓΑΝΕΛΗ, Εν Αθήναις, 1882 σε διασκευή Α. Καρρά)

Στη φωτογραφία μια από τις ελάχιστες γκραβούρες που δημοσιεύτηκαν στον ξένο τύπο με αφορμή την απελευθέρωση της Ηπειροθεσσαλίας το 1881 με τίτλο “1881 – Turkish-Greek Conflict, Preveza / Gulf οf Arta” ( Πηγή : LE MONDE ILLUSTRE)